“Καμάρι των Ανωγειανών, στολίδι στο Μεϊντάνι,
του Ψηλορείτη γέννημα, αϊτέ Στεφανογιάννη..”
Το Εργαστήρι Γνώσης, Ιστορίας και Πολιτισμού της ενορίας του Αγίου Γεωργίου, διοργανώνει την Κυριακή 11 Φεβρουαρίου μεγάλη εκδήλωση στη μνήμη του αρχηγού της Αντίστασης Ιωάννη Δραμουντάνη (Στεφανογιάννη_, στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και στην προτομή του ήρωα στην πλατεία Μεϊντάνι. Στα πλαίσια της εκδήλωσης θα τιμηθουν οι ένοπλες δυνάμεις για την προσφορά τους στην Ελλάδα. Το παρόν στην εκδήλωση θα δώσει και ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας, Γιάννης Κεφαλογιάννης.
Θα πραγματοποιηθεί τρισάγιο στη μνήμη του “Στεφανογιάννη”., παρουσία του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ Προδρόμου. Εντός της εκκλησίας, ο καλλιτέχνης Βασίλης Δραμουντάνης θα ερμηνεύσει το τραγούδι “Ανωγειανές Ψυχές”. Στεφάνια θα κατατεθούν στην προτομή του ήρωα.
Η εκδήλωση τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Ανωγείων.
Τι έγινε στις 13 Φεβρουαρίου 1944 στα Ανώγεια:
Ήταν ξημερώματα και στα Ανώγεια ήταν μια από τις χειρότερες μέρες εκείνου του δύσκολου Φλεβάρη του 1944. Βροχές, ομίχλη και ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες συνέθεταν ένα σκηνικό χειμωνιάτικο που ερχόταν να προστεθεί ως βάρος πλάι στην Ναζιστική μπότα που καταπίεζε και καταδυνάστευε τον τοπικό πληθυσμό. Αλλά και εκείνο το ιδιαίτερο ξημέρωμα της 13 Φεβρουαρίου, ακριβώς 80 χρόνια πριν θα αποτελούσε και το τελευταίο 12 Ανωγειανών πατριωτών, με τα ονόματα τους έκτοτε να κοσμούν τις πιο χρυσές σελίδες δόξας και προσφοράς του χωριού στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.
Εκείνο το πρωινό, πριν καλά καλά φέξει οι Γερμανοί θα κυκλώσουν το χωριό και θα συλλάβουν τον Αρχηγό της Αντίστασης Ιωάννη Δραμουντάνη ή Στεφανογιάννη. Παράλληλα και ενώ έχουν συγκεντρώσει όλους τους κατοίκους στις πλατείες του χωριού θα συλλάβουν άλλους ένδεκα Ανωγειανούς αγωνιστές και θα τους βάλουν σε στρατιωτικό όχημα ως υπόπτους πράξεων αντίστασης στον Ψηλορείτη. Θέλοντας να δείξουν ότι είναι αμείλικτοι και προσπαθώντας να κάμψουν το αγωνιστικό φρόνημα των Ανωγειανών αποφασίζουν την άμεση εκτέλεση του Αρχηγού Στεφανογιάννη μέσα στο χωριό και μπροστά στα μάτια των συγχωριανών του. Ο Στεφανογιάννης στέκεται αγέρωχος στο Περαχώρι, δεμένος πισθάγκωνα κοιτάζοντας στα μάτια τους συγχωριανούς του και χωρίς να αναφέρει ούτε λέξη καθώς τον απομακρύνουν για να τον εκτελέσουν στην θέση σήμερα πριν τον “Ανεμόμυλο”.
Δεν βγάζει ούτε λέξη όπως μας είπε σε συνέντευξη του στην ΑΝΩΓΗ ο αείμνηστος πλέον αγωνιστής Γιώργης Καλομοίρης (Ντουλγκέρης), ενώ δίπλα βρίσκεται και τραγικός αυτόπτης μάρτυς, πέραν των κατοίκων όλων και ο μικρός του γιος Ζαχαρίας που θα σημαδευτεί από αυτές τις εικόνες για ολόκληρη την μετέπειτα ζωή του. Ενώ τον μεταφέρουν στον τόπο εκτελέσεως, ο ηρωικός αρχηγός σε μια αποστροφή του μυαλού του αποφασίζει να μην πεθάνει χωρίς αντίδραση, έτσι αν και δεμένος σπρώχνει με τη δύναμη του κορμιού του τους δυο στρατιώτες και με ένα σάλτο κάνει ένα μεγάλο άλμα για να διαφύγει. Τον προλαβαίνουν οι ριπές των ταχυβόλων των Ναζί και με τις σφαίρες να τον βρίσκουν στην πλάτη πέφτει νεκρός, αλλά παραμένει Αθάνατος έχοντας κάνει το δικό του σάλτο ελευθερίας και φεύγοντας γνωρίζοντας ότι πρόσφερε τα μέγιστα για την Εθνική Αντίσταση απέναντι στον βάρβαρο Γερμανό κατακτητή. Το άγαλμα του κοσμεί εδώ και δεκαετίες την πλατεία Μεϊντάνι.
Ήταν 13 Φλεβάρη όταν οι Γερμανοί θεώρησαν ότι τελείωσαν μια για πάντα με τους ανυπότακτους Ανωγειανούς σκοτώνοντας τον Αρχηγό τους και συλλαμβάνοντας τους συντρόφους του. Φευ. Ποτέ δε θα σταματούσαν οι Ανωγειανοί, πάντα θα αγωνίζονταν για την Ελευθερία και μπροστά στον τάφο του Στεφανογιάννη θα πάρει το χρίσμα ο νέος αρχηγός Χρηστομιχάλης Ξυλούρης για να ηγηθεί της τελικής επίθεσης στους Γερμανούς που θα έβαζε το δικό της λιθαράκι στην οριστική πτώση του τρίτου Ράιχ και στην Ανατολή μιας ελεύθερης Ευρώπης το Μάη του ’45. Με τους Ανωγειανούς όχι μόνο να μην σταματούν εκείνο τον Φλεβάρη του ’44 αλλά να συνεχίζουν πιο μανιασμένα την Αντίσταση που οδήγησε τους φονιάδες Ναζί στην ολοκληρωτική ισοπέδωση του χωριού μόλις 6 μήνες μετά, στις 13 Αυγούστου του 1944.
Ποτέ κανείς δεν έμαθε τι κατάληξη είχαν οι σύντροφοι του Στεφανογιάννη. Οι Γερμανοί μετά την εκτέλεση του αρχηγού τους οδήγησαν στο Ηράκλειο και παρά τις προσπάθειες των συγγενών τους να μάθουν νέα τους αυτό δεν κατέστη ποτέ δυνατό, ούτε μετά τον πόλεμο. Πιθανολογείτε ότι εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, είτε την ίδια ημέρα, είτε την επομένη στις 14 Φεβρουαρίου 1944 στο Ηράκλειο και ενταφιάστηκαν σε ομαδικό τάφο. Οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να αποσπάσουν από τους αιχμαλώτους τους πληροφορίες για την Αντίσταση, τον οπλισμό και τα κρησφύγετα του Ψηλορείτη και εκτέλεσαν εν ψυχρώ και τους 11 αδιαφορώντας μάλιστα αργότερα στις εκκλήσεις των συγγενών και των γυναικών τους για να τους πουν τι απ έγιναν.
Οι 11 ήρωες σύντροφοι στην “Αθανασία” του Στεφανογιάννη:
1.Σμπώκος Κωνσταντίνος του Βασιλείου
2.Δραμουντάνης Γεώργιος του Βασιλείου
3.Κονιός Ιωάννης του Γεωργίου
4.Κοκοσάλης Ανδρέας του Σαρακηνού
5.Κοκοσάλης Εμμανουήλ του Νικολάου
6.Μανουράς Νικόλαος του Γεωργίου
7.Μανουράς Βασίλειος του Σταύρου
8.Σαλούστρος Ανδρέας του Ιωάννη
9.Σαλούστρος Αλκιβιάδης του Δημητρίου
10.Αεράκης Ανδρέας του Ιωάννη
11.Σταυρακάκης Ιωάννης του Ιωσήφ
Για τον Στεφανογιάννη σε ένα απόσπασμα του γράφει ο ερευνητής Γιώργης Καλογεράκης τα εξής:
Ο Ιωάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης γεννήθηκε στο ιστορικό χωριό Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου το 1897. Οι γονείς του Στέφανος και Ανεζίνα Δραμουντάνη, (το γένος Σμπώκου).
Σε ηλικία είκοσι ετών (1917) παίρνει μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τα Ελληνικά στρατεύματα που πολεμούσαν στο πλευρό της Αντάντ. Η θητεία του στο στράτευμα συνεχίζεται παίρνοντας μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία 1919-1922 και βιώνει τη Μικρασιατική καταστροφή. Σε ηλικία 33 ετών, το 1930, παντρεύεται την Χαρίκλεια Σταυρακάκη και αποκτά μαζί της έξι παιδιά.
Κτηνοτρόφος στο επάγγελμα ο Ιωάννης Δραμουντάνης απολάμβανε μεγάλο κύρος όχι μόνο από τους κατοίκους του χωριού ή της περιοχής Μυλοποτάμου αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Ψηλορείτη όπως τα χωριά Κρουσώνας, Βορίζα, Καμάρες, Γέργερη κ.ά.
Η συμβολή στη μεγαλειώδη Αντίσταση του Κρητικού λαού τα χρόνια 1941-1944, του Αρχηγού Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη, θα μπορούσε συνοπτικά να περιγραφεί ως εξής :
1ο) Λίγο πριν τη μεγαλειώδη μάχη της Κρήτης μαζί με άλλους συγχωριανούς του έκαναν απροσπέλαστο, (για ρίψη αλεξιπτωτιστών και προσγείωση αεροπλάνων) το Οροπέδιο της Νίδας, τοποθετώντας επί μέρες ογκόλιθους στην επιφάνειά του.
2ο) Αφού δεν έγινε κατορθωτή η ρίψη Γερμανών αλεξιπτωτιστών στη Νίδα, επικεφαλής ομάδος ενόπλων Ανωγειανών πήρε μέρος στη Μάχη της Κρήτης από την πρώτη ως την τελευταία ημέρα στην περιοχή Λατζιμά Ρεθύμνου.
3ο) Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης βοήθησε και πέτυχε την πρώτη επαφή του πλοιάρχου Πουλ με τον Αντώνη Γρηγοράκη-Σατανά τον Αύγουστο του 1941.
4ο) Μετά τη μάχη της Κρήτης ο Γιάννης Δραμουντάνης Στεφανογιάννης ήταν ένας από τους 32 συνολικά Κρήτες που επικύρηξαν οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής και καθ’όλη τη διάρκεια της τετράχρονης σκλαβιάς παρέμεινε επικηρυγμένος και από τους πλέον καταζητούμενους Κρητικούς.
5ο) Πήρε μέρος σε όλες τις συσκέψεις των Αρχηγών των ενόπλων Ανταρτικών ομάδων της Κρήτης (Καπετάνιων Μπαντουβά, Πετρακογιώργη, Σατανά) και προετοίμασαν από κοινού μαζί με τον επικεφαλής της Αγγλικής αποστολής Τομ Ταμπάμπιν τα πρώτα σαμποτάζ που διενεργήθηκαν σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη τον Ιούνιο του 1942 (σαμποτάζ Καστελλίου Πεδιάδος και Ηρακλείου, 7 και 13 Ιουνίου 1942).
6ο) Διατήρησε άσβεστη τη σπίθα και τη δίψα της λευτεριάς σε μια μεγάλη εδαφική περιφέρεια της κεντρικής Κρήτης (Άνω και Κάτω Μυλοπόταμος – Δυτικό Μαλεβύζι)
7ο) Το δυσκολότερο έτος της Κατοχής, το 1942, όταν οι αντάρτες που λημέριαζαν στα βουνά μετρούνταν στα δάχτυλα των χεριών, έδωσε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές οι οποίες με τους σταθμούς ασυρμάτου που έφεραν στον τόπο μας διατήρησαν επαφή με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (τον ελεύθερο τότε κόσμο). Τα Ανωγειανά μητάτα, Κορακόπετρα, Μίθια, Πετροδολάκια ήταν τα ασφαλή καταφύγια των σταθμών ασυρμάτου και των Άγγλων Αξιωματικών Συνδέσμων Τομ Ταμπάμπιν, Ραλφ Στόκμπριτζ, Πάτρικ Λη Φέρμορ κ.ά.
8ο) Παρέμεινε αδούλωτος ο Ψηλορείτης, το μοναδικό ίσως ελεύθερο τμήμα του νησιού μας, βρίσκοντας εκεί καταφύγιο οι καταδιωκόμενοι από τους Γερμανούς Κρήτες αλλά και οι Άγγλοι στρατιώτες οι οποίοι δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν τους συντρόφους τους μετά τη μάχη της Κρήτης. Το σπίτι του Στεφανογιάννη στα Ανώγεια ήταν το ασφαλές κρησφύγετο δεκάδων Κρητών πατριωτών που έπεφταν στη δυσμένεια των κατακτητών και από το σπίτι του Στεφανογιάννη ξεκινούσαν το μεγάλο ταξίδι για τα νότια παράλια και τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο.
9ο) Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης ανέπτυξε άριστη συνεργασία με τον επικεφαλής της κατασκοπίας των νομών Ηρακλείου-Λασιθίου Γιώργο Δουνδουλάκη και στο σπίτι του στα Ανώγεια έγινε η αλλαγή της Αρχηγίας από το Γιώργο Δουνδουλάκη στο Μιχάλη Ακουμιανάκη την Άνοιξη του 1943.
10o) Ο Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης τέλος σφράγισε με το αίμα του τον αγώνα που έδωσε για τα πανανθρώπινα ιδανικά της Ελευθερίας της Δικαιοσύνης και της Ειρήνης, πέφτοντας νεκρός χτυπημένος πισώπλατα από τα φονικά βόλια των κατακτητών στις 13 Φεβρουαρίου 1944.
Και σε ένα ποίημα του ο Κωστής Λαγουδιανάκης γράφει:
“Χαλά ο κόσμος και σεφτέ δε γ-κάνει το μαξούλι
βουβά ‘ναι όλα τα πουλιά όξω το νεκροπούλι.
Για ν’ αλαργάρει ετουτονά τση πίσσας το σκοτίδι
αντάρτες τση αντίστασης άφτουν τ’ ανελαμπίδι.
Στ’ αόρι αντάρτες έχουνε μεγάλο ρεβαΐσι
ζυγώνου ντη χειμωνική μπέλι και λιογαλίσει.
Στ’ ανάπλαγα των αοριώ αντάρτικες ομάδες
τση λευτεριάς και τση πρεπιάς είναι οι ξετρεχτάδες.
Στ’ αόρι το ανωγειανό ανταρτική ομάδα
μάχεται αμπέλι και φανεί τση λευτεριάς βγοράδα.
Αποκλαμούς ανταρτικούς ο Ψηλορείτης βγάνει
