Οι κάτοικοι της αρχαίας Ρίθυμνας έδωσαν πρώτοι το στίγμα της πορείας της πόλης, με τη λατρεία του Απόλλωνα και της Αθηνάς, των προστατών των Τεχνών και της Σοφίας. Η παράδοση αυτή αναγεννήθηκε στα χρόνια της Βενετοκρατίας, όταν το Ρέθυμνο γνώρισε την πρώτη μεγάλη ακμή του, η οποία διασώζεται μέχρι σήμερα στις φράσεις: «οι Ρεθυμνιώτες για τα Γράμματα» και το Ρέθυμνο, η «πόλη των Γραμμάτων και των Τεχνών».
Σ’ αυτήν την περίοδο ανάγονται και οι πρώτες πληροφορίες για την ύπαρξη τουλάχιστον ιδιωτικών βιβλιοθηκών στο Ρέθυμνο. Πρόκειται για τις βιβλιοθήκες του Αντωνίου Καλλέργη (1521-1555) και του Φραγκίσκου Μπαρότση (1537-1604), Ρεθυμνιωτών λογίων της Αναγέννησης. Φαίνεται πως και στη Μονή Αρκαδίου υπήρξε πλούσια βιβλιοθήκη, αν κρίνουμε από τα υπολείμματά της, που είδε ο περιηγητής F.W. Sieber, όταν επισκέφθηκε την Κρήτη το 1817. Ο ίδιος περιηγητής μας πληροφορεί πως και ο Ιωάννης Λαζαρόπουλος, ο μετέπειτα Επίσκοπος Ρεθύμνης Ιωαννίκιος (1826-1838), «είχε μια βιβλιοθήκη από μερικές εκατοντάδες των πιο εκλεκτών έργων».
Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για τη δημιουργία και λειτουργία βιβλιοθήκης στο Ρέθυμνο, όπως την εννοούμε σήμερα, έγινε από τον Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Ρεθύμνου, ο οποίος ιδρύθηκε το 1887 και λειτούργησε περίπου έως το 1920. Η βιβλιοθήκη του αριθμούσε περίπου 3.000 τόμους, στους οποίους περιλαμβάνονταν όσα βιβλία διασώθηκαν από τη βιβλιοθήκη του επισκόπου Ιωαννικίου, καθώς και η δωρεά του επιφανούς Ρεθυμνιώτη Εμμανουήλ Βυβιλάκη, περίπου 700 τόμοι, το 1879.
Μετά τη διάλυση του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, η βιβλιοθήκη του περιήλθε στην κυριότητα του Δήμου Ρεθύμνου και τα βιβλία φυλάχθηκαν σε αποθήκη μέχρι το 1946! Τότε ιδρύθηκε η Πνευματική Εστία για την προαγωγή του πολιτισμού και φυσικά την ίδρυση Βιβλιοθήκης. Ιδρυτές και μέλη του πρώτου Δ. Σ. ήταν οι: Πολύβιος Τσάκωνας, δικηγόρος (πρόεδρος), Κώστας Αντωνάκης, δικηγόρος, Ιωάννης Δαλέτζας, λογοτέχνης, Δημήτριος Δαφέρμος, καθηγητής, Ευάγγελος Δρανδάκης, δικηγόρος, Νικ. Β. Δρανδάκης, καθηγητής, Βασίλειος Καλαϊτζάκης, εκδότης εφημερίδας Κρητική Επιθεώρηση, Κώστας Καλοκύρης, καθηγητής, Γεώργιος Τσουδερός, γιατρός και Εμμανουήλ Φραγκιαδάκης, γιατρός*. Σήμερα δεν βρίσκεται στη ζωή κανένας. Τότε αυτοί οι άνθρωποι ανέλαβαν την ευθύνη λειτουργίας της Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου, που στεγάστηκε στο παλαιό Παρθεναγωγείο, στον αύλειο χώρο της Αγίας Βαρβάρας, όπου παρέμεινε έως τον Μάρτιο του 2017. Η ανταπόκριση του κοινού σε νέες δωρεές και επισκεψιμότητα υπήρξε συγκινητική…
Το Δ. Σ., με αίτησή του, το 1953 ζήτησε να αναλάβει το κράτος τις λειτουργικές δαπάνες. Έτσι η Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου πέρασε στην ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας και αναγνωρίστηκε ως Δημόσια, μόνο με έναν υπάλληλο! Το 1972 ορίστηκε ως Κεντρική και απέκτησε δύο βιβλιοαυτοκίνητα (κινητές βιβλιοθήκες), τα οποία πήγαιναν το βιβλίο ακόμα και στα πιο απόμακρα και απομονωμένα χωριά της Κρήτης. Το πρόγραμμα συνεχίστηκε με ολοκαίνουργια βιβλιοαυτοκίνητα μέχρι το 2010, αλλά σταμάτησε εξαιτίας της οικονομικής κρίσης και της έλλειψης προσωπικού…
Από τότε που η Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου ορίστηκε ως Κεντρική υπήρξε εντυπωσιακή η ανάπτυξή της. Από τους 20.000 χιλιάδες τίτλους έφτασε, το 1997, τους 100.000 μαζί με τα περιοδικά, ενώ το 2018 είχε υπερβεί τους 200.000 τίτλους και είχε αναδειχθεί μία από τις μεγαλύτερες περιφερειακές βιβλιοθήκες της Ελλάδας, με συνεχή ανάπτυξη. Αυτή η εξέλιξη ανέδειξε περισσότερο και την ανάγκη λύσης του στεγαστικού προβλήματός της. Η στενότητα του χώρου, η ακαταλληλότητα και η επικινδυνότητά του, και λόγω παλαιότητας, έκαναν ακόμα οξύτερο το πρόβλημα. Αφήσαμε τις επί μέρους αναζητήσεις και προσωρινές λύσεις και αγωνιστήκαμε για μια σοβαρή αντιμετώπιση του προβλήματος. Αγοράσαμε οικοπεδικό χώρο και βιώσαμε όλες τις διαδικασίες οικοδόμησης του ιδιόκτητου, πλέον, χώρου της βιβλιοθήκης, μόνο με χρήματα από τις Δημόσιες Επενδύσεις. Έτσι, η Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου απέκτησε το δικό της υπέρλαμπρο κτήριο, ύστερα από επίμονους και επίπονους αγώνες 25 ετών. Η μεταστέγασή της πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια των εθελοντών μας, εντελώς αδαπάνως για το Δημόσιο, μέσα σε 17 ημέρες αθροιστικά! Από την ημέρα των «θυρανοιξίων» της 31/03/2017, λειτουργεί και εξυπηρετεί τους μικρούς και μεγάλους φίλους της, που έχουν γίνει πολύ περισσότεροι από πριν, και αυξάνονται καθημερινά.
Η Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου εκτός των 300.000 τίτλων που φτάνει σήμερα, διαθέτει μια σημαντική σειρά παλαιοτύπων, που χρονολογούνται από το 1498 (π.χ. κωμωδίες του Αριστοφάνη), ένα αξιόλογο ιστορικό Αρχείο, από τον 19ο ως τις αρχές του 20ού αιώνα, μια μοναδική συλλογή τοπικών κυρίως εφημερίδων από το 1881 και αθηναϊκών από το 1945 μέχρι σήμερα, πολλές προσωπικές δωρεές και περίπου 1.000 τίτλους περιοδικών. Επίσης διαθέτει ένα Δημόσιο Κέντρο Πληροφόρησης, το οποίο παρέχει στο κοινό πρόσβαση στο διαδίκτυο και ένα μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών CD-ROM. Αυτή η δυνατότητα παρέχεται και σε άτομα με αναπηρίες.
Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου είναι δανειστική και μπορεί όποιος και όποια το επιθυμεί να γίνει μέλος του δανειστικού τμήματος, χωρίς καμία οικονομική υποχρέωση. Η μηχανοργάνωσή της διευκολύνει όλες τις υπηρεσίες που παρέχει εντελώς δωρεάν… και η ψηφιοποίηση πολλών βιβλίων, περιοδικών, εφημερίδων και αρχείων κάνει ακόμα πιο προσιτές τις σπάνιες συλλογές της.
*Ας είναι αυτή η αναφορά μνημόσυνο αιώνιο σε όσους συνέδραμαν
και τότε και στη συνέχεια τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου.
Μιχάλης Τρούλης
Πρόεδρος του Ε.Σ. της Δ.Κ.Β.Ρ.
Βλέπε και Ξαναταξιδεύοντας στο Ρέθυμνο, σελ. 196-197.
