Στην πρώτη χιλιάδα βιβλίων που δώρισε από την προσωπική του βιβλιοθήκη, στη Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου, ο Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της, ανήκουν και δύο μοναδικοί θησαυροί:
- Το Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας, συγγραφέν μεν υπό διαφόρων λογίων και του εκδόντος αυτό Διδάκτορος W. Smith (Μετά 250 περίπου εικόνων), μεταφρασθέν δε εκ του Αγγλικού πρωτοτύπου υπό Δ. Πανταζή, Εν Αθήναις, εκ του Τυπογραφείου και Λιθογραφείου Ιω. Αγγελοπούλου (Κατά την οδόν Αθηνάς αριθ. 274), 1860.
Τω Πανοσιωτάτω Ηγουμένου της εν Αττική, εαυγούς Μονής Πεντέλης Κυρίω, Κυρίω Κυρίλλω Δεγλέρη, ανδρί Θεοφιλεστάτω και Φιλομουσοτάτω. Ευσεβάστως Ανατίθεται, υπό του Μεταφραστού.
Πανοσιώτατε,
Επικρατεί έκπαλαι συνήθεια ν’ αφιερώνονται τα βιβλία εξόχοις ανδράσιν, επόμενος καγώ τω έθει τούτω και θεωρών μεγάλους και σεβαστούς τους εν χρηστότητι και τιμή διάγονταςκαι άνευ υπολογισμών και δευτέρων λόγων τους ομοίους αυτών ευ ποιούντας, έγνων ίνα σοι τω ταύτας και πολλάςάλλαςαρετάςκεκτημένω αναθέσω το βιβλίον τούτο. Μαρτυρεί μου τον λόγον η παρά Σου εκ βάθρων σχεδόν ανεγερθείσα ευαγής Μονή, ης προΐστασαι, ούσα πρότερον οίαν άμορφος και ανακατασκεύαστος εκ των περιστάσεων…
Τοις εντευξομένοις χαίρειν.
Οι λόγοι δι΄ους συνετάχθη και εξεδόθη το προκείμενον λεξικόν, εκδηλούμενοι εν τω κατωτέρω α’ προλόγω του εκδότου W. Smith εισίναποχρώντες, όπως εννοήση τις δια τί μετέφρασα αυτό εις την καθ’ ημάς γλώσσαν…
Εις πολλά των άρθρων προσεθήκαμεν σημειώσεις ιδίας και χωρία δυσευρέτων συγγραφέων, αλλά και ούτως απεδείχθη αναγκαία η προσθήκη παραρτημάτων συμπληρωματικών, ά βλέπει ο αναγνώστης εν τέλει.
Ο μεταφραστής Δ.Π.
Πρόλογος εις την Β’ έκδοσιν του πρωτοτύπου, εξ’ ης εγένετο και η μετάφραση αύτη. Εν Λονδίνω, Αυγούστου 1, 1848. Ουϊλλιέλος Σμιθ.
FUSTELDECOULANGES, μέλους του Γαλλικού Ινστιτούτου
- Το Αρχαίον Άστυ.Μελέτη περί της λατρείας, του δικαίου, των θεσμών της Ελλάδος και της Ρώμης, κατά μετάφρασιν Τιμολέοντος Φιλήμονος, εν Αθήναις εκ του Τυπογραφείου των καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου, 1898.
…ο αοίδιμος Φιλήμων προς την πατρίδα, ην διακαώς ηγάπησε ζων.
Εγώ δε σπένδωτελευταίον δάκρυ αγάπης και τιμής προς τον πολύτιμονφίλον, ου άριστον των μνημοσύνων θεωρώ την έκδοσιν του ανά χείρας βιβλίου.
Προτίθεται η μελέτη αύτη την απόδειξιν των αρχών και των κανόνων, καθ’ ουςεκυβερνήθησαν η ελληνική κοινωνία και η ρωμαϊκή κοινωνία. Εν μια και τη αυτή μελέτη, συνάπτονται οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, διότι αμφότεροι οι λαοί ούτοι, κλάδοι δύο μιας και της αυτής φυλής, λαλήσαντες δύο εκ της αυτής γλώσσης απορρεύσαντα ιδιώματα, έσχον επίσης το αυτό θεμέλιον κοινών θεσμών και διήλθον, σειρά μεταβολών ομοίων.
Προ παντός, η μελέτη αύτη σκοπεί, όπως εκφανέστεραι καταστώσιν αι ριζικαί και ουσιώδεις διαφοραί, αι εν παντί και δια παντός διακρίνουσαι τους αρχαίους λαούς τούτους, από των καθ’ ημάς κοινωνιών…
Η ιστορία της Ελλάδος και της Ρώμης πρόκειται μαρτύριον και παράδειγμα της αείποτε υφισταμένης στενής σχέσεως των ιδεών του ανθρωπίνου νου και της κοινωνικής καταστάσεως παντός λαού…
Ευτυχώς το παρελθόν ουδέποτε καθ’ ολοκληρίαν θνήσκει δια τον άνθρωπον. Θεωρούντες τους Έλληνας των χρόνων του Περικλέους, τους Ρωμαίους των χρόνων του Κικέρωνος, ανευρίσκομεν αυτούς, φέροντας εν εαυτοίς τα αυθεντικά σημεία και τα βέβαια τεκμήρια αυτών των απωτάτων αιώνων…
Αλλ’ ο εκ του σύνεγγυς ερευνών τα παρ’ αυτού τηρούμενα νόμιμα και ας επαγγέλλειεπωδάς, ανευρίσκει την σφραγίδα των όσων επίστευον οι άνθρωποι, δεκαπέντε ή είκοσι προ αυτού αιώνας…
Αι αρχαιόταται γενεαί, πολλώ πριν ή υπάρξωσι φιλόσοφοι, επίστευσαν εις δευτέραν τινά μετά την επίγειον ζωήν ύπαρξιν. Αι γενεαί αύται εθεώρησαν τον θάνατον, ουχί ως διάλυσιν του ανθρωπίνου όντος, αλλ’ ως απλήν αλλαγήν ζωής.
Εν Αθήναις, τη 10 Μαΐου 1898,Σπυρ. Π. Λάμπρος
