- ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΜΑΣ
«Οι ιστορικές γέφυρες της Δυτικής Κρήτης» είναι το νέο πόνημα του συμπολίτη πολιτικού μηχανικού Αριστόδημου Χατζηδάκη και της συναδέλφου του Ζωής Εύδου, το οποίο ήρθε και αναδεικνύει ένα σημαντικό μέρος της πολιτιστικής και τεχνικής κληρονομιάς του Ρεθύμνου και των Χανίων.
Το βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε από το Τμήμα Δυτικής Κρήτης του ΤΕΕ παρουσιάστηκε αρχικά στα Χανιά και ακολούθως στις 6 Νοεμβρίου στο Ρέθυμνο, στην αίθουσα του Ωδείου της παλιάς πόλης.
Την έκδοση προλόγισαν ο κ. Μιχάλης Τρούλλης Πρόεδρος Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου και ο κ. Νίκος Σκουτέλης, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Καθηγητής στην Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείο Κρήτης και Διευθυντής Εργαστηρίου Τεκμηρίωσης και Αποκατάστασης Ιστορικών Κτηρίων και Συνόλων.
Αναλύοντας το περιεχόμενο του βιβλίου τους οι δύο συγγραφείς σημειώνουν τα εξής:
«Οι λίθινες γέφυρες είναι ασφαλώς ένα μέρος της τεχνικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς που έχουν μέχρι σήμερα συγκεντρώσει μικρό σχετικά ενδιαφέρον. Μονάχα τα τελευταία χρόνια και μετά τον κίνδυνο κατάρρευσης του περίφημου γεφυριού της Άρτας και πρόσφατα του γεφυριού της Πλάκας και τις εργασίες επισκευής που ακολούθησαν στράφηκε η προσοχή μας και σ' αυτές. Ατυχώς είχαμε και στην Κρήτη την κατάρρευση του ανατολικού τμήματος της εξαιρετικής γέφυρας του Κερίτη που μας υπενθύμισε την χρόνια έλλειψη συντήρησης των μνημείων αυτών.
Τα λίθινα γεφύρια σαν τεχνικές κατασκευές ενσωματώνουν την τεχνογνωσία των δημιουργών τους και είναι μάρτυρες μιας ολόκληρης τεχνικής παράδοσης βασισμένης στη θολοδομία. Αποτελούν κατ' εξοχήν έκφραση και κορυφαία δείγματα της παράδοσης αυτής.
Σαν τμήματα των δρόμων και φορείς αποκατάστασης της επικοινωνίας ανάμεσα στις ανθρώπινες κοινότητες, έχουν ασφαλώς ένα συμβολικό χαρακτήρα που έχει αποτυπωθεί στην λαογραφική μας παράδοση.
Η θέση τους είναι μάρτυρας της οργάνωσης του χώρου που επέβαλε την κατασκευή τους, ξεχασμένων σήμερα δρόμων, ανταλλαγών και λειτουργιών.
Το βιβλίο αυτό είναι διαρθρωμένο σε δυο μέρη.
Αντικείμενο του πρώτου μέρους είναι η καταγραφή των ιστορικών γεφυρών της Δυτικής Κρήτης, κατά κύριο λόγο των λίθινων αλλά και δύο πολύ σημαντικών μεταλλικών. Η εργασία αυτή ξεκίνησε το 1991 όταν ανατέθηκε στους πολιτικούς μηχανικούς Αριστόδημο Χατζηδάκη και Ζωή Εύδου με την 368/91 Απόφαση της Δ.E του Τ.Ε.Ε. Δυτικής Κρήτηςη καταγραφή των λίθινων γεφυριών του Ρεθύμνου..
Τα ιστορικά γεφύρια της Δυτικής Κρήτης παρουσιάζουν μεγάλη χρονολογική ποικιλία που μας επιτρέπει να έχουμε μπροστά μας μια ολοκληρωμένη εικόνα εξέλιξης.
Από τα Ρωμαϊκά χρόνια έχουμε στο Ρέθυμνο το γεφύρι της Ελεύθερνας πού έχει δομηθεί με το εκφορικό σύστημα πού μαζί με την "Ελληνική Καμάρα" στο νομό Χανίων αποτελούν σπάνια δείγματα Ρωμαϊκών γεφυρών στην Ελλάδα.
Από την Βενετοκρατία έχουμε την κομψή γέφυρα του SanMarco στον ποταμό Πλατανιά λίγο έξω από το Ρέθυμνο, πού έχει καταγραφεί και φωτογραφηθεί από τον Gerola στις αρχές του 20ου αιώνα. Βενετσιάνικη ήταν πιθανότατα και η κατεστραμμένη σήμερα γέφυρα του Ατσιποπούλου πού τόσο εντυπωσίασε τους περιηγητές των περασμένων αιώνων με το περίεργο σχήμα της. Η τρίτοξη γέφυρα του Κλαδισού ποταμού, πεδίο μαχών και ιστορικό ορόσημο, εξυπηρετεί ακόμα τη σύνδεση της πόλης των Χανίων με τη Δυτική Κρήτη. Η επιβλητική γέφυρα στο Καθολικό του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη στο Ακρωτήρι Χανίων σημαδεύει την άγρια ομορφιά του φαραγγιού, την ερημιά και ιερότητα του χώρου. Το βενετσιάνικο γεφυράκι στο γραφικό Θερισσιανό φαράγγι αναστηλώθηκε πρόσφατα.
Από την Τουρκοκρατία και την Αιγυπτιακή κατοχή έχουμε πολλά δείγματα γεφυρών που κατασκευάστηκαν είτε με Μοναστηριακή πρωτοβουλία όπως τα γεφύρια του Πρέβελη είτε με λαϊκή όπως η "καμάρα του Μανουρά".
Υπάρχουν αρκετά δείγματα από τα τέλη του 19ου αιώνα πού σχετίζονται με τα πρώτα Δημοσία Έργα στο νησί μας, την ψήφιση το 1881 από την Γενική Συνέλευση των Κρητών του πρώτου Νόμου περί Οδοποιίας και την πρόσκληση των πρώτων ξένων μηχανικών.
Υπάρχουν τέλος τα έργα της Υπηρεσίας Δημοσίων Έργων της Κρήτης πού από την δημιουργία της το 1901 από την Κρητική Πολιτεία και με προεξέχουσα την μορφή του μηχανικού Μιχάλη Σαββάκη έδωσε λαμπρά έργα πού χρησιμοποιούνται ακόμα όπως την γέφυρα των Ποταμών Αμαρίου (καμάρα του Σίμα), τη γέφυρα του Γαράζου πάνω στην παλαιά Εθνική Οδό Ρεθύμνου –Ηρακλείου και του Στύλου στο Αποκόρωνα Χανίων. Η σπουδαία γέφυρα του Κερίτη κατέρρευσε πρόσφατα και ήδη εκπονείται η μελέτη για την ανακατασκευή της. Από αυτή την περίοδο έχουμε επίσης πλήθος μικρών γεφυριών που είτε εξυπηρετούν ακόμα τις μετακινήσεις σε αγροτικούς δρόμους ή απέμειναν ξεχασμένα σε γραφικές διαδρομές, ευχάριστη έκπληξη για τους περιπατητές.
Οι μεταλλικές γέφυρες του Περάματος στο Ρέθυμνο και του Ταυρωνίτη στα Χανιά είναι το πρώτο μεγάλο δημόσιο έργο της Κρητικής Πολιτείας.
Η ιστορική τεκμηρίωση δεν στάθηκε δυνατή για όλα τα γεφύρια που καταγράφηκαν. Υπήρξαν επίσης πολλές γέφυρες για τις οποίες βρήκαμε αναφορές σε εφημερίδες, κυρίως της Κρητικής Πολιτείας, και τις οποίες δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε. Και η απλή φωτογραφική τεκμηρίωση τους όμως συναντά πολλές δυσκολίες μια που τα περισσότερα απ' αυτά βρίσκονται σε πλήρη εγκατάλειψη. Τα ρέματα που κάποτε γεφύρωναν έχουν γίνει πολύ συχνά σκουπιδότοποι, η βλάστηση έχει καλύψει τα περισσότερα απ' αυτά και η απότομη τοπογραφία δυσκολεύει συχνά και την απλή προσέγγιση. Αλλά ακόμα και ο εντοπισμός των γεφυριών αποτέλεσε ένα δύσκολο έργο αφού τα περισσότερα από αυτά είναι μακριά από τους σημερινούς οδικούς άξονες και η βασική πηγή πληροφοριών για την ύπαρξη τους και την τοποθεσία τους υπήρξαν οι πληροφορίες των κατοίκων των γύρω χωριών και οι εφημερίδες της Κρητικής Πολιτείας που αναφέρονται σε δημοπρατήσεις γεφυρών.
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου που μας ανατέθηκε το πρώτον με την 463/94 απόφαση της Δ.Ε. του Τ.Ε.Ε./Τ.Δ.Κ. επιχειρούμε μια μικρή αναφορά πάνω στην ιστορία των λίθινων γεφυρών και γενικότερα στην ιστορία των κατασκευών, προσπαθώντας να διερευνήσουμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκαν καθώς και για τους φορείς της γνώσης και της τέχνης της κατασκευής τους».
Στο πρόλογο τους βιβλίου τους ο κ. Χατζηδάκης και η κ. Εύδου, επισημαίνουν, ότι για την συγγραφή τους απασχόλησαν τα παρακάτω:
«Ποια ήταν η τεχνική γνώση των κατασκευαστών των λίθινων γεφυρών (επιστήμη - κανόνες της τέχνης) με αναφορά στα Αναγεννησιακά τεχνικά κείμενα,πραγματείες (Alberti -Palladio–Serlio) και σχετικά κείμενα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.
Ποιοι ήταν οι φορείς κατασκευής τους (μαστόροι - αρχιτέκτονες – μηχανικοί) και πως έγιναν τα πρώτα Δημόσια Έργα στην Κρήτη (νόμοι -προδιαγραφές -δημοπρασίες).
Ποια είναι η στατική τους λειτουργία σε σχέση με τα υλικά και τον τρόπο δόμησης με ανασκόπηση των στατικών γνώσεων πάνω στη θολοδομία πριν από τις σύγχρονες θεωρίες της ελαστικότητας, σαν βασικό στοιχείο κατανόησης του τρόπου σύλληψης των κατασκευών αυτών από τους δημιουργούς τους».
Οι ίδιοι σημειώνουν: «Είχαμε τύχη να καταγράψουμε τις μαρτυρίες παλαιών τεχνιτών για την τέχνη της πέτρας και την θολοδομία, την λεγόμενη "καμαρική".
Το βιβλίο αυτό είναι η εξέλιξη της αρχικής μας εργασίας που εκδόθηκε , από το ΤΕΕ το 2003με τίτλο ‘’Τα λίθινα γεφύρια του Νομού Ρεθύμνου - αναδρομή στην ιστορία τους και την ιστορία των λίθινων κατασκευών’’. Έχοντας συναίσθηση των ελλείψεων μας νομίζουμε ότι έχουμε καλύψει με επάρκεια το αντικείμενο μας.
Στην παρούσα φάση είναι εξαιρετικά επείγον να προστατευτούν τα γεφύρια αυτά από την παραπέρα καταστροφή με τον καθαρισμό των γύρω χώρων και την απαγόρευση ρίψης απορριμμάτων και μπαζών καθώς και με την αποκοπή της πυκνής βλάστησης πού τα φθείρει. Αυτό θα είναι προϋπόθεση και για την πληρέστερη μελέτη τους. Θα έπρεπε επίσης να επισημανθούν οι θέσεις τους ώστε να είναι επισκέψιμα από κάθε ενδιαφερόμενο όπως πρέπει σε κάθε τέτοιο δείγμα της τεχνικής και πολιτιστικής μας παράδοσης.
Η εργασία αυτή και η δημοσίευσή της έγιναν εφικτά χάρις στην στήριξη του Τμήματος Δυτικής Κρήτης του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος προς το οποίο εκφράζουμε και από την θέση αυτή τις ευχαριστίες μας».
