Ένα νέο ηλιακό ρολόι, υπάρχει εδώ και λίγες μέρες στη βορειοανατολική πλευρά της πλατείας Αγνώστου Στρατιώτη. Το ρολόι αυτό, σχεδίασε ο γνωστός πολιτικός μηχανικός Παναγιώτης Καπελώνης με τη βοήθεια της κόρης του Ελισσώς, αρχιτέκτων μηχανικός. Ο κ. Καπελώνης το 1983 είχε σχεδιάσει και τοποθετήσει και το άλλο ηλιακό ρολόι στην παραλία, που δυστυχώς πολύ γρήγορα έπεσε «θύμα» βανδαλισμού.
Ο σχεδιασμός και οι μετρήσεις που έπρεπε να γίνουν πριν από την τοποθέτησή του νέου ηλιακού ρολογιού, ήταν δύσκολες και απαιτούσαν απόλυτη ακρίβεια, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι απαιτούσαν ακόμα και αστρονομικές μετρήσεις. Η διαδικασία του σχεδιασμού κράτησε περίπου 2 χρόνια και το αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς σήμερα αποτελεί στολίδι για την πλατεία του Αγνώστου Στρατιώτη.
Σε επικοινωνία που είχαμε με κ. Καπελώνη, μας τόνισε ότι «το να διαβάσει κάποιος το χρόνο σε ένα ηλιακό ρολόι είναι μια απλή διαδικασία, καθώς η σκιά του γνώμονα δείχνει την ηλιακή ώρα του τόπου που είναι στημένο, η οποία έχει μια ελάχιστη διαφορά (λίγα λεπτά) από τη συμβατική ώρα, καθώς η ταχύτητα περιστροφής της γης γύρω από τον ήλιο δεν είναι σταθερή.
Το σημείο που τοποθετήθηκε, σύμφωνα με ίδιο, «επιλέχτηκε γιατί στο συγκεκριμένο σημείο της πλατείας το «χτυπάει» ο ήλιος στη μεγαλύτερη διάρκεια της ημέρας, ενώ συγχρόνως βρίσκεται και κάτω από το «άγρυπνο βλέμμα» των οδηγών ταξί, που ελπίζω ότι θα το προστατεύσουν».
Οδηγίες για την ανάγνωση της ώρας
Τα ηλιακά ρολόγια δείχνουν απευθείας την ηλιακή ώρα του τόπου τους, διαβάζοντας την ένδειξη που δίνει η σκιά, της επάνω ευθύγραμμης πλευράς του γνώμονα πάνω στην χαραγμένη πλάκα.
Μπορεί όμως να δείχνουν και την μέση ώρα, την ώρα δηλαδή των ρολογιών χειρός με μια απόκλιση λίγων λεπτών. Τα ηλιακά «συντονίζονται» με την μέση ώρα μόνο 4 φορές μέσα σε κάθε έτος που για το 2014 είναι στις 16/04, 13/06, 2/09 και 25/12.
Το ηλιακό παρέχει και άλλες πληροφορίες. Κατά τις Ισημερίες (περίπου 21 Μαρτίου και 23 Σεπτεμβρίου) η σκιά της ακίδας του γνώμονα θα διατρέξει την λεπτή οριζόντια ευθεία της πλάκας από Δύση προς Ανατολή.
Τα ηλιοστάσια φαίνεται να διαρκούν μεγαλύτερες χρονικές περιόδους (όπως υποδηλώνεται άλλωστε από την ονομασία τους). Μπορεί να φτάνουν και την εβδομάδα με ελάχιστη, για τα μέτρα του ανθρώπου, μετακίνηση του ήλιου. Στο Ρέθυμνο πάντως, εκτιμώντας ότι η όλη κατασκευή του ρολογιού (χάραξη, γωνία του γνώμονα, προσανατολισμένη τοποθέτηση κλπ.), έχει γίνει σωστά, ισημερία ή ηλιοστάσιο θα συμβαίνει όταν η σκιά της ακίδας του γνώμονα πέφτει πάνω στις γραμμές. Οι αχνές γραμμές στην ανατολική πλευρά του γνώμονα δείχνουν το εύρος μετακίνησης του ήλιου σε όλη τη διάρκεια του έτους.
Στο συγκεκριμένο ηλιακό, έχει χαραχτεί και ένα ανεμολόγιο με τα ονόματα των ανέμων στα αρχαία Ελληνικά καθώς και στην επικρατούσα ναυτική ορολογία.
Τα ηλιακά ρολόγια εφόσον έχουν κατασκευαστεί και τοποθετηθεί σωστά – ο γνώμονας κατευθύνεται στον αληθή Βορρά (και όχι στον μαγνητικό ο οποίος μετακινείται ακατάπαυστα και είναι και άσχετος με την έννοια Βορράς) και δείχνει σε ένα σημείο πάρα πολύ κοντά στον πολικό αστέρα,- δείχνουν την αληθή ώρα του τόπου στον οποίο έχουν τοποθετηθεί. Δουλεύουν χωρίς συντήρηση, χωρίς θόρυβο, χωρίς παρέκκλιση και έχουν ανάγκη μόνο τις ακτίνες του ήλιου.
Ποια ώρα δείχνουν τα ηλιακά ρολόγια
Η ώρα που δείχνουν τα ηλιακά ρολόγια είναι αποτέλεσμα της κίνησης της γης γύρω από τον ήλιο. Η σκιά ενός αντικειμένου –στην περίπτωσή μας- ενός τριγωνικού γνώμονα μετακινείται πάνω σε μια βαθμονομημένη, σαν πλάκα κοινού ρολογιού, επιφάνεια. Εδώ πρέπει να επισημανθούν δύο στοιχεία. Το πρώτο ότι η ταχύτητα περιφοράς της Γης δεν είναι σταθερή (από 29,78 μέχρι 30,29 χλμ ανά δ/λεπτο) σε όλη τη διάρκεια του έτους, πάνω στην ελλειπτική πορεία της, και το δεύτερο ότι ο άξονας περιστροφής της δεν είναι κάθετος (ευτυχώς) στο επίπεδο που ορίζεται από την τροχιά της. Το ευτυχώς ελέχθη γιατί έτσι υπάρχει εναλλαγή των εποχών. Η απόκλιση (κλίση) του άξονα, ως προς το επίπεδο της τροχιάς παραμένει στις 23°26΄(μοίρες) αλλά ως προς τον ήλιο κυμαίνεται από -23°26΄ έως +23°26΄ (μοίρες) μέσα σε ένα χρόνο. Τα ηλιακά ρολόγια δείχνουν μια ώρα που για να «συντονιστεί» με την μέση ώρα απαιτείται η προσθήκη ή η αφαίρεση κάποιων μικρών χρονικών διαστημάτων.
Τεχνικά-κατασκευαστικά στοιχεία του ηλιακού
Σε βάση από σκυρόδεμα τοποθετήθηκε μια πλάκα διαστάσεων 1,09 Χ 1,11 πάχους 9,5 εκ. Οι πλευρές της είναι προσανατολισμένες με την μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια προς τα 4 σημεία του ορίζοντα. Η επιφάνεια της είναι εντελώς οριζόντια. Το ανοξείδωτο τριγωνικό στοιχείο, ο γνώμονας, πάχους 10 χλστ. έχει άνοιγμα γωνίας στη βάση του, 35ο 22΄όσο και το γεωγραφικό πλάτος του σημείου του ρολογιού και σκοπεύει στον αληθή Βορρά. Οι τρείς αχνές γραμμές στην μία πλευρά του (την ανατολική) σχηματίζουν δύο ίσες γωνίες που η κάθε μια είναι 23°26΄όσο και η απόκλιση του ήλιου όταν είναι στο ζενίθ (ντάλα μεσημέρι) από το ένα ηλιοστάσιο στο άλλο δηλαδή από το μικρότερο ύψος (21 Δεκεμβρίου) μέχρι το μεγαλύτερο ύψος (21 Ιουνίου). Το μήκος του λοξού τμήματος του γνώμονα είναι περίπου 62 εκ. Το μήκος αυτό επιλέχτηκε μόνο για λόγους αναγνωσιμότητας του ρολογιού. Στην πλάκα υπάρχουν ευθείες για τις ώρες, τις μισές και τα πεντάλεπτα. Με ξεχωριστά σύμβολα είναι χαραγμένες οι ανατολές και οι δύσεις των ισημεριών και των ηλιοστασίων δηλαδή τα σημεία που η σκιά του γνώμονα θα πέσει τις συγκεκριμένες ημερομηνίες.
Ευχαριστίες
Ο κ. Καπελώνης ευχαρίστησε όλους όσους βοήθησαν για την ολοκλήρωση της κατασκευής:
«Για την κατασκευή του ρολογιού ο Δήμος Ρεθύμνου κατέβαλε το σύνολο των ανελαστικών δαπανών.
Για την μελέτη, τη σχεδίαση, τις μετρήσεις και άλλες εργασίες οι παρακάτω ασχολήθηκαν αφιλοκερδώς, ο κάθε ένας στο πεδίο του:
Καπελώνης Κ. Παν. Πολ/κος Μηχ/κος μελέτη-χωροθέτηση
Καπελώνη Π. Ελισσώ Αρχ/των Μηχ/κος σχεδίαση σε Autocad
Ξεζωνάκης Στυλ. Τοπ/φος Μηχ/κος επιβεβαίωση τοπ/κών-αστρονομικών μετρήσεων με GPS.
Ρούλιος Α. Γεωργακάκης Γ. ξυλεία –ξυλότυπος.
Καραγιάννης Στυλ. εργασίες τοποθέτησης ξυλοτύπου- σκυροδέτησης.
Οι φίλοι Κυδωνάκης Μ.Χ. και Παυλάκης Γ.Γ. συνέδραμαν στις κρισιμότερες φάσεις της κατασκευής.
Προκαταβολικά θέλω να ευχαριστήσω και τους οδηγούς των ταξί που ελπίζω με την παρουσία τους να αποτρέψουν φαινόμενα βανδαλισμού.
Πρέπει τέλος να επισημάνω την εξαιρετική συνεργασία με τους κ. Φουντιδάκη Ι. και Μ., την υπομονή τους και την προσαρμοστικότητα τους, των ίδιων και του προσωπικού τους, στις δυσκολίες του έργου».
