Η παρούσα δημοσίευση έχει στόχο να φωτίσει την ύπαρξη μιας παλιάς γειτονιάς του Ρεθύμνου, της «Καινούργιας χώρας» ή «Γενί Μαχαλεσί» η οποία σήμερα είτε παραλείπεται εντελώς από τις αναφορές είτε λανθασμένα τοποθετείται στην περιοχή της «Σωχώρας».
Το Ρέθυμνο μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ήταν μια μικρή πόλη στριμωγμένη στα στενά όρια των ενετικών της τειχών. Το γεγονός αυτό είναι λίγο πολύ γνωστό χάρη στην άνθηση της αναζήτησης της ιστορικής αλήθειας τα τελευταία χρόνια στην πόλη του Ρεθύμνου. Ενδεχομένως όμως να μην είναι τόσο γνωστό το ότι το Ρέθυμνο την εποχή εκείνη ήταν επισήμως χωρισμένο σε συνοικίες. (φωτογρ. 1)
Η ιστορία των συνοικιών όπως και της πρώτης ονοματοδοσίας των οδών του Ρεθύμνου από τη Ρωσική διοίκηση τo 1898 δεν είναι νέο ζήτημα. Αρχικά, ο αείμνηστος Γ. Σπανδάγος επί σειρά ετών είχε ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα αναδεικνύοντας το. Την έρευνα συνέχισαν και επέκτειναν ο Κ. Ηλ. Παπαδάκης και άλλοι ερευνητές με σχόλια και επισημάνσεις. Ωστόσο, ορισμένες σημαντικές λεπτομέρειες μένουν ακόμη στο σκοτάδι.
Κατά την ύστερη Τουρκοκρατία λοιπόν το Ρέθυμνο ήταν χωρισμένο σε 15 συνοικίες[1] συμπεριλαμβανομένου και του τότε κατοικημένου κάστρου της «Φορτέτζας». Για πολλές από αυτές υπάρχουν καταγεγραμμένες αναφορές ήδη από τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Ο διαχωρισμός, όπως προαναφέραμε, φαίνεται να ήταν επίσημος καθώς αφενός κάθε συνοικία διέθετε δικούς της δημογέροντες,[2] και αφετέρου λόγω της εμμέσης αναφοράς ότι υπήρχαν βιβλία κτηματογράφησης τα οποία αφορούσαν συγκεκριμένες γειτονιές της πόλης.
Συγκεντρωμένες και τις 15 με τα πληθυσμιακά τους στοιχεία τις συναντάμε στο βιβλίο του Ν. Σταυράκη Στατιστική του πληθυσμού της νήσου Κρήτης το οποίο παρουσιάζει την Οθωμανική απογραφή του 1881. Στην πρώτη αυτή γνωστή καταγραφή όλων μαζί των συνοικιών του Ρεθύμνου ο Σταυράκης αναφέρει τη συνοικία που εξετάζουμε ως «Καινούργια» χωρίς να προσδίδει κάποιο άλλο επιθετικό προσδιορισμό σε αυτήν.
Το 1891 ο Ε. Γενεράλις στο πόνημα του Επίτομος Γεωγραφία της νήσου Κρήτης, γνωρίζοντας τις λεπτομέρειες της έρευνας του Σταυράκη, παρουσιάζει και τις 15 γειτονιές[3] καταγράφοντας όμως λανθασμένα την εν λόγω συνοικία ως «Καινούργια πόρτα», προκαλώντας έτσι σύγχυση στους μεταγενέστερους ερευνητές.
Το 1900 σε έγγραφο της Νομαρχίας Ρεθύμνου με ημερομηνία 22-8-1900 καταγράφονται οι 14 συνοικίες πλην της «Καινούργιας χώρας». Σε αυτό το έγγραφο, οι συνοικίες προσδιορίζονται γεωγραφικά και η περιοχή της «Καινούργιας χώρας» ουσιαστικά εντάσσεται στη συνοικία «Μουσαλά». Οι πληροφορίες του συγκεκριμένου εγγράφου καθώς και ένας σύγχρονος του χάρτης τον οποίο δημιούργησε ο τότε υπολοχαγός των Ρωσικών δυνάμεων Μ. Ρουτκόφσκι, αποτέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία ενός νέου χάρτη με επιμέλεια του Γ. Σπανδάγου και σχεδιασμό του Β. Παπιομύτογλου σχεδόν έναν αιώνα αργότερα.(φωτογρ. 2) Ο καλαίσθητος αυτός χάρτης μαζί με περιγραφές για την κάθε συνοικία συμπεριλήφθηκε ως παράρτημα στην επετειακή έκδοση που κυκλοφόρησε η ΙΛΕΡ το 1998 με αφορμή την συμπλήρωση 100 ετών από την ανεξαρτησία της Κρήτης. Μετά την κυκλοφορία του και την εξαιρετική ανάλυση του Σπανδάγου δημιουργήθηκε και επικράτησε τοις πάσι η εντύπωση ότι οι άλλοτε συνοικίες της πόλης ήταν 14 και όχι 15.
Ο ίδιος ο Σπανδάγος λίγο αργότερα, εντοπίζοντας την καταγραφή του Γενεράλι αλλά και την επιστημονική για τα δεδομένα της εποχής δουλειά του Σταυράκη, κατάλαβε ότι υπήρχε και 15η γειτονιά η οποία όμως δεν αποτυπωνόταν στο χάρτη του. Έκανε λοιπόν την υπόθεση ότι η συνοικία αυτή βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής «Σωχώρας» στη θέση του οθωμανικού στρατώνα που έμεινε στην ιστορία ως «Ρωσικός» λόγω της χρήσης του από τα Ρωσικά στρατεύματα κατοχής. Αυτή η υπόθεση βασίστηκε στη λανθασμένη ονομασία «Καινούργια Πόρτα» την οποία κατέγραψε ο Γενεράλις. Με την ίδια ονομασία προσδιοριζόταν τότε η ανακατασκευασμένη δυτική πύλη της πόλης του Ρεθύμνου η οποία τοποθετούνταν στην εν λόγω περιοχή και ήταν πιο γνωστή ως «Μαρμαρόπορτα». Ο Σπανδάγος στην υπόθεση του, η οποία δημοσιεύτηκε στις 19/4/2008 σε άρθρο του στην Κρητική Επιθεώρηση, αναφέρει ότι μετά από κάποια επανάσταση, πιθανόν του 1878, ο νεόδμητος στρατώνας ίσως κατοικήθηκε από πολίτες, οι οποίοι βρήκαν εκεί ασφαλές καταφύγιο. Αυτή λοιπόν πιθανόν αποτέλεσε τη συνοικία της «Καινούργιας Πόρτας». Η κατοίκηση στο σημείο αυτό κατά τον ερευνητή ήταν προσωρινή μιας και το 1898 εγκαταστάθηκαν εκεί οι Ρώσοι. Η πρόταση του Σπανδάγου έγινε αποδεκτή κι από άλλους ερευνητές και αναπαράχθηκε σε δημοσιεύσεις και βιβλία που ακολούθησαν όχι πια ως υπόθεση αλλά σιγά σιγά ως δεδομένο[4].
Η περιοχή της «Σωχώρας» όμως επί Ενετών ήταν ήδη κατοικημένη σχεδόν μέχρι τη θάλασσα, γιατί να είναι «Καινούργια» μια συνοικία η οποία βρισκόταν σε μια περιοχή που ήταν δομημένη αιώνες πριν; Επίσης, μια ταπεινή πόρτα μπορούσε να ονοματοδοτήσει την περιοχή και να επισκιάσει τον επιβλητικό στρατώνα; Κι αν ο πληθυσμός βρισκόταν αποκλειστικά μέσα στο στρατώνα, γιατί δεν λεγόταν «συνοικία στρατώνος»;
Πολλά τα ερωτήματα η απάντηση είναι όμως μία και εξάγεται από την μελέτη του αρχειακού υλικού της περιόδου που διασώζεται. Δηλαδή τα αρχεία των εφημερίδων και τα διάφορα διοικητικά και συμβολαιογραφικά έγγραφα τα οποία αποδεικνύουν ότι η εν λόγω συνοικία ονομαζόταν αναμφισβήτητα «Καινούργια χώρα» ή κατά τους Οθωμανούς «Γενί Μαχαλεσί» και δεν βρισκόταν στην περιοχή της Σωχώρας, αλλά στις ανατολικές παρυφές του λόφου της Φορτέτζας. (φωτογ. 3) Η ύπαρξη της δεν ήταν περιστασιακή ούτε ήταν συνέπεια κάποιου επαναστατικού γεγονότος αλλά συνεχής. Υπάρχουν δεκάδες καταγραφές του τοπωνύμιου «συνοικία Καινούργιας χώρας» την περίοδο αυτή καθώς και σωζόμενος χάρτης του 1892 δημιούργημα του μηχανικού Μ. Σαββάκη υπό τον τίτλο «Σχέδιον Υδραγωγείου Ρεθύμνης» το οποίο καταγράφει την «Καινούργια χώρα» βορείως της «Μεγάλης Βρύσης» (κρήνη Ριμόντι). Τον χάρτη αυτό διέσωσαν από βέβαιη καταστροφή ο Μ. Αστρινός και ο Λ. Χατζηδάκης και παρά την φθορά του παρέχει πολλές και χρήσιμες πληροφορίες.
Η ονοματοδοσία των οδών το 1898 μετά με την έλευση των Ρωσικών στρατευμάτων καθώς και η εν συνεχεία χαρτογράφηση τους από το Ρώσο αξιωματικό Μ. Ρουτκόφσκι , συντελούν στον ακριβή γεωγραφικό προσδιορισμό της συνοικίας της «Καινούργιας χώρας». Ο χάρτης που δημιούργησε ο Ρουτκόφσκι αναδημοσιεύτηκε το 1905 από τον G. Gerola συνοδευόμενος από υπόμνημα με τις ονομασίες των οδών και την ακριβή τοποθέτησή τους πάνω στο χάρτη. Μέσω αυτού γίνεται εύκολη η ταυτοποίηση ενός δρόμου σε σχέση με την ονομασία του αλλά και τη συνοικία στην οποία ανήκει (πιθανή τοποθέτηση φωτογραφίας αν έχουμε χώρο). Ως οδός Νοσοκομείου αναφέρεται η σημερινή οδός Μακεδονίας στο τέλος της οποίας βρισκόταν το στρατιωτικό νοσοκομείο. Κατήφορος Φορτέτζας ονομαζόταν η σημερινή οδός Χειμάρας, επειδή οδηγούσε μέσα στο ομώνυμο κάστρο και οδός Αμαρίου η σημερινή οδός Ι. Καμπίτση. Αυτές οι τρεις οδοί όπως επίσης οι άλλοτε οδοί 124 ,125,126, και Παρθένου (τμήμα) αναφέρονται σε πάρα πολλά έγγραφα της περιόδου της ύστερης Τουρκοκρατίας και της Κρητικής πολιτείας ότι ανήκουν στην συνοικία «Καινούργια χώρα»[5].(φωτογρ. 4) Δια μέσου της επανάληψης διασφαλίζεται η εγκυρότητα των πληροφοριών τόσο ως προς το όνομα όσο και προς τον ακριβή γεωγραφικό προσδιορισμό[6]. Έτσι, με σιγουριά μπορούμε να επισημάνουμε ότι η συνοικία της «Καινούργιας χώρας» δεν βρισκόταν στην περιοχή της Σωχώρας αλλά στους πρόποδες του λόφου της Φορτέτζας και συγκεκριμένα στην περιοχή που οριοθετείται από τις σημερινές οδούς Χειμάρας , Καμπίτση, Μεσολογγίου και Μακεδονίας.(φωτογρ 5)
Η «Καινούργια χώρα» λοιπόν απλωνόταν σ’ αυτήν την περιοχή παραπλεύρως των συνοικιών «Μουσαλά» και «Καστέλλι» και πιθανότατα ονομάστηκε έτσι λόγο του ότι η περιοχή επί ενετοκρατίας δεν ήταν κατοικημένη άρα επρόκειτο για μια γειτονιά που χτίστηκε αργότερα από τις άλλες συνοικίες του Ρεθύμνου, δηλαδή μια καινούργια γειτονιά, όπως δηλώνει και το όνομα της. Βέβαια, και άλλες περιοχές μέσα στην παλιά πόλη κτίστηκαν από τους Τούρκους, όπως η περιοχή γύρω από τη Λότζια. Ίσως όμως η περιοχή της Καινούργιας χώρας είτε να κτίστηκε χρονικά τελευταία είτε να ονομάστηκε έτσι σε αντιδιαστολή με το γειτονικό «Παλαιόκαστρο», το «Castel vechio» των Ενετών. (φωτογρ. 6) Προφανώς, η περιοχή πριν την οικοδόμηση της ανήκε στη συνοικία «Μουσαλά». Η συσχέτιση με τη συνοικία αυτή είναι δεδομένη. Εκτός από το προαναφερόμενο έγγραφο της Νομαρχίας του 1900, το οποίο τη συμπεριλαμβάνει στη συνοικία «Μουσαλά», κάτι τέτοιο συμβαίνει και σε άλλα έγγραφα της εποχής. Ενδεικτικά, στο συμβόλαιο Ν. 8516/ 3-8-1890 ο συμβολαιογράφος Ρεθύμνης Χουσεΐν Βασφή αναφέρει «…συνοικισμό Καινούργιας Χώρας της συνοικίας Μουσσαλά». Επομένως, και ο ίδιος τη θεωρεί ή τουλάχιστον συνέχιζε να τη θεωρεί μέρος της συνοικίας «Μουσαλά». Με βάση όμως άλλες αρχειακές πηγές καθώς και την αναφορά του Σταυράκη τουλάχιστον από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα αποτελούσε επίσημα ξεχωριστή συνοικία.
Εκτός των προαναφερθέντων δεν φαίνεται να υπάρχει άλλη καταγραφή του ονόματος «Καινούργια Πόρτα» ως συνοικία πλην της καταγραφής του Γενεράλι και της ατυχούς αναπαραγωγής του. Ο Γενεράλις ίσως επηρεασμένος από την ομώνυμη γειτονιά του Ηρακλείου κατέγραψε και τη συνοικία του Ρεθύμνου ως «Καινούργια πόρτα» αντί για «Καινούργια χώρα», μπερδεύοντας τους μελλοντικούς ερευνητές. Είναι γνωστό ότι από βιβλία αυτής της περιόδου δεν απουσιάζουν τα λάθη τα οποία σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Μάλιστα, ο Ε. Λαμπρινακης στον πρόλογο του βιβλίου του το 1890 αναφέρει χαρακτηριστικά: «Παραδίδων εις την δημοσιότητα Γεωγραφίαν της Κρήτης ουδαμώς φρονώ οτι τέλειόν τι προσφέρω τη πατριδι μου». Τουναντίον άνομολογών οτι πολλά ίσως δέονται βελτιώσεως και συμπληρώσεως ασμένως άπεκδέχομαι τάς κρίσεις των αρμοδίων."
Όσο για τα πληθυσμιακά στοιχεία της περιοχής, τα οποία αντλούμε από τον Σταυράκη, παρατηρούμε ότι παρά το μικρό μέγεθος της η «Καινούργια χώρα» το 1881 συγκεντρώνει 120 οθωμανικές οικογένειες και πληθυσμό 761 άτομα τη στιγμή που πολύ μεγαλύτερες σε έκταση συνοικίες, όπως το «Τσικούρ Μποστάνι» και το «Ακ Σεραϊ» συγκεντρώνουν ελάχιστα μεγαλύτερο αριθμό. Αυτό σε συνδυασμό με τα πολεοδομικά στοιχεία της περιοχής οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο πληθυσμός που κατοικούσε εκεί ήταν κατά κύριο φτωχολογιά στριμωγμένη μέσα σε μικρά σπίτια. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα επρόκειτο για αμιγώς μουσουλμανική γειτονιά. Δειλά δειλά λίγο πριν την αυτονομία κάποιοι χριστιανοί άρχισαν να κατοικούν στην περιοχή, μισθώνοντας ή αγοράζοντας σπίτια. Η μετακίνηση συνεχίστηκε μέχρι την οριστική απομάκρυνση των μουσουλμάνων κατοίκων το 1924.
Η διάκριση των συνοικιών ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 αρχίζει σιγα σιγά να ξεχνιέται. Τα μουσουλμανικά ονόματα των περισσοτέρων από αυτές σίγουρα ήταν ένας ανασταλτικός παράγοντας για τους Ρεθυμνιώτες οι οποίοι ήθελαν να ξεχάσουν τα δεινά που πέρασαν στα χέρια των Οθωμανών. Η εδραίωση της χρήσης των ονομάτων των οδών που είχαν δοθεί ήταν πια από μόνος του ένας ικανοποιητικός παράγοντας προσανατολισμού και προσδιορισμού ενός σημείου. Τις επόμενες δεκαετίες κάθε αναφορά στα ονόματα των άλλοτε συνοικιών καταργήθηκε. Έτσι, σήμερα η άλλοτε περιοχή της «Καινούργιας χώρας» αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της παλιάς πόλης χωρίς όμως κάποια ιδιαίτερη ονομασία.
*Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον κύριο Άρη Λ. Χατζηδάκη για την παραχώρηση της ψηφιοποιημένης έκδοσης του χάρτη του 1892 από το αρχείο του. Μεγάλες ευχαριστίες επίσης στην γενική διευθύντρια της ΔΕΥΑΡ κυρία Βέτα Γεωργιάδου η οποία μου επέτρεψε την εκ νέου φωτογράφηση του χάρτη που φυλάσσεται στην υπηρεσία, για την ανάδειξη των λεπτομερειών.
Το παρόν άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του Γιάννη Σπανδάγου λόγω των μακροχρόνιων ερευνών του πάνω στο θέμα των συνοικιών και οδών του παλιού Ρεθύμνου.
Πηγές Δημοσιευμένες:
Ε. Λαμπρινάκης-Γεωγραφία της Κρήτης, Ρέθυμνο 1890.
Ν. Σταυράκης-Στατιστική του πληθυσμού της Κρήτης μετά διαφόρων γεωγραφικών, ιστορικών, αρχαιολογικών, εκκλησιαστικών κλπ. ειδήσεων περί της νήσου, Αθήνα 1890.
Ε. Γενεραλις - Επίτομος γεωγραφία της νήσου Κρήτης, Αθήνα 1891.
G.Gerola- Monumenti Veneti nell' isola di Creta, Venezia 1905.
Γ.Σπανδάγος , Β. Παπιομυτογλου, Ρέθυμνο 1900 (παράρτημα) / Ρέθυμνο 1898−1913: Από την Αυτονομία στην Ένωση, Ι.Λ.Ε.Ρ. Ρέθυμνο, 1998.
Γ. Σπανδάγος- Μια πόλη μεταμορφώνεται. Το Ρέθυμνο στον 20ο αιώνα, Ρέθυμνο 2003.
Θ. Βαλαρής- Μια πόλη αναμνήσεις, Ρέθυμνο 2005.
Γ. Σπανδάγος- Κυνηγώντας το χθες, Γειτονιές του Ρεθύμνου το 1900, Η γειτονιά που εξαφανίστηκε, εφημεριδα Κρητική επιθεώρηση 19-20/4-2008
Γ.Εκκεκάκης- Μια εικονογραφημένη Πατριδογραφία της Κρητης (1884), εφημερίδα Χανιώτικα νέα 29/10/2012
Αρ. Χατζηδάκης- Μιχάλης Σαββάκης, Ο Προμηθέας των μηχανικών της Κρήτης/ Αντιδώρημα, τιμητικός τόμος, Ρέθυμνο 2013.
Γ. Παπιομύτογλου- Μια πρωτοτυπία του Ρεθύμνου στην αριθμοδότηση των δρόμων του/ (https://rethymniates.blogspot.com) 8/2019.
Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, http://historicalcrete.ims.forth.gr
Αρχείο Εφημερίδας Κρητική Εφημερίς έτους 1901
Αρχείο Εφημερίδας Κρητική Επιθεώρηση έτους 2008
Πηγές Αδημοσίευτες:
Ι.Α.Κ.- Αρχείο Μεταφραστικού Γραφείου Ρεθύμνης
Ι.Α.Κ.- Αρχείο Διοικητικού Συμβουλίου Ρεθύμνου
Γ.Α.Κ.Ρ. - Αρχείο Συμβολαιογράφου Ρεθύμνης Περτέβ Δερβισάκη
Γ.Α.Κ.Ρ. - Αρχείο Συμβολαιογράφου Ρεθύμνης Κωνσταντίνου Ανδρουλιδάκη
Γ.Α.Κ.Ρ. - Αρχείο Συμβολαιογράφου Ρεθύμνης Ματθαίου Ματθαιουδάκη
Γ.Α.Κ.Ρ.- Αρχείο Συμβολαιογράφου Ρεθύμνης Βασιλείου Δρανδάκη
[1] Αυτές ήταν : 1.Αρβανιτιά, 2.Γυαλί, 3.Τσίτσος 4 Σουρούφ Αγά ή Αραπομαχαλάς, 5.Μεγάλη Πόρτα, 6 Γαζή Χουσεΐν πασά, 7. Καστέλλι, 8. Μουσαλά ή Ιαμάμ πασά, 9. Καινούργια χώρα, 10. Μακρύ Στενό, 11. Άγιος Λάζαρος, 12 Αγία Σοφία, 13. Τσικούρ Μποστάνι 14. Ακ Σεράϊ 15 Φορτέτζα
[2] Ι.Α.Κ - Πρακτικά διοικητικού συμβουλίου αρ. πρωτ. 15,1887
[3] Αναφορά στις συνοικίες της πόλη είχε κάνει το 1890 και ο Ρεθύμνιος δάσκαλος Εμμ. Λαμπρινάκης στο βιβλίο του Γεωγραφία της Κρήτης. Η καταγραφή του Λαμπρινάκη ωστόσο εμπεριέχει εμφανή λάθη τόσο στο πλήθος των συνοικιών, καθώς καταγράφει μόνο 11 συνοικίες, παραλείποντας μεταξύ άλλων και την συνοικία που εξετάζουμε, όσο και στα ακριβή όρια τους. Τα περισσότερα λάθη εμφανίζονται στις συνοικίες οι οποίες βρίσκονταν στα δυτικά της πόλης και οι οποίες, όπως και η «Καινούργια χώρα», κατοικούνταν κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά από Οθωμανούς. Οι πληροφορίες που αναφέρονται στο βιβλίο προέρχονται από προγενέστερη έρευνα του συγγραφέα και η έρευνα του Σταυράκη μάλλον του ήταν ακόμη άγνωστη. Το γεγονός ότι τα περισσότερα λάθη εμφανιζόταν στα δυτικά της πόλης αυτό ίσως αποδίδεται στο ότι οι “Τουρκομαχαλάδες” δεν ήταν φιλόξενο μέρος, σχεδόν απαγορευμένο για κάποιον Χριστιανό όπως ανέφερε γλαφυρά και ο Θ. Βαλαρής στο βιβλίο του Μια πόλη Αναμνήσεις.
[4] Ο ίδιος ο Σπανδαγος επεσήμανε στο τέλος του άρθρο του ότι πρόκειται για υπόθεση σημειώνοντας χαρακτηριστικα: «Κάθε θεωρεία όσο κι αν φαίνεται πειστική, παραμένει θεωρεία και επιβεβαιώνεται μόνο αν βρεθούν αδιάσειστες αποδείξεις».
[5] Ενδεικτικά αναφέρω τις υπ’ αριθμόν 14111 , 14349 , 15341 , 15780 , 16612, 14151 ,14948 , 15258 15976, 16199 συμβολαιογραφικές πράξεις του συμβολαιογράφου Ρεθύμνου Περτέβ Δερβισάκη, 103/1903 Ματθαίου Ματθαιουδάκη, 2236/1900 Κων/νου Ανδρουλιδάκη, 15066/1921, 15223/1922 Βασιλειου Δρανδάκη που τόσο το όνομα της συνοικίας όσο και η οδός ταυτίζονται με το συγκεκριμένο σημείο.
[6] Την περίοδο εκείνη δεν λείπουν και αναφορές οι οποίες ξενίζουν και παραπλανούν τους σημερινούς ερευνητές καθώς μεταφέρουν μια λανθασμένη πληροφορία η οποία είτε από αμέλεια είτε εκ παραδρομής καταγράφηκε έτσι. Τέτοιες αναφορές όμως είναι εμφανώς μεμονωμένες και με συνεχείς διασταυρώσεις μπορούν να απορριφθούν.
