Με αφορμή την κυκλοφορία του νέου τουβιβλίου, ο διακεκριμένος επιστήμονας κβαντινής φυσικής Στέφανος Τραχανάς*, μίλησε στον 9,80fm, καθώς στην εποχή του διαδικτύου έχει διαπιστωθεί ότι κερδίζουν έδαφος οι ιδέες της παραεπιστήμης των ψευδοεπιστημών και της συνωμοσιολογίας, κάτι που αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο και προβληματίζει έντονα.
Ο Στέφανος Τραχανάς είναι κορυφαίος Έλληναςκβαντικός φυσικός, διδάσκει, κβαντική φυσική και διαφορικές εξισώσεις στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης,είναι ιδρυτής των διαδικτυακών Πανεπιστημιακών μαθημάτων του «Mathesis», διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (από το 1984 έως το 2013), και καταξιωμένος συγγραφέας πανεπιστημιακών βιβλίων.
Συνέντευξη: Σταύρος Ρακιντζής
Στο βιβλίο σας «Ο Κύκλος, Επιστήμη και Δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς» βάζετε ένα πολύ βασικό ερώτημα, «πως συμβαίνει σε μία εποχή υποτιθέμενου θριάμβου της επιστήμης, ένας διαρκώς μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων να παραδίδεται χωρίς αντίσταση στις πιο ακραίες μάλιστα μορφές ανορθολογισμού και ψευδοεπιστήμης. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια με την οικονομική αλλά και την υγειονομική κρίση, διαπιστώνουμε ότι αυτό το φαινόμενο συνεχώς κερδίζει έδαφος. Υπάρχει σαφέστατη απάντηση σε αυτό;
Διαπιστώνουμε ότι η ψευδοεπιστήμη, η συνωμοσιολογία και ο ανορθολογισμός πάντα υπήρχαν σε όλες τις κοινωνίες ακόμα και στην Αρχαία Ελλάδα, αλλά σημειώνει έξαρση στην εποχή μας, όπως σημείωσε μεγάλη έξαρση και στο μεσοπόλεμο και για αυτό το συνδέω αυτό το τσουνάμι του ανορθολογισμού στο οποίο ζούμε και τις ψευδοεπιστήμες. Το θεωρώ ένα πρώιμο σημάδι ανησυχητικό για τις ικανότητες των δημοκρατικών κοινωνιών να διαχειριστούν τα μεγάλα προβλήματα τα οποία έχουν μπροστά τους και αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο έγραψα το βιβλίο αυτό και παραπέμπω στους ανήσυχους καιρούς. Ζούμε σε ανήσυχους πράγματι καιρούς, πολύ ανάλογους δυστυχώς με αυτούς που υπήρχαν πριν την άνοδο των ναζί στο Μεσοπόλεμο. Οι καιροί αυτοί μπορεί να εγκυμονούν κάτι πολύ ελπιδοφόρο, πολύ καλύτερο, μπορεί να γεννήσουν όμως και το τέρας. Η δική μας προσπάθεια είναι να αληθεύσει το καλύτερο και το ελπιδοφόρο.
Άρα σχετίζετε την πολιτική με την επιστήμη. Δηλαδή μιλάμε για εκείνη την εποχή, για μία επίθεση την οποία δέχθηκαν τα προτάγματα του διαφωτισμού, του ορθολογισμού, όπως και οι κοινοβουλευτικές δημοκρατίες; Κάτι ανάλογο γίνεται και τώρα; Είναι και λόγω ότι ζούμε σε καιρούς ανασφάλειας και κρίσεων;
Η ανασφάλεια ακριβώς είναι ένα χαρακτηριστικό των συνθηκών υπό τις οποίες αναδύεται και φουσκώνει αυτό το κύμα του ανορθολογισμού, όταν οι άνθρωποι ανησυχούν για ένα μέλλον που δεν το καταλαβαίνουν, για απώλεια καταστάσεων και πραγμάτων που τα θεωρούσαν κεκτημένα. Τότε πράγματι η ανησυχία και ο φόβος για ένα κόσμο που παύουμε να τον καταλαβαίνουμε, δίνει δυστυχώς λαβή σε εκείνους που θέλουν να τροφοδοτούν αυτόν τον ανήσυχο κόσμο.Τον κόσμο που ανησυχεί, με διάφορες συνωμοσιολογικές θεωρίες οι οποίες ερμηνεύουν υποτίθεται έναν κόσμο που δεν τον καταλαβαίνουμε και σε αυτές τις συνθήκες της ανησυχίας και του φόβου είναι που εμφανίζονται και οι χιτλερίσκοι, οι οποίοι θα σου δείξουν τον εχθρό ο όποιος φταίει για όλα.
Οιψευδοεπιστήμες άνθισαν την εποχή που κυριαρχούσε το ναζιστικό καθεστώς στη Γερμανία.
Μάλιστα, ο ίδιος ο Χίτλερ και ο αρχηγός των SS ο Χίμλερ ήταν θαυμαστές μιας θεωρίας που είχε προτείνει κάποιος μηχανικός και έλεγε ότι όλο το σύμπαν ξεκίνησε από τον πάγο, που ο πάγος συμβόλιζε την καθαρότητα της γερμανικής φυλής. Ακόμα και στην κορυφή είχεέκφραση οι ψευδοεπιστημονικές θεωρίες. Υπήρχε ένα είδος επίσημης κοσμολογίας στους ναζί.
Επίθεση στην επιστήμη άρα επίθεση και στην Δημοκρατία ή στο κοινοβουλευτικό σύστημα;
Ακριβώς αυτό. Το ακόμα πιο ανησυχητικό είναι ότι κορυφαίοι φιλόσοφοι τότε και αντίστοιχοι σήμερα, όχι τόσο κορυφαίοι, όπως στο Μεσοπόλεμο ο Σπένγκλερ που είχε γράψει ένα βιβλίο το οποίο ήταν υποχρεωτικό ανάγνωσμα για όλους, "Η παρακμή της Δύσης" και ο μεγάλος φιλόσοφος ο Χάιντεγκερ, μισούσαν το διαφωτισμό, ο οποίος γεννήθηκε από την αισιοδοξία που έδωσε η επιστημονική Επανάσταση του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα, στην ικανότητα του ανθρώπου, του είδους μας, να καταλαβαίνει τον κόσμο και καταλαβαίνοντάς τον να τον αλλάζει, βασιζόμενος στην εμπειρία, στο πείραμα και στον ορθό λόγο και όχι σε αλήθειες εξ αποκαλύψεως. Για αυτό λειτούργησε η επιστήμη ως μία δύναμη Δημοκρατίας. Ο Διαφωτισμός ήταν ένα πνευματικό και πολιτικό κίνημα που ξεκίνησε από αυτήν την αισιοδοξία για την ικανότητα του ανθρώπου, που ενέπνευσε η επιστήμη και έτσι σιγά-σιγά εκδημοκρατίστηκαν τα θεοκρατικά καθεστώτα που υπήρχαν τότε. Άρα οι ολοκληρωτισμοί του 20ού αιώνα όπως ο ναζισμός μισούν το διαφωτισμό γιατί τον συνδέουν με τη δημοκρατία. Η εχθρότητα προς το διαφωτισμό άρα και προς την επιστήμη που εξέφρασαν οι φιλόσοφοι όπως ο Χάιντεγκερ και ο Σπένγκλερ είναι εχθρότητα προς την ίδια τη δημοκρατία.
Θα αναρωτηθεί κάποιος, πώς είναι δυνατόν σήμερα με το διαδίκτυο που η πληροφορία τρέχει με την εξέλιξη των επιστημών, με την πρόοδο του εκπαιδευτικού συστήματος και τη μεγαλύτερη πρόσβαση σε αυτό, να υπάρχουν άνθρωποι και πολλοί, που πιστεύουν για παράδειγμα και το υποστηρίζουν ότι η γη είναι επίπεδη ή ότι μέσα στα εμβόλια υπήρχαν μέσα τσιπάκια και οτιδήποτε άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς.
Και καλά ο απλός άνθρωπος ακούει διάφορες τέτοιες τρέλες και κάποιοι τις αποδέχονται, αλλά υπάρχουν καθηγητές σε μεγάλα πανεπιστήμια φιλοσοφίας, που έχουν πολύ μεγάλη απήχηση, οι οποίοι λένε ότι η επιστήμη δεν είναι καλύτερη από τη μαγεία. Η κβαντομηχανική δεν είναι καλύτερη από τη μαγεία, ο Γαλιλαίος δεν ήταν καλύτερος από τον Αριστοτέλη και μάλιστα λένε ότι η θρησκεία συνδέεται με το Δυτικό κόσμο, δεν είναι μία αντικειμενική αλήθεια για τον κόσμο, δεν είναι η δαρβινική θεωρία καλύτερη από τη θεωρία της Γένεσης που έχει η Βίβλος ή οι αντίστοιχες θεωρίες που έχουν οι κοσμογονικοί μύθοι διαφόρων άλλων πολιτισμών. Όταν ακριβώς έχουμε τέτοια -σε κορυφαία πανεπιστήμια- να εκφέρεται ένας σκοταδισμός και μάλιστα να συμμαχούν αυτοί οι φιλόσοφοι με το πιο σκοταδιστικό που έχουν σήμερα οι ΗΠΑ, που είναι οι Ευαγγελιστές κυρίως στις νότιες Πολιτείες, οι οποίοι προσπαθούν να βάλουν στη Γένεση, τον ευφυή σχεδιασμό.Έτσι λέγεται μία αυτοσχέδια θεωρία. Ότι, δηλαδή χρειάζεται ένας ευφυής νους για να παραχθεί αυτή η πολυπλοκότητα της ζωής και ότι ο Δαρβίνος δεν είναι σωστός και βλέπουμε να συμμαχούν πανεπιστημιακοί φιλόσοφοι σε δίκες, διότι το Αμερικανικό Σύνταγμα απαγορεύει την ανάμειξη της θρησκείας.Είναι από τα κορυφαία επιτεύγματα του διαφωτισμού το Αμερικανικό Σύνταγμα, για να μπουν στα σχολεία τα θρησκευτικά αντί της επιστήμης.
Το ότι το διαδίκτυο επιτρέπει στον καθένα να αναπτύξει οποιαδήποτε θεωρία έχει στο νου του, αυτό έχει συμβάλει στην ανάπτυξη του ανορθολογισμού, δηλαδή κάποιοι χρησιμοποίησαν την ίδια την τεχνολογία εναντίον της επιστήμης;
Βέβαια. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το καλύτερο. Για το διαδίκτυο εγώ είμαι ευγνώμων γράφοντας αυτό το βιβλίο, να μπορείς να βρεις το πιο απίθανο πρωτότυπο ντοκουμέντο μέσω του διαδικτύου, χωρίς να βγεις από το γραφείο σου, χωρίς να τρέχεις τον κόσμο σε διάφορες βιβλιοθήκες για να τα βρεις. Θα ήθελα χίλια χρόνια για να το έγραφα αυτό το βιβλίο. Το ίδιο το διαδίκτυο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως όργανο σκοταδισμού. Οι άνθρωποι ακούνε διάφορους γκουρού του διαδικτύου που κερδίζουν, με ένα σωρό προϊόντα, με διάφορα ματζούνια εναλλακτικών υποτίθεται θεραπειών και πολλοί άνθρωποι εκτίθενται σε αυτό, δεν ακούνε τίποτε άλλο. Σε αυτό φταίμε και εμείς οι επιστήμονες που δεν βγαίνουμε να ακούσει και ο πολίτης ο οποίος εκτίθεται σε αυτό το πνευματικό καυσαέριο - επιτρέψτε μου να το πω έτσι. Πράγματι λοιπόν το διαδίκτυο είναι μέρος του προβλήματος, μπορεί όμως να είναι και μέρος της λύσης.
Κάποτε λέγαμε για τις σχέσεις της επιστήμης και της εκκλησίας και πού φτάνουν τα όρια της γνώσης. Μιλάμε από την εποχή του Μεσαίωνα. Αυτά έχουν ξεκαθαρίσει σήμερα και για το ρόλο της εκκλησίας;
Έχουν ξεκαθαρίσει, τουλάχιστον εγώ στον τρόπο που το αντιλαμβάνομαι, η ανάγκη των ανθρώπων να θρησκεύονται είναι τόσο παλιά και ικανοποιούν μία βαθιά ψυχολογική ανάγκη, αλλά δεν αποδεικνύεται όμως τίποτα.Δηλαδή, μπορεί να αποδείξει κάποιος ότι ο δικός του Θεός είναι πιο αληθής από το Θεό του άλλου; Δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη. Η έννοια του Θεού δεν υπόκειται σε πειραματικό έλεγχο, δεν είναι επομένως θέμα της επιστήμης αυτό. Όμως δυστυχώς είναι και το θέμα με τις θρησκείες, γιατί οι θρησκείες σφάζονται. Ενώ στην επιστήμη και στην κοσμική κοινωνία του διαφωτισμού πρέπει να επιχειρηματολογούν με βάση γεγονότων. Όταν εγώ πιστεύω ας πούμε σε μία άποψη για ένα κοινωνικό ζήτημα και εσείς πιστεύετε στην αντίθετη, πώς θα συζητήσουμε, με βάση τα γεγονότα, με την επιστημονική μέθοδο και με λογικά επιχειρήματα.
Να παρατηρήσουμε και το εξής. Στη δική σας επιστήμη, την κβαντομηχανική, η οποία έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον αυτών των ψευδοεπιστημόνων. Ότι δηλαδή η κβαντομηχανική έχει μυστικά τα οποία ξεκλειδώνουν μυστήρια της ζωής, τα οποία δεν μπορούμε να φανταστούμε. Γιατί γίνεται αυτό και προκαλεί το ενδιαφέρον όλων εκείνων που θέλουν να αναπτύξουν μία ψευδοθεωρία;
Ωραία ερώτηση. Ο λόγος είναι ότι επειδή η κβαντομηχανική ανακαλύφθηκε όταν φτάσαμε στο επίπεδο των ατόμων και διαπιστώσαμε ότι οι νόμοι που διέπουν τα θεμελιώδη συστατικά του κόσμου που είναι τα άτομα, αυτά που ονειρεύτηκαν οι Έλληνες ατομιστές, είναι τελείως διαφορετική με τους νόμους που έχουμε συνηθίσει, τους φυσικούς νόμους στο μακρόκοσμο, τον κόσμο της εμπειρίας μας. Επειδή λοιπόν έχουν κάτι το πολύ εξωτικό, άρα, όλα μπορούν να συμβούν σύμφωνα με τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν την κβαντομηχανική για να βάζουν ένα επιστημονικό τάχα περιτύλιγμα στις φαντασιώσεις τους. Αυτό διαδόθηκε πάρα πολύ στις ΗΠΑ με το λεγόμενο «κίνημα του NewAge», της Νέας Εποχής, το οποίο τι είναι, ένα μίγμα ανατολικού μυστικισμού, ότι με τη δύναμη του πνεύματός σου μπορείς να θεραπευτείς ακόμα και από τον καρκίνο, συν μία μυστικιστική εκδοχή της κβαντομηχανικής, ώστε να ακούγεται επιστημονικό. Χρησιμεύει η κβαντομηχανική ως επιστημονικό περιτύλιγμα και μπορεί να ακούσετε για κβαντική αστρολογία, κβαντικό ταρώ, κβαντική ψυχολογία.
Αντίδοτο σε όλα αυτά αποτελεί το mathesis, τα δωρεάν διαδικτυακά μαθήματα για όλους, από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.Πείτε μας περισσότερα.
Γίνονται μαθήματα από τους καλύτερους πανεπιστημιακούς καθηγητές από όλη την Ελλάδα, είναι δωρεάν η παρακολούθηση τους, όποτε θέλει μπαίνει ο καθένας μέσα, συζητάνε μεταξύ τους οι πολίτεςκαι μόνο αν θέλει κάποιος τη βεβαίωση παρακολούθησης δίνει ένα ασήμαντο ποσό 20 ευρώ στο τέλος. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν δύο υπέροχα μαθήματα, ένα ταξίδι στο σύμπαν, με ερώτημα αν είμαστε μόνοι, αν υπάρχει ζωή στο σύμπαν. Σχεδόν σίγουρα υπάρχει ζωή και στο πλανητικό μας σύστημα, μικροβιακή ζωή βέβαια, αλλά αναπτυγμένη μορφή ζωής, ευφυής ζωή, σίγουρα υπάρχει και αλλού και πραγματικά δύο νέοι συνάδελφοι από το φυσικό τμήμα η Βάσω Παυλίδη και ο Κώστας Τάσσης θα μας ξεναγήσουν σε ένα καταπληκτικό, επιστημονικό παραμύθι, για να δούμε αν πράγματι υπάρχουν αδέλφια μας εκεί έξω. Υπάρχει και ένα ωραίο μάθημα από τον κ. Πίσση που είναι καθηγητής στο Ρέθυμνο, για τον μεγάλο φιλόσοφο τον Kant, ο οποίος εκτιμούσε πολύ την επιστήμη και προβληματίστηκε πάνω στην επιστημονική μέθοδο για να αντλούμε έγκυρη γνώση για τον κόσμο. Αυτό είναι η επιστήμη. Βασίζεται στο πείραμα και στην εμπειρία και όχι αλήθειες από τον ουρανό. Όλα τα ελέγχουμε. Άρα είναι μία ιδανική περίοδος τώρα που ξεκίνησαν αυτή την εβδομάδα τα νέα μαθήματα.
Κάνει την επιστήμη διασκέδαση.
Έχουμε μία τρομερά φιλομαθή Ελλάδα. Περίπου 80.000 επιτυχείς ολοκληρώσεις μαθημάτων. Είναι ένας τεράστιος αριθμός πενταπλάσιος αριθμός σε σύγκριση με τα ξένα ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Μάλιστα, να σας πω ότι οι Έλληνες στα μαθήματα τα διαδικτυακά όπως του MIT είναι η πρώτη εθνικότητα στον κόσμο, όχι μόνο σε ποσοστό συμμετοχής ανά εκατομμύριο πληθυσμό, αλλά και τετραπλάσιο ποσοστό επιτυχίας να πηγαίνουν μέχρι το τέλος και είδαν ξαφνικά να γίνεται στη χώρα μας κάτι με την ίδια ποιότητα και καινούργια μαθήματα συνεχώς.
