Λίγο έξω από την πόλη του Ρεθύμνου, στον οικισμό Γάλλου, ανάμεσα σε ένα μαγευτικό τοπίο κατάφυτο από βελανιδιές, υπάρχει η Ιερά Μονή του Αγίου Παύλου Γάλλου. Περί της Iεράς Mόνης δεν γνωρίζουμε πολλά, αφού δεν διασώζεται κάποια κτητορική ή άλλου είδους επιγραφή ούτε έγγραφα αρχεία. Πηγές αντλούμε από έμμεσες κυρίως αναφορές και από την πλούσια προφορική παράδοση. Η Ιερά Μονή ιδρύθηκε περί τον 16ο αιώνα ως ορθόδοξο μοναστήρι αφιερωμένο στον Άγιο Παύλο. Από τα οικοδομικά στοιχεία και τα χαλάσματα της, μπορούμε να φανταστούμε ότι είχε την δυνατότητα φιλοξενίας μιας μικρής αδελφότητας. Μια πρώτη αναφορά συναντάμε σε νοταριακές πράξεις. Συγκεκριμένα το 1643, στο πρωτόκολλο του Μαρίνου Αρκολέου, καταγράφεται ως μοναστήρι "Αγίου Παύλου του Γάλλου", με εφημέριο του τo Νικάνορα Βιδάλη. Ο ίδιος, το 1644, αναφέρεται στο μοναστήρι "Άγιου Παύλου της Μονάβρας", που κατά τον Γ. Γρυντάκη, πρόκειται για το ίδιο μοναστήρι με εφημέριο του τον Παρθένιο Μηλιώτη, αδελφό του Ανδρέα Μηλιώτη. Το 1670, στο κατάστιχο του Οθωμανικού κτηματολογίου, αναφέρεται εμμέσως ως μετόχιο της Ιεράς Μονής Σωτήρος Χριστού Καλοείδενας. Αργότερα, χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία, εντός όμως της οθωμανικής κατοχής, περιήλθε στην κυριότητα της Ι.Μ. Αρκαδίου και διατηρείται μέχρι σήμερα ως μετόχιο της.
Όσον αφορά τα περιουσιακά στοιχεία, το Μοναστήρι του Αγίου Παύλου κατείχε μεγάλες εκτάσεις στην γεωγραφική περιφέρεια του χωριού Γάλλου. Eπίσης, διέθετε δικό του μύλο, στάβλους, καθώς και βρύση με τρεχούμενο νερό εξαιρετικής ποιότητας. Στο κτηματολόγιο της Ι.Μ. Αρκαδίου του
3. Η μισοκατεστραμένη βρύση του
Αγίου Παύλου εντός του
γειτονικού Φαραγγιού
1856, το "Μετόχι Γάλλου" αναφέρεται έχοντας στην κατοχή του, εκτός του ναού, 12 οικήματα και 42 κοιλών* χωράφια, με 81 ελαιόδεντρα 1554 βελανίδια και 13 χαρουπιές. Τα κτήματα της Iεράς Mονής, εκποιήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1920, από το Ταμείο Εφέδρων πολεμιστών Ρεθύμνου, εκτός του αυλείου χώρου του ναού ("σόχωρο"), που παραχωρήθηκε το 1974 μαζί με τα κτήρια για την ανέγερση του Πανεπιστημίου Κρήτης. Επίσης, το 1924 είχε παραχωρηθεί το κτήμα "Καλόγερος" για την ανέγερση του Δημοτικού Σχολείου Γάλλου.
Σύμφωνα με θρύλο που σώζεται στην περιοχή, οι μοναχοί του μοναστηριού σφαγιάστηκαν από επιδρομή Κουρσάρων ή ατάκτων Οθωμανών. Κατά την επιδρομή, οι μοναχοί κατέφυγαν σε ένα σπήλαιο, το όποιο βρίσκεται μέσα στο φαράγγι πλησίον της μονής. Ένα αφηνιασμένο άλογο όμως "τρύπωσε" στη σπηλιά, προδίδοντας τη θέση των μοναχών, που βρήκαν φρικτό θάνατο από τους αιμοσταγείς κατακτητές. Κατά την ίδια παράδοση, οι μονάχοι προ της επιδρομής, είχαν θάψει τις καμπάνες και τα ιερά σκεύη σε ασφαλές μέρος. Μετά όμως το σφαγιασμό των μοναχών και την ερήμωση του μοναστηρίου, κάνεις δε γνώριζε που ήταν αυτό το σημείο. Οι καμπάνες όπως θρυλείται, ήταν εξαιρετικής ποιότητας, με τους ντόπιους να ισχυρίζονται καθ'
4. Το Φαράγγι Ατισποπούλου
υπερβολήν, ότι ο ήχος τους έφτανε ως τον Κεφαλά Χανίων! Αυτό έκανε πολλούς χωρικούς να ονειρεύονται καμπάνες και να σκάβουν χωρίς αποτέλεσμα σε διάφορα σημεία πέριξ του μοναστηρίου.
Μετά την ερήμωση του, το μοναστήρι, αν και συνέχιζε να ανήκει στην Ιερά Μονή Αρκαδίου, ουσιαστικά εξυπηρετούσε τις ανάγκες της ενορίας Γάλλου, η οποία το θεωρούσε αναπόσπαστο κομμάτι της και ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή των Γαλλιανών. Πριν την ανοικοδόμηση του Ι.Ν. Άγιου Λουκά Γάλλου, χρησιμοποιούνταν ως Κοιμητήριο του χωριού, ενώ μετά την δεκαετία του '20, χρησιμοποιήθηκε για την ταφή των αβάπτιστων παιδιών. Για τον παραπάνω λόγο και εξαιτίας της απόστασης του από το χωριό, η περιοχή μέχρι πρόσφατα, ήταν σημείο φόβου και τρόμου για τους περαστικούς. Ο φόβος γέννησε πολλές ιστορίες και γιγάντωσε το θρύλο.
Παλαιότερα τα κτήρια της Ιεράς Μόνης, πρέπει να περιβάλλονταν από μικρό τειχίο, μέρος του οποίου σωζόταν μέχρι τις αρχές του '90, οπότε και καταστράφηκε κατά την ανακαίνιση της. Από την πολύχρονη ερήμωση και τις λεηλασίες των κατακτητών, τα κτήρια της Ιεράς Μονής, είχαν υποστεί μεγάλες καταστροφές, ενώ κάποια εξ αυτών, όπως ο μύλος κατέρρευσαν. Με ενέργειες της ενορίας Γάλλου, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση μέρους του ναού και του ηγουμενείου. Ευρύτερη ανακαίνιση και μερική αναστήλωση της Ιεράς Μονής, έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Κατά την ανακαίνιση αυτή εξαφανίστηκαν και οι εναπομείναντες τάφοι ο οποίοι βρίσκονταν στο βόρειο και δυτικό μέρος του ναού καθώς και τα υπολείμματα τείχους στο βόρειο μέρος. Το 2004 αποφασίστηκε η
5. Ο ναός όπως ήταν Φθινόπωρο του 1990. Αριστερά
διακρίνεται μέρος των ερειπίων που καταστράφηκαν
επαναλειτουργία της Ιεράς Μονής και η επάνδρωση της με τον αγιορείτη μοναχό π. Βασίλειο Παπαδάκη, ο οποίος παρέμεινε εκεί ως το 2009. Επί της εφημερίας του πραγματοποιήθηκε νέα ανακαίνιση, κυρίως στο εσωτερικό του ναού και των κελιών.
Ακόμη, αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχει σύγχυση περί της ονομασίας της και συχνά τα τελευταία χρόνια αποκαλείτε Ιερά Μονή Πέτρου και Παύλου. Η Μονή έχει ανακηρυχθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 209/Β/29-2-1980) και πανηγυρίζει κάθε χρόνο στις 29 Ιουνίου. Σήμερα συνεχίζει τη λειτουργία της με τη φροντίδα του π. Ανθίμου Ματζουράνη.
*Μονάδα μέτρησης όγκου των Οθωμανών σε αντιστοιχία πολλαπλάσια του στρέμματος που υποδιαιρούνταν σε οκάδες.
πηγές:
Γ. Γρυντάκης- Μαρίνος Αρκολέος ο τελευταίος Νοτάριος της Δυτ. Κρήτης πρωτόκολλο 1643-1646.
Ε. Μπαλτά- Μ.Oguz - Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου.
Μ. Τρούλης – Το Κτηματολόγιο της Ι. Μ. Αρκαδίου του 1856 - Πεπραγμένα Θ' Κρητολογικού Συνεδρίου.
Αρχείο Εφημερίδων Ρέθεμνος & Κρητική Επιθεώρηση.
Ζώσες μαρτυρίες κατοίκων Γάλλου.
