Η Ελλάς εις την Ασίαν – Την «Μικράν Ασίαν»... Από τα χρόνια τα πανάρχαια του Νικολέων .Ι. Τσουπάκη

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ «ΕΛΛΑΝΙΑΣ  ΑΝΑΤΟΛΗΣ» - ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΤΟΛΩΝ

Γράφει ο Δημοσιογράφος - Φιλόλογος: NΙΚΟΛΕΩΝ .Ι. ΤΣΟΥΠΑΚΗΣ

Βασική προϋπόθεση για να καταλάβουμε  το νόημα των λέξεων  ή των προτάσεων είναι η «Ετυμολογία» ν’ ανιχνεύουμε δηλαδή το ‘έτυμον’ κάθε λέξεως που σημαίνει το ‘γνήσιο’, το ‘αληθινό’ το ‘αυθεντικό’, μια μέθοδος που χρησιμοποιούμε συχνά στα «Μαθήματα Ελληνικής Γλώσσας , Ιστορίας και Πολιτισμού»  που πραγματοποιούμε εδώ και ‘14 συναπτά  έτη’,  υπό την αιγίδα, του φιλοπρόοδου ‘Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνης’.  Ας  ξεκινήσομε λοιπόν  με την ετυμολογία του κυρίως τίτλου του παρόντος δημοσιεύματος ,  προκειμένου να κατανοήσομε με σαφήνεια τα αντικείμενο του θέματος που θα μας απασχολήσει:

«Η Ελλάς εις την Ασίαν,  την Μικράν Ασίαν»

Ο όρος Ελλάς σημαίνει κυριολεκτικά ‘φωτεινή πέτρα’  και κατ΄επέκταση  ‘ έδρα του φωτός’ ή  ‘τόπος του φωτός’. Και τούτο διότι το πρώτο μέρος  της  η ρίζα ‘σελ-‘  που με τη δασεία γίνεται  ‘ελ-   σημαίνει  φως  (π.χ  σελήνη, σέλας, Ελένη, Έλλην)  και το δεύτερο συνθετικό της είναι  η λέξις ‘λάς’ που σημαίνει πέτρα  (π.χ  λα+τέμνω= λατομείο, λατόμος, Λάρισα= οχυρό από πέτρες).  Άρα   Ελ+λάς = φωτεινή πέτρα  και μεταφορικά τόπος  του φωτός, του πνεύματος και του πολιτισμού.

«Ασία»  από την άλλη πλευρά σημαίνει, ‘πλούσια,  χορτασμένη, κορεσμένη΄.  Ασία ονόμασαν οι Έλληνες την διπλανή τους ήπειρο, επειδή είναι πλούσια σε σχέση με την Ελλάδα ‘ο τόπος της αφθονίας και της ευμάρειας’. Η λέξη Ασία προέρχεται (σύμφωνα με την πιο πιθανή εκδοχή), από το ουσιαστικό «άση» που σημαίνει κορεσμός , αφθονία, πλούτος.

Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο παραπάνω τίτλος «Η Ελλάς εις την Ασίαν» σημαίνει ετυμολογικά «Το φως εις την πλούσιαν  ήπειρον», δεν είναι σύμπτωση ότι οι Ελλάδα έγινε πλούσια χώρα κυρίως μετά  τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ο δε  τίτλος «Η Ελλάς  εις την Μικράν Ασίαν» σημαίνει  «Το φως , “στην μικρή Ασία”» την κατεξοχήν Ασία των Ελλήνων, την ελληνική Ασία ( εν αντιθέσει με την Μεγάλη και αχανή Ασία).

Πράγματι  η ‘Μικρή Ασία  των Ελλήνων’, η ‘δικιά μας Ασία’, με την οποία θα ασχοληθούμε  κατάφερε να ανατείλει το ‘ιωνικό φως’  και να γίνει το ‘λίκνο του πολιτισμού’ στην Εγγύς και Μέση Ανατολή. Οι  δε Ίωνες κατάφεραν  να διαδώσουν τη φήμη και το όνομά τους στα πέρατα της ασιατικής  ηπείρου με αποτέλεσμα οι Άραβες , οι Τούρκοι και γειτονικοί τους λαοί,  να αποκαλούν μέχρι σήμερα τους Έλληνες, Γιουνάν δηλαδή  Ίωνες  και την Ελλάδα Γιουνάνισταν δηλαδή χώρα των Ιώνων».

ΜΙΝΩΙΤΕΣ  ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑΝ ΑΣΙΑΝ

Κατά τον 18^ο αι. Π.Χ οι Μινωίτες θαλασσοπόροι επέκτειναν  την κυριαρχία τους  εκτός από τις Κυκλάδες και από ορισμένα στρατηγικά σημεία  της μητροπολιτικής Ελλάδος στα μικρασιατικά παράλια. Οι κυριότερες αποικίες τους ήταν η Μίλητος (το όνομα σχετίζεται με την Μίλατο  Ηρακλείου)  και η παρακείμενη Ιασός της Καρίας. Αργότερα  η Μυκηναϊκή παρουσία στην Μικράν Ασία εστιάζεται κυρίως  σε περιοχές όπου ασκείται  το υπερπόντιο εμπόριο των Μινωιτών. Το σημαντικότερο κέντρο της δραστηριότητός τους είναι η Μίλητος όπου συνυπάρχουν για ένα διάστημα Μινωίτες και Μυκηναίοι. Κατά τον 15^ο αι. π.Χ. και έως το 1200 η πόλη φαίνεται να ελέγχεται απευθείας από τους Αχαιούς.

Α΄ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ

Ο Α΄Ελληνικός Αποικισμός, δηλαδή η   μετακίνηση των πληθυσμών από τον Ελλαδικό  χώρο στην Μικράν Ασίαν άρχισε από το  1100 π.Χ. και μετά.  Οι Αιολείς της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας  αποίκισαν τη Λέσβο την Τένεδο και τα απέναντι Μικρασιατικά παράλια ιδρύοντας την Αιολίδα. Η Αιολίς  περιελάμβανε την Τρωάδα και τις πόλεις Πιτάνη, Μύρινα, Αιγές, Κύμη, Σμύρνη (που αργότερα έγινε ιωνική), Μαγνησία του Σιπύλου, Μαγνησία του Μαιάνδρου, Λάρισα του Έρμου ποταμού.  Οι Ίωνες από την Αθήνα την Κορινθία, την Αργολίδα, την Μεσσηνία    ίδρυσαν την Ιωνία που περιελάμβανε τη Σάμο, τη Χίο, την Φώκαια, τις Κλαζομενές, τις Ερυθρές, την Τέω, την Λέβεδο, την Κολοφώνα, την Έφεσο, την Πριήνη, την Μίλητο. Ίδρυσαν την ιωνική Δωδεκάπολη , που είχε ως έδρα τον ναό του Ελικωνείου Απόλλωνος  στο ακρωτήριο της Μυκάλης,. Εκεί εόρταζαν τα Πανιώνια, τις  κορυφαίες θρησκευτικές τους εορτές. Τέλος Δωριείς από την Πελοπόννησο και την Κρήτη ίδρυσαν την Δωρική Εξάπολη, με έδρα το Ιερό του Τριοπίου Απόλλωνος στη χερσόνησο της Κνίδου. Οι Δωρικές πόλεις ήταν η Αλικαρνασσός και η Κνίδος στα μικρασιατικά παράλια, η Ιαλυσός, η Κάμειρος  και  η Λίνδος στη Ρόδο και η Κως.

  Β΄ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ 

Ο Β΄ Ελληνικός Αποικισμός , το φαινόμενο της εξάπλωσης του ελληνισμού σε όλο τον μεσογειακό χώρο από  το 800 έως το 500 π.Χ δεν βρήκε αμέτοχη την Μικράν Ασίαν και κυρίως τους Ίωνες που επεκτάθησαν στη Μαύρη θάλασσα την Προποντίδα και τη Θράκη και τη Δυτική Μεσόγειο. Πρωτοπόρος ήταν η Μίλητος που αποίκησε σχεδόν το σύνολο των παραλίων του Ευξείνου Πόντου.  Η Φώκαια ίδρυσε την Μασσαλία στην Γαλλία, μια πολύ σημαντική αποικία.

Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας επηρέασαν πολύ στον πολιτισμό τους, Κάρες και  τους  Λύκιους  τους  Λέλεγες, τους Λυδούς, και τους Φρύγες. Οι παραπάνω λαοί αφομοιώθηκαν με τους Έλληνες  με την Ελληνομακεδονική  κυριαρχία και τον Αλέξανδρο στην Ανατολή.

ΟΙ ΠΕΡΣΕΣ ΚΑΙ Η ΙΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Το 547 π.Χ.  ηττήθηκε από τους Πέρσες  ο Κροίσος, ο βασιλιάς της Λυδίας , οποίος ναι μεν είχε υπό την κυριαρχία του τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας  τους είχε όμως δώσει μια μορφή αυτονομίας. Η νέα κυριαρχία των Περσών ήταν πολύ πιο καταπιεστική για τους Έλληνες, με αποτέλεσμα  το 500 π.Χ, να ξεσπάσει η μεγάλη Ιωνική Επανάσταση που εξαπλώθηκε σε όλο το ανατολικό Αιγαίο, με πρωτεργάτη τον Αρισταγόρα της Μιλήτου.  Τους Ίωνες βοήθησαν οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς, τελικά όμως η επανάσταση απέτυχε. Αποτέλεσμα ήταν  να δεχτούν οι Ίωνες την εκδικητική μήνη των Περσών οι  οποίοι μάλιστα προέλασαν και στην κυρίως Ελλάδα.

Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΗΤΑΝ Η ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ 

Με αστραπιαία ταχύτητα ο  Μέγας Αλέξανδρος μέσα σε δύο χρόνια κατέλαβε όλη τη μικρασιατική επικράτεια των Περσών. Η Μικρά Ασία ήταν η βάση του  για τα σχέδιά του στην Ανατολή. Ο  Αλέξανδρος  με το που πάτησε το πόδι του σε μικρασιατικό έδαφος πήγε στην Τροία και προσκύνησε τον τάφο του Αχιλλέως, τον οποίο είχε πάντα πρότυπο. Κατόπιν πήγε στο Γόρδιον την πρωτεύουσα της Φρυγίας, όπου έκοψε τον «Γόρδιο Δεσμό», εξασφαλίζοντας  έτσι την κυριαρχία επί της Ασίας, σύμφωνα με την παράδοση.  Ακολούθησε η μάχη στον Γρανικό ποταμό το 334 π.Χ, η πρώτη μεγάλη νίκη του Αλεξάνδρου επί των Περσών,  και η δεύτερη μεγάλη νίκη στη μάχη της Ισσού  το 334. Μετά τις μάχες αυτές στα μικρασιατικά εδάφη, επορεύθη στην Φοινίκη, όπου βρήκε  σθεναρή αντίσταση  στην Τύρο και στη Γάζα, και στην Αίγυπτο, που οι Αιγύπτιοι τον υπεδέχθηκαν ως ελευθερωτή από τον σκληρό περσικό ζυγό. Τέλος έφθασε στη Μεσοποταμία και την Περσία με την τελική νικηφόρο μάχη στα Γαυγάμηλα το 331 π.Χ., έχοντας κατατρπώσει τον Δαρείο Γ΄.

Το 133 π.Χ η Μικρά Ασία περνά στα χέρια των Ρωμαίων οι οποίοι καταπίεζαν πολύ τους πληθυσμούς της. Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει επανάσταση από τον Μιθριδάτη τον βασιλιά του Πόντου με τον οποίο συντάχθηκαν οι περισσότερες ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας οι οποίες ανακηρύχθησαν αυτόνομες. Η ήττα του Μιθριδάτη οδήγησε στη συνθήκη του Δαρδάνου, με αποτέλεσμα να χάσουν την αυτονομία τους  οι ελληνικές πόλεις και να πληρώσουν υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις  αλλά και φόρους στους Ρωμαίους, γεγονός που κατέστρεψε τις οικονομίες τους.

ΣΜΥΡΝΗ... «Η ΩΡΑΙΟΤΕΡΗ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ – ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η Σμύρνη, με το περίφημο λιμάνι της, αρχικά ήταν ‘αιολική πόλη’ αλλά έχασε τον αιολικό χαρακτήρα της κι έγινε ιωνική. Πώς έγινε όμως αυτό;  Οι Αιολείς κάτοικοί της, φιλοξένησαν γύρω στο 800 π.Χ. εξόριστους πολίτες από την Κολοφώνα Ιωνικής καταγωγής. Όταν οι  Αιολείς Σμυρνιοί τελούσαν μια θρησκευτική εκδήλωση έξω από τα τείχη της πόλεως, οι Κολοφώνιοι φιλοξενούμενοί τους , κατέλαβαν την εξουσία στη νέα τους πατρίδα κι εκδίωξαν τους Αιολείς της Σμύρνης οι οποίοι τελικά κατέφυγαν σε άλλες αιολικές πόλεις της περιοχής.

Η ακμή της Σμύρνης κατά τον 7^ο αι. π.Χ. προσέλκυσε το ενδιαφέρον του Λυδού,  βασιλιά  Αλυάττη  ο οποίος  την κατέλαβε και την κατέστρεψε ολοσχερώς το 610 π.Χ.  Η πόλη επανιδρύθηκε από τον Αλέξανδρο. Κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού στο όρος Πάγος, ο Αλέξανδρος κοιμήθηκε κάτω από έναν  πλάτανο. Εκεί είδε σε όραμα τη θεά Νέμεση –την οποία λάτρευαν οι κάτοικοι της Σμύρνης- κι έλαβε την οδηγία να χτίσει  μια νέα Σμύρνη, όπως κι έγινε. Κατά την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορική περίοδο η Σμύρνη ήκμασε ξανά, και μάλιστα θεωρούνταν σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα, η πιο όμορφη πόλη του Αρχαίου κόσμου. Το 178 μ.Χ. μεγάλο μέρος της πόλης κατεστράφη από σεισμό.  Η Σμύρνη διεκδικούσε την πατρότητα του Ομήρου και είχε ένα μνημείο το ‘Ομήρειον‘ που περιελάμβανε μια ορθογώνια στοά και το άγαλμα του Ομήρου καθήμενου.

ΤΟ ΜΑΥΣΩΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ – ΑΠΟ ΤΑ 7 ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Το ‘Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού’  ήταν ο μνημειώδης τάφος του Μαυσώλου που ήταν Σατράπης της Καρίας. Η ανέγερσή του έγινε από τον ίδιο  το 360 π.Χ., συνεχίστηκε  από την αδελφή και σύζυγό του, Αρτεμισία και ολοκληρώθηκε από τα αδέλφια τους Ιδριέα και Άδα που τους διαδέχθησαν στο θρόνο. Αρχιτέκτονες του Μαυσωλείου  ήταν ο Πύθεος και ο Σάτυρος, ενώ κορυφαίοι καλλιτέχνες από την κυρίως Ελλάδα ήταν ο Σκόπας, ο Βρύαξης , ο Λεωχάρης και ο Τιμόθεος που φιλοτέχνησαν τον εξαιρετικά πλούσιο διάκοσμό του. Δεν σώθηκαν παρά ελάχιστα λείψανά. Η μορφή του Μαυσωλείου μας είναι γνωστή από τις περιγραφές του Βιτρούβιου και του Πλίνιου. Ήταν πολυτελέστατο οικοδόμημα, με τετράγωνη κάτοψη  και με διαστάσεις 40Χ30μ.. και είχε ύψος 45μ. Λόγω της μεγαλοπρέπειάς του, χαρακτηρίστηκε ως  ένα  από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου, ενώ εξαιτίας του  καθιερώθηκε  ο όρος «μαυσωλείο» για τα πολυτελή ταφικά μνημεία επιφανών νεκρών.

ΕΦΕΣΟΣ

Την Έφεσο ίδρυσαν Ίωνες άποικοι  από την Αθήνα με αρχηγό τον Άνδροκλο γιο του Αθηναίου βασιλιά Κόδρου. Τότε στην περιοχή ζούσαν Κάρες και  Λυδοί  γύρω από το ιερό της Κυβέλης. Οι Ίωνες άποικοι ήρθαν σε συνεννόηση μαζί τους και τελικά υιοθέτησαν τη θεά των γηγενών, ταυτίζοντάς την με την Άρτεμη.

Η ‘Εφεσος σύντομα ανεδείχθη σε μια από τις ηγέτιδες πόλεις της Ιωνίας. Τον 6^ο αι. π.Χ. δέχθηκε την επίθεση του Λυδού βασιλιά Κροίσου. Οι Εφέσιοι έδεσαν ένα σχοινί από το Αρτεμίσιο (Ναό της Αρτέμιδος) ως την πόλη τους, θέτοντας την  Έφεσο  υπό την προστασία της θεάς. Μολαταύτα  ο Κροίσος  κατόρθωσε να καταλάβει την οχυρωμένη πόλη και  μετέφερε τους κατοίκους  στην ενδοχώρα. Η Έφεσος διατήρησε την πρωτοκαθεδρία της κατά την διάρκεια της Λυδικής και της Περσικής κυριαρχίας, κυρίως λόγο του Αρτεμισίου  και του κύρους της λατρείας της Αρτέμιδος.

Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΚΕΛΣΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΕΣΟ

Η Βιβλιοθήκη του  Κέλσου δεσπόζει στην αγορά της αρχαίας Εφέσου και αποτελεί το λαμπρότερο παράδειγμα αρχαίας βιβλιοθήκης.  Ιδρύθηκε  το α΄τέταρτο του 2^ου αι. π,Χ.,  ως ταφικό μνημείο του ανθύπατου  της Ασίας  Ιουλίου Κέλσου,  από τον γιο του Γάϊο Ιούλιο Άκουιλα, ο οποίος κληροδότησε στην πόλη  ένα σημαντικό ποσό για την αγορά βιβλίων. Την βιβλιοθήκη διακοσμούσαν  τα αγάλματα της Σοφίας, της Αρετής, τηε Έννοιας και της Επιστήμης , προσωποποιήσεις των τεσσάρων αρετών του Κέλσου. Υπολογίζεται ότι η βιβλιοθήκη  διέθετε  12.000 βιβλία και ήταν πολύ εντυπωσιακή.

ΤΟ ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΝ ΤΗΣ ΕΦΕΣΟΥ – ΑΠΟ ΤΑ 7 ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Το Αρτεμίσιον είναι ο πιο ονομαστός απ’ όλους τους ιωνικούς ναούς κι ένα από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου. Χτίσθηκε στα μέσα του 6^ου αι. π.Χ. Αρχιτέκτονες ληταν ο Χερσίφρων και ο Μεταγένης από την Κρήτη. Είχε  κολοσσιαίες διαστάσεις -105μ. μήκος και 60μ. πλάτος.  Ο συνολικός αριθμός των πανύψηλων κιόνων 19 μέτρων έφτανε τους 106 και έδινε  εντύπωση ενός ‘μαρμάρινου δάσους’.

ΦΩΚΑΙΑ

Η Φώκαια είναι  και σήμερα μια πανέμορφη πόλη και το διπλό προστατευόμενο  λιμάνι της  είναι ένα από τα καλύτερα που συναντά κανείς κατά μήκος της μικρασιατικής ακτής, γεγονός που σίγουρα ωφέλησε τις υπερπόντιες δραστηριότητες των αρχαίων Φωκαέων.

Σύμφωνα με την παράδοση την Φώκαια  ίδρυσαν άποικοι από την  Φωκίδα της μητροπολιτικής Ελλάδος. Οι Φωκαείς ίδρυσαν την ξακουστή Μασσαλία στη Γαλλία. Το 546 οι κάτοικοι προτίμησαν την εξορία από την υποταγή στους Πέρσες , ενώ ορισμένοι απ’ αυτούς επέστρεψαν στην πόλη τους. Η Φώκαια πήρε το μέρος του Αντίοχου Γ΄στον πόλεμο κατά των Ρωμαίων, οι οποίοι  την λεηλάτησαν το 190 π.Χ. Τα αντιρωμαϊκά αισθήματα των  Φωκαέων, τους ώθησαν να υποστηρίξουν την επανάσταση του Αριστόνικου, 60 χρόνια αργότερα.  Η Σύγκλητος της Ρώμης απεφάσισε την καταστροφή της πόλεως, η οποία απεφεύχθη χάρη στην ευνοϊκή παρέμβαση της Μασσαλίας, της σπουδαιότερης αποικίας της.  Φωκιανοί είναι και οι  περισσότεροι  Μικρασιάτες  που ήρθαν ως πρόσφυγες το 1922.

Η Πέργαμος είναι πόλη της Μυσίας βόρεια από την Σμύρνη. Γνώρισε ιδιαίτερη ακμή κατά την περίοδο του βασιλείου των Ατταλιδών (282-133π.Χ.).  Κατά την Ελληνιστική περίοδο η λαμπρή πνευματική παράδοση της πόλης ταυτίστηκε με την «Βιβλιοθήκη της Περγάμου», που ιδρύθηκε το 198 π.Χ. από τον Ευμένη Β΄. Η βιβλιοθήκη στάθηκε άξια ανταγωνίστρια της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας , έως το 32 π.Χ. οπότε ο Αντώνιος δώρισε στην Κλεοπάτρα της Αιγύπτου,  τους 200.000 τόμους της. Και κατά την ρωμαϊκή περίοδο όμως η Πέργαμος αποτέλεσε σπουδαίο πνευματικό κέντρο.  Σημαντικά πνευματικά τέκνα της Περγάμου εκείνη την περίοδο  ήταν ο περίφημος γιατρός Γαληνός,  ο περιηγητής Παυσανίας ,  ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Αιδέσιος, και ο γνωστικός φιλόσοφος Ορειβάσιος που είχε μαθητή τον μετέπειτα αυτοκράτορα  του Βυζαντίου Ιουλιανό, το 350 μ.Χ.

ΔΙΔΥΜΑ

Τα Δίδυμα συνέδεε  με την κοντινή Μίλητο η Ιερά Οδός. Το Μαντείο  του  Απόλλωνος στα Δίδυμα - το γνωστό ως «Διδυμαίον»  ήταν το πιο φημισμένο μαντείο  της Μικράς Ασίας, και ένα από τα σημαντικότερα του αρχαίου κόσμου. Ο πλούσιος βασιλιάς της Λυδίας ο Κροίσος αφιέρωσε πολλά χρυσά αναθήματα στο Διδυμαίον όπως είχε κάνει αντίστοιχα και στο Μαντείο των Δελφών.

ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟΝ ΤΩΝ  ΝΗΡΗΙΔΩΝ

Στην Ξάνθο της Λυκίας, την κρητική αποικία που ίδρυσε ο Σαρπηδόνας, ο αδελφός του Μίνωος, βρέθηκαν τα λείψανα ενός λαμπρού ταφικού μνημείου που χρονολογείται στα 390-380 π.Χ. και πιθανολογείται ότι είναι του Αρμπίνα ενός τοπικού ηγεμόνος. Είναι γνωστό ως μνημείο των Νηρηίδων από τα αγάλματα των θαλασσίων νυμφών που είναι τοποθετημένα ανάμεσα στους κίονες του πτερού του Ιωνικού περίπτερου ναού. Σήμερα το περίφημο μνημείο ευρίσκεται στο Βρετανικό μουσείο.

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΤΗΣ ΚΝΙΔΟΥ – ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΟΛΟΓΥΜΝΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΟΣ

Η Αφροδίτη της Κνίδου, έργο του μεγάλου Αθηναίου γλύπτη Πραξιτέλους, ήταν ένα από τα πιο διάσημα αγάλματα της αρχαιότητος. Χρονολογείται στα 364-361 π.Χ και αποτελεί το πρώτο ελληνικό γλυπτό που αποδίδει ολόγυμνη γυναικεία μορφή. Για το έργο αυτό ο Πραξιτέλης  χρησιμοποίησε ως μοντέλα του δύο εταίρες: την Φρύνη για το σώμα και την Κρατίνη για το πρόσωπο της Αφροδίτης. Αφού ολοκλήρωσε το άγαλμα ο Πραξιτέλης, το έβαλε προς πώληση στο εργαστήριό του. Λέγεται ότι οι κάτοικοι της Κω, που του είχαν παραγγείλει μια Αφροδίτη, αρνήθηκαν να το αγοράσουν και  για λόγους ηθικής προτίμησαν μια ντυμένη Αφροδίτη. Οι Κνίδιοι όμως, που  του είχαν  επίσης ζητήσει μια Αφροδίτη, δέχθηκαν την γυμνή εκδοχή και την τοποθέτησαν στο εσωτερικό ενός μικρού κυκλικού ναού, με ανοιχτή πρόσβαση σε όλες τις πλευρές.

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΕΦΙΑΛΤΗΣ – ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΚΑΛΛΟΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΤΑΧΤΗ  (25  Το άλλοτε Παρίσι της Ανατολής έγινε στάχτη και αποκαΐδια)

Κι όμως αυτή  η ακμή του Ελληνισμού, η λάμψη και το μεγαλείο του Ιωνικού πολιτισμού, αυτό το όνειρο έγινε εφιάλτης. Οι Έλληνες της δικής μας Ασίας , της Μικρής Ασίας  ή άλλως της καθ’ ημάς Ανατολής , από τα παράλια του “ανατολικού Αιγαίου” μέχρι τον Πόντο και την Καππαδοκία, αυτές οι  πανάρχαιες πατρογονικές  εστίες , χάθηκαν ‘εν μια νυκτί’  από τον Κεμάλ Ατατούρκ, τον σφαγέα των Ρωμιών και των Αρμενίων  και τους φανατικούς Τσέτες του.  Στην Ιωνία των Ελλήνων , το 1922 έπαψε πια να ομιλείται η γλώσσα του Ομήρου.  Η πανέμορφη Σμύρνη, η «αρχοντική», «Το Παρίσι της Ανατολής» όπως το αποκαλούσαν, έγινε στάχτη και αποκαϊδια.

Ο λαός μας έμελε να ζήσει την μεγαλύτερη τραγωδία  που έχει βιώσει  από την αρχή της ιστορίας του, διότι  ξεριζώθηκε  οριστικά και με τον πιο βίαιο τρόπο από την  «Πατρίδα», αφήνοντας πίσω  γαίες ιερές και αλησμόνητες. Εκτός από τους χιλιάδες νεκρούς που άφησαν το  κορμί τους στα ‘τυραννισμένα χώματα’ της Μικράς Ασίας,  έφθασαν στην ‘Μάνα Ελλάδα’ 1.500.000 κατατρεγμένοι πρόσφυγες. Επρόκειτο για τον πιο άγριο διωγμό και μια στυγνή γενοκτονία.

Αιτία ήταν ‘οι αιώνια εκτός τόπου και χρόνου πολιτικοί της Ελλάδος’, οι ξένοι σύμμαχοι και τα μεγάλα  συμφέροντα. Την πρώτη στροφή προς τον Κεμάλ έκαναν οι Γάλλοι που έβλεπαν ότι αυτός πλέον γινόταν ο κυρίαρχος της περιοχής, και ακολούθησαν οι Ιταλοί και οι  Άγγλοι. Ορισμένοι στίχοι μικρασιατικών τραγουδιών αποτυπώνουν το πως οι Μικρασιάτες βίωσαν τη συμφορά του 1922, πως αντελήφθησαν τον δόλιο τρόπο των ξένων συμμάχων και δηλώνουν τη νοσταλγία τους για την πονεμένη πατρίδα. Οι στίχοι αυτοί λένε:

«Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι  (=φωτιά), στον ντουνιά δεν έχει γίνει,

κάηκε κι έγινε στάχτη κι έβγαλε ο Κεμάλ το άχτι».

«Σμύρνη δεν ήσουν τούρκικια, δεν ήσουν του Κεμάλη ,

μόνο σε παραδώσανε  οι Ιταλοί κι οι Γάλλοι».

«Εχάσαμε το Αϊβαλί, το Δικελί, τ‘ ΑΪδίνι,

την Πέργαμο την ξακουστή και την ωραία Σμύρνη».

«Ανατολίτικα βουνά που’ χετε τον αέρα,

βλέπετε την πατρίδα μου τη νύχτα και τη μέρα».

Και μπορεί όλα αυτά να χάθηκαν όμως έμειναν στην ‘γείτονα χώρα’ ως τρανοί μάρτυρες τα απομεινάρια των κλασσικών   και βυζαντινών αρχαιοτήτων καθώς και τα υπέροχα αρχοντικά σπίτια   που βοούν ότι σε τούτη εδώ την γαία κατοικούσαν  Έλληνες από το 2.500 π.Χ. μέχρι το 1922 μ.Χ. Το ίδιο μαρτυρούν και οι Έλληνες Μικρασιάτες που από το 1922, μένουν και προκόβουν στην “Μάνα Ελλάδα”, αποδεικνύοντας αυτό που λέει ένα  πολύ παλιό ποντιακό τραγούδι:

«Η Ρωμανία κι αν έπαρθεν  ανθεί και φέρει κι άλλο…»  που σημαίνει:  «Η ‘χώρα των Ρωμιών’ κι αν πάρθηκε  ανθίζει και φέρνει  κι άλλα»

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ : Αφιερώνω το συγκεκριμένο δημοσίευμα στον ‘καλό’ μου  φίλο , τον Μικρασιάτη, τον Μανόλη τον Λαμπρίδη, ‘αγαπητό σε όλους τους Ρεθυμνιώτες’ , για το ήθος και τον χαρακτήρα του, ο οποίος πάντα έλεγε την ευχή, που έλεγαν οι παλαιοί Μικρασιάτες  για «Καλή Πατρίδα» ευελπιστώντας ότι κάποτε θα επέστρεφαν στα μαρτυρικά χώματα της Μικράς Ασίας. Τώρα  ο Μανόλης βρίσκεται σε μια άλλη ‘καλή πατρίδα’ την ‘επουράνια’  αλλά δυστυχώς έφυγε νωρίς.

Το δημοσιεύμα  αποτελεί  μέρος της Διάλεξης που πραγματοποίησε  ο υποφαινόμενος με θέμα «Οι απαρχές του Μικρασιατικού Ελληνισμού»  στα πλαίσια του αφιερώματος που κάνει φέτος το «Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνης» στους ‘Έλληνες Μικρασιάτες Πρόσφυγες και μη’.