Η Μάχη της Κρήτης έχει τη γλώσσα της, που είναι η ποίηση, το ριζίτικο τραγούδι, η λύρα, το λαγούτο, ο κρητικός χορός, μνημεία αδιάφθορα στο πέρασμα του φθοροποιού χρόνου…
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μια «πολυφωνική» σύνθεση βασισμένη στην επιλογή αποσπασμάτων που έκανα από κλασικά νεοελληνικά ποιήματα και κυρίως νεοριζίτικα τραγούδια με ελάχιστες διασκευαστικές επεμβάσεις και προσθήκες στίχων εκεί όπου το απαιτούσε η σύνδεση. Ο κύριος λόγος είναι το χρονικό της Μάχης της Κρήτης, που εντάσσεται ανάμεσα σ’ ένα προλογικό «Ύμνο της αιώνιας Κρήτης» και σε μια επιλογική αποθέωσή της. Κατακλείδα είναι μια «παράβαση» φιλειρηνικού περιεχομένου. Μέρος του κειμένου (Σημ: α) αποτέλεσε τον «καμβά» τμήματος της πολύμορφης μουσικοχορευτικής εκδήλωσης που πραγματοποίησε χθες (22.5.1998) στο Θέατρο Ερωφίλη ο μουσικοχορευτικός σύλλογος «ΑΡΚΑΔΙ» στα πλαίσια του εορτασμού της 57ης επετείου της Μάχης της Κρήτης.
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Η Κρήτη ασάλευτη.
Ασάλευτο και το Ακρωτήρι
κι ο ασάλευτος Βιγλάτορας
άγρυπνος, άτρομος, τραχύς βράχος
κι απόβραχος της Κρήτης.
Έρχονται, φεύγουν, επιστρέφουνε, παρέρχονται:
βροχές, άνεμοι, κύματα, μπόρες·
ώρες, στιγμές, χρόνοι - άχρονοι.
Και η Κρήτη ασάλευτη - αρραγής…1
...Της αστραπής και της βροντής η Κρήτη.
Και των κελαϊδισμών και των αγώνων,
των αιμάτων και των τροπαίων η Κρήτη,
των τυράννων ακοίμητη φοβέρα.
Η Κρήτη, η Κρήτη! 2
* * * * *
ΑΦΗΓΗΤΗΣ Το χίλια εννιακόσια εις το σαράντα ένα,
τα’ αεροπλάνα Γερμανούς αρχίσανε και φέρναν.
Εικοσιμιά Μαγιού ’τόνε, ημέρα ήτον Τρίτη...3
ΧΟΡΩΔΙΑ
Ένα πουλί καμπίτικο πετά στ’ Απανωμέρι(α)
φέρνει μαντάτα θλιβερά, μαντάτα πικραμένα:
- Οι Γερμανοί πλακώσανε με χίλια αεροπλάνα,
ρίχνουν κανόνια μονετσιά, στρατιώτες με τσ’ ομπρέλες...4
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Όλοι κι αν γονατίσανε τσ’ Ευρώπης οι μεγάλοι,
εις των γενναίων το νησί δε σκύβουν το κεφάλι.
0 Χίτλερ εξοργίστηκε, το είχε σε ντροπή του.3
Μάζωξε και διάταξε ούλους τσι στρατηγούς του:
-Θέλω να μου διαλέξετε τσι πιο καλούς μας άντρες,
γιατί θα κάμω πόλεμο εις το νησί τση Κρήτης,
στου Δία τη γενέτειρα, στου Μίνω την πατρίδα,
στου Βενιζέλου τα Χανιά, στ’ αθάνατο τ’ Αρκάδι...6
..Κι έστειλε τους επίλεκτους ναζί πολεμιστές του,
με χίλια ατσάλινα πουλιά, κι αλεξιπτωτιστές του...7
* * * * *
ΧΟΡΩΔΙΑ
- Κρήτη, στα μαύρα θα ντυθείς, στα σίδερα θα πέσεις,
πάλι τον αητό σου, Κρήτη μου, τα χιόνια θα σκεπάσουν8
- Κρήτη που ανάθρεψες θεούς με τη δική σου βρώση,
δεν είναι κρίμα τα θεριά τ’ άγρια να σε τρώσι;
Κατάρα πατρογονική απάνω σου την έχεις
κι από τον ένα βάρβαρο στ’ αλλού τα νύχια πέφτεις.9
ΚΡΗΤΗ
Ξένος καρπός στο χώμα μου εμένα δε ριζώνει,
γιατί η γη μου τον ξερνά, γιατί τον πνίγει το αίμα.
Κοράκια στ’ ακροβούνια μου εμένα δε φωλιάζουν,
γιατί τα διώχνουν οι αητοί, γιατί τα τρών’ οι γύπες...
κι εδά τη σέρνω τη φωνή ν’ ακούσουν οι Μαδάρες,
να κατεβούνε οι γενιές, να μαζωχτούν τα σόγια
και να χυμήξουν στη φωτιά παιδιά, γυναίκες, άντρες,
να δουν οι σκύλοι Γερμανοί πώς πολεμά η Κρήτη…10
ΧΟΡΩΔΙΑ
Άντρες, γυναίκες και παιδιά, τση Κρήτης αντρειωμένοι,
τση Λευτεριάς τη Ρήγισσα ήρθανε να σκλαβώσουν.
Βροντά κι αστράφτ’ ο ουρανός κι η θάλασσα φουσκώνει,
τα όρη αναταράσσονται και τα βουνά βρουχούνται
κι ο Διγενής σέρνει φωνή από τον Ψηλορείτη:
- Απού ’χει άρματ’ ας βαστά κι απού δεν έχει ας εύρει.11
* * * * *
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
…Στο Γαλατά, στο Μάλεμε, στου Καστελιού τα μέρη,
στο Κάστρο και στο Ρέθυμνο, της Κρήτης την καρδιά,
μια χούφτα μόνο Έλληνες με Αυστραλούς κι Εγγλέζους
την ιστορία γράφουνε του ανθρώπου την παλιά...12
…Γέροι, γυναίκες και παιδιά σκληρά επολεμήσαν
με γκράδες, παλιοντούφεκα, μαχαίρια και μανάρια...13
Γιατί τα όπλα τα καλά τά ’χάνε παραδώσει
στο διάταγμα του Μεταξά...14
…Τέτοιος αγώνας θρυλικός δεν έχει ξαναγίνει
στα πέρατα έφτασε της γης της Κρήτης μας η φήμη...15
Αντροπαλεύει αδιάκοπα στα μαρμαρένια αλώνια,
σκίζει ο χάρος το κορμί, μα φεύγει του η ψυχή τση.
* * * * *
ΚΡΗΤΗ
Τούτo το κάστρο Γερμανέ που θέλεις να κουρσέψεις
πάνω σ’ αιώνων κόκαλα είναι θεμελιωμένο
και πίνουν τα θεμέλια του χιλιάδες χρόνια αίμα
και τρέφεται με δάκρυα και με καημούς θεριεύει...16
Κι αν τέλος, Χίτλερ, νικηθώ, μάθε με λένε Κρήτη
κι έχω τη δόξα αδελφή, τη Λευτεριά μητέρα.
με λίκνισε η θάλασσα και στοίχειωσα στο κύμα.
Τέρας, για μένα, μάθε το πως δεν υπάρχει μνήμα...17
ΧΟΡΩΔΙΑ
Χίτλερ, να μη το καυχηθείς πως πάτησες στην Κρήτη.
ξαρμάτωτη την ηύβρηκες και τα παιδιά τση λείπαν’
στα ξένα πολεμούσανε πάνω στην Αλβανία...18
* * * * *
ΧΟΡΩΔΙΑ
Γιάντα τση Κρήτης τα βουνά είναι απομαυρισμένα;
Παιδιά, Βοριάς τα μαύρισε γη Νότος τα πλακώνει;
Μουδέ Βοριάς τα μαύρισε, Νότος δεν τα πλακώνει.
ο Γερμανός επέρασε κι εμαυροφόρεσέν τα.19
ΑΦΗΓΗΓΗΣ
Πάλι στα μαύρα ντύθηκε η Κρήτη η καημένη,
οι Γερμανοί περάσανε και τη μαυροφορέσαν…20
Σφάξανε, κάψαν τα χωριά, τις εκκλησιές μολύναν...21
μα τ’ ακριβοπληρώσανε το πάρσιμο της Κρήτης...22
Κι αφού κυριαρχήσανε αρχίζουν τσ’ εκτελέσεις...23
Κοίτονται χάμω αξύπνητα κορμιά σαν κυπαρίσσια,
που σκαρφαλώναν σαν αητοί στο γέρο Ψηλορείτη...24
Κλαιν’ οι μανάδες τα παιδιά και τσ’ άντρες των οι χήρες,
κι οι γι-αδερφοί τα’ αδέρφια τους και τα παιδιά τον κύρη25
-Αναθεμά σας Γερμανοί κι εκάψατε την Κρήτη...26
ΧΟΡΩΔΙΑ
Μάνα, κι αν έρθουν φίλοι μας κι αν έρθουν οι γι-εδικοί μας
μην τωνε πεις πως πόθανα, να τσι βαροκαρδίσεις.
Στρώσε των τάβλα να γευτούν και κλίνη να πλαγιάσουν,
στρώσε τους παραπέζουλα να θέσουν τ’ άρματά των.
Και το πρωί σα σηκωθούν και σ’ αποχαιρετούνε,
πε τωνε πως απόθανα.27
ΚΡΗΤΗ
Για των Ηρώων το θάνατο λόγια πικρά μην πείτε.
Κανείς μην παραπονεθεί, κανένας να μην κλάψει...
Νόμος αλύγιστος, κοινός, που όλους τσ’ ανθρώπους πιάνει:
Δεν είν’ οι άνθρωποι βουνά να στέκονται αιώνια.
τι σήμερα και τι ταχιά και τι σε δέκα χρόνια;
Χαράς τον που με γόνατο όμοιο μ’ αυτούς πεθάνει...!28
...Εδώ ο θρήνος κι ο οδυρμός γίνεται μαντινάδα
και ο χαμός κι ο αφανισμός ριζίτικο τραγούδι...29
ΧΟΡΩΔΙΑ
- Χριστέ, να ζώνουμου άρματα να ’παιρνα το τουφέκι,
ν’ ανέβαινα στον Ομαλό και στην Ψαρή Μαδάρα,
να σμίξω με τσι αετούς στον Κρασανού τη μάντρα,
να ιδώ τσι άντρες του Ποδιά, του Μπαντουβά τσ’ αντάρτες,
να μου περάσουν οι καημοί…30
- Αυγή τσ’ αυγής θα σηκωθώ, αυγή τσ’ αυγής θα σύρω
να κατεβώ στο Μάλεμε στην αεροκαθίστρα,
για να σκοτώσω Γερμανούς και Έλληνες προδότες.31
* * * * *
ΚΡΗΤΗ
Όφου και να ’ταν μπορετό να ξανασηκωθούνε
οι γιοι μου οι ασώματοι, μπροστάρηδες να μπούνε.
Σηκώσου Γιαμπουδοκωστή με το δαυλόαναμμένο.
Αρκάδι ξαναγίνομαι, στα σίδερα δε μένω.
Γιε μου Λευτέρη, ξύπνησε και ξελευτέρωσέ με
ούλοι οι αρχόντοι λάκισαν και μόνη αφήσανέ με.
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Αναστενάζει ο Καρτερός, βρουχούνται οι Μαδάρες
κι εβγήκε βροντερή φωνή από το Ακρωτήρι
κι ακούστηκε εις τα Σφακιά, πέρα στον Ψηλορείτη:
- Καλλιά φωθιά και θάνατος παρά σκλαβιά στην
Κρήτη.32
* * * * *
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
...Τέσσερα χρόνια ολόκληρα βροντάει το κανόνι
και λιγοστεύουν τα κορμιά και θεμελιώνουν πόνοι.33
...Από την πρώτη τη στιγμή από την πρώτη ώρα,
που πάτησαν οι Γερμανοί στων Κρητικών τη χώρα,
στο Ρέθεμνος και στα Χανιά στη Στεία και στο Κάστρο
έλαμψε της Αντίστασης της Κρητικής το άστρο...34
...Τον πόλεμο συνέχισαν στα όρη τα παιδιά της,
ως ότου την ξανάβρηκε πάλι τη Λευτεριά της...35
...Πιότερο λεύτερος λαός στον κόσμο δεν είν' άλλος...36
ΧΟΡΩΔΙΑ
- Τον αντρειωμένο μην τον κλαις, όσο κι αν αστοχήσει.
μα αν αστοχήσει μια και δυό, πάλι αντρειωμένος είναι...37
- Κρήτη που σε πατήσανε κατακτητές κουρσάροι,
ούλους εσύ τσι νίκησες, γιατί ’χεις αντρειωμένους.
Σαρακηνούς και Ενετούς και Τούρκους γιανιτσάρους
και Γερμανούς εσκότώσες πάρα πολλές χιλιάδες...38
ΚΡΗΤΗ
Μετρήσετε τα μνήματα των εδικώ και ξένω.
Σ’ ούλα ν’ ανάψετε κερί, λιβάνι και καντήλι.
Κι αν έρθου και δικολογιές των ξένω σκοτωμένω,
να τσι φιλοξενήσετε!39
Λεν έχω αμάχη κανενός, μηδέ κακιά του χάρου,
μον’ έχω αμάχη και κακιά στσι σκύλους τσι προδότες40
και στσι δειλούς που λάκισαν τη δύσκολη την ώρα.
* * * * *
ΧΟΡΩΔΙΑ
Μάρτυρες της ελευτεριάς, της δόξας, της θυσίας
των μαύρων χρόνων της σκλαβιάς και της αθανασίας,
ώσπου να στέκεται η κορφή του γερο-Ψηλορείτη,
θα στέκονται αθάνατοι στην ένδοξή μας Κρήτη
οι τάφοι σας κι αιώνια κι άγια προσκυνητήρια,
στη μνήμη σας θ’ ανάβονται χρυσά λιβανιστήρια.41
- Ο Ούνος που σε σώριασε σε στάχτη...
νέο σμαράγδι πρόστεσε στο στέμμα
που στ' όρθιο κεφάλι σου αστράφτει.
Δόξα σου οι τάφοι...42
ΚΡΗΤΗ
Ανοίχτε τάφοι! Ας ταραχτούν τα τάρταρα του Άδη.
Ελάτε δίκαιοι κριτές, Μίνωα και Ραδάμανθη...
Κουρήτες, Ιδαίοι, Κύδωνες και βέροι Ετεοκρήτες
κι όσοι αντροσταθήκατε της Λευτεριάς οι Ακρίτες...
Ανοίχτε ντάμπιες φοβερές και σκοτεινά μουράγια
να βγούνε οι Ψαρομήλιγγοι με δάφνες και με βάγια
να ’ρθούνε οι Καλλέργηδες, οι Καντανολέοι αντάμα
να δουν την αποθέωση και το καινούριο θάμα.
Ανοίξετε καστρόπορτες και βγείτε Τουρκομάχοι
και σεις από τα μνήματα ψυχές τα νιοσκαμμένα...
Βγείτε ψηλά, όσο ψηλά σας πάνε τα φτερά σας,
τούτη η γιορτή του θρίαμβου χαρά μου και χαρά σας.43
Παιδιά μου, αφήστε τ’ άρματα και πιάσετε τις λύρες
χαράς χορό να στήσετε στη γης των ανδρειωμένων.
* * * * *
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
- Απορώ και εξίσταμαι,όταν τα έθνη
αλληλοτρώγονται ωσάν τα έχνη.
- Ριγώ κι ανατριχιάζω,
όταν ανεμίζω την καταστροφή.
- Πονώ και λυπάμαι, όταν βλέπω το θάνατο.
- Μισώ και σιχαίνομαι, όταν γίνεται πόλεμος.
- Αγαπώ, όταν είναι Ειρήνη.
- Προσκυνώ και λατρεύω
τους αγωνιστές της Ελευθερίας.
Κι όταν σκοτώνονται, τραγουδώ και ψάλλω:
Δόξα στους νεκρούς! Δόξα στους νεκρούς! 44
Παραπομπές:
1. Ι.Π. Κουτσοχέρα: Κρήτη (Ανθολογία λογοτεχν. κειμένων έπους
1940-41, Παναγιωτούτη - Ναθαναήλ).
2. Κωστή Παλαμά: «Ύμνος της Κρήτης (από τη συλλογή «Βωμοί»)
3-44. α) Ερατ. Καψωμένου: «Το σύγχρονο κρητικό ιστορικό τραγούδι,
Αθήνα 1979.
θ) Σταμ. Αποστολάκη: «Η μάχη της Κρήτης στο δημοτικό τραγούδιου
Νησιού, Χανιά 1991.
γ) Σταμ. Αποστολάκη: «Η μάχη της Κρήτης στη Νεοελληνική Ποίηση,
Αθήνα 1979.
δ) Κρητική Εστία τ. 33-34 και 63-64.
45. Αντώνη Τζανιδάκη: «Το Αρκαδιώτικο Ολοκαύτωμα», Ρέθυμνο 1992
Σημειώσεις:
α. Η πρώτη και ολοκληρωμένη παρουσίαση της παραπάνω σύνθεσης έγινε στην πολυπρόσωπη ποιητική και μουσικοχορευτική εκδήλωση «Τραγουδώντας και χορεύοντας τη Μάχη της Κρήτης», που οργάνωσε ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Ρεθύμνου στο Ωδείο Ρεθύμνου στις 22 Μαΐου 1993. Στην εκδήλωση πήραν μέρος 52 άτομα: δύο αφηγητές, η παραδοσιακή χορωδία Καράνου Χανίων «Η Ρίζα», τρία παραδοσιακά μουσικοχορευτικά συγκροτήματα («Λύκειο Ελληνίδων», «Οι ρίζες της Κρήτης», «Όμιλος Βρακοφόρων), τέσσερις μουσικοί (δύο λαουτιέρηδες, δύο λυράρηδες)
β. Όπου 5 αστερίσκοι, παρεμβλήθηκε κρητικός χορός με τη συνοδεία λύρας και σχετική μαντινάδα. Κατά σειρά: Συρτός, Σιγανός Πεντοζάλης, Καστρινός, Πηδηχτός Πεντοζάλης, Απανωμερίτης, Κατσιμπαρδιανός (γρήγορος Πηδηχτός) Ανωγειανός Πηδηχτός, Πρινιώτης και Σούστα.
