Ο Άρδακτος Αγ. Βασιλείου βρίσκεται 40 χλμ. από το Ρέθυμνο, στο δρόμο προς Αγ. Γαλήνη (διακλάδωση δεξιά 5 χλμ. από τον Κάμπο Κισσού), σε ύψος 630 μ.
Αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα Δήμου Αγ. Βασιλείου μαζί με τα 4 χωριά (Άρδακτος 32, Αγ. Παρασκευή 13, Ακτούντα 74, Βάτος 34), σύνολο 153 κατ. (απογραφή 2011).
Το 2001 ανήκε στο δημοτικό διαμέρισμα Δήμου Λάμπης με 216 κατ. (Άρδακτος 67, Αγ. Παρασκευή 27, Ακτούντα 70, Βάτος 52).
Το 2014 εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι του δημοτικού διαμερίσματος 289 (ψήφισαν 188).
Ονομασία-Ιστορία
Οφείλει την ονομασία του στο ακανθώδες φυτό, Αρδακτυλλίνος που αφθονεί στην περιοχή και το στέλεχος του χρησίμευε για την κατασκευή αρδαχτιών (εργαλείο υφαντικής). Αναφέρεται στην ενετική απογραφή του 1583 με 180 κατ., ως Άρδακτο και το 1659 στην τουρκική απογραφή με 17 σπίτια. Στο χωριό δεν κατοίκησαν Τούρκοι και το 1834 είχε 25 χριστιανικές οικογένειες.
Το 1881 ανήκει στο Δ. Αγ. Πνεύματος με 157 χριστιανούς, ενώ το 1902 ανήκει στο Δ. Μελάμπων.
Το 1925 είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας, μαζί με τα χωριά Ακτούντα, Βάτος, Δουμαεργιό, Κισσός και έχουν 1.101 κατοίκους το 1928 (ο Άρδακτος έχει 218 και τους περισσότερους απ’ όλες τις απογραφές).
Συμμετοχή σ’ όλους τους αγώνες
Από την επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770, ενεργό μέρος πήρε ο Αρδακτιανός ηγούμενος Εφραίμ της Μ. Πρέβελη.
Το 1821 κάτοικοι πολέμησαν τους Τούρκους υπό τις διαταγές του Μελχισεδέκ Τσουδερού, όπως και το 1866 όπου σκοτώθηκαν ο μοναχός Ιάκωβος Πετυχάκης και ο Γεώργιος Αλ. Πρεβελάκης, στην Τράπεζα του Αρκαδίου. Η δράση των Αρδακτιανών συνεχίστηκε και σ’ άλλες επαναστάσεις κατά των Τούρκων μέχρι το 1898.
Το ίδιο έγινε και από το 1912-1949, με τον τότε συνταγματάρχη Αλέξανδρο Κουνδουράκη και το Μιχάλη Πελεκανάκη να χάνουν τη ζωή τους στην Αλβανία.
Προσωπικότητες – Οι 16 Ηγούμενοι Ι. Μ. Πρέβελη
Ο Άρδακτος παρ’ ότι μικρό χωριό έχει αρκετούς αξιόλογους ανθρώπους και επιστήμονες, ανάμεσα σε αυτούς είναι 6 ηγούμενοι της Ι. Μ. Πρέβελη (ονομασία από γενάρχη που είχε μεγάλο φέουδο, χαρίζοντάς το και κάνοντας την εκκλησία μοναστήρι).
Πρέβελης Ακάκιος, κτήτορας της Ι. Μ. Πρέβελη, που είχε καταστραφεί το 1646 από τους Τούρκους. Το 1670 ήρθε στο μέρος αυτό και έχτισε το πρώτο σπίτι και σιγά-σιγά άρχισε η ζωή στο μοναστήρι. Την εποχή του φυτεύτηκαν ελαιόδεντρα και αναπτύχθηκε η κτηνοτροφία και μελισσοκομία.
Πρέβελης Ιάκωβος, ηγούμενος γύρω στο 1701 έκτισε την Κρήνη στο Πίσω Μοναστήρι με την καρκινική επιγραφή.
Έκτισε κρυφά το εκκλησάκι του Ευαγγελισμού, για το λόγο αυτό φυλακίστηκε δύο χρόνια από τους Τούρκους. Ήταν ηγούμενος θαρραλέος και αποφασιστικός.
Πρέβελης Εφραίμ, ηγούμενος από 1769-1800), γιος του ιερέα Αρδάκτου Αλεβίζου, ανέλαβε το μικρό τότε μοναστήρι και κατάφερε να το αναδείξει και να γίνει μεγάλο και πλούσιο. Με πατριαρχικό Σιγίλλιο το 1798 έγινε ανεξάρτητο και έτσι βοήθησε σε εθνικούς αγώνες. Πήρε μέρος στην Επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1770 και σ’ αυτόν αποδίδεται η δωρεά του θαυματουργού Σταυρού ευλογίας με αργυροεπίχρυσο κάλυμμα.
Μοσχοβίτης Νείλος, ηγούμενος από το 1823-1862, γεννήθηκε στον Άρδακτο το 1775 από Αρδαχτιανή μητέρα και Αμαριώτη πατέρα. Ακολούθησε το Μελχισεδέκ στις μάχες, ενώ ως ηγούμενος έκανε σημαντικά έργα, δημιούργησε σχολεία στην επαρχία και επισκεύασε την σχολή Αγ. Πνεύματος.
Μερκούριος, καταγόταν από τον Άρδακτο και ήταν από τους πιο μορφωμένους μοναχούς της εποχής του. Τ’ όνομά του σώζεται σε χειρόγραφο ευχολόγιο του 1807.
Βολονάκης Νείλος, γεννήθηκε το 1858 στον Άρδακτο και ήταν ανιψιός του Νείλου Μοσχοβίτη. Σε ηλικία 35 ετών το 1893 έγινε ηγούμενος, βοήθησε την παιδεία και τροφοδοτούσε τους επαναστάτες, ενώ αρκετοί μοναχοί του πήραν μέρος στις μάχες.
Πρόσωπα που διακρίθηκαν σε διάφορους τομείς
Πρεβελάκης Γ. Μιχαήλ (1867-1953), μια σπουδαία φυσιογνωμία της εκπαίδευσης, διευθυντής στη σχολή Αγ. Πνεύματος για 4 χρόνια και Γυμνασιάρχης από το 1909-1926 (κατά διαστήματα). Συνέβαλε στην ανέγερση Γυμνασίου Αρρένων το 1932, πρόεδρος φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, αρθρογράφος κ.α.
Κουνδουράκης Αλέξανδρος (1893-1940), απόφοιτος σχολής πολέμου, νομικός, έπεσε μαχόμενος το 1940 στην Αλβανία με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη , ως διοικητής τάγματος. Η προτομή του κοσμεί το χώρο της Στρατολογίας, στο στρατόπεδο που φέρει τ’ όνομά του ως υποστράτηγου, «εν ανδραγαθία».
Παπαδάκης Νικόλαος, καθηγητής νευροχειρουργικής Πανεπιστημίου Πάτρας και Χάρβαρντ
Χλιαουτάκης Ευτύχης (1895-1947), αντιστράτηγος χωροφυλακής.
Νικολιδάκης Γ. Εμμανουήλ, υποστράτηγος χωροφυλακής.
Βαρούχας Γιώργης (1930-97), δάσκαλος, προϊστάμενος με συνδικαλιστική δράση και μεγάλη προσφορά στην παιδεία.
Κουνδουράκης Παντελής, δάσκαλος-διευθυντής με μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία.
Κουνδουράκης Μανόλης, ζωγράφος-αγιογράφος, διευθυντής κέντρου τεχνών Ρεθύμνου, με πολλές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Κουνδουράκης Γιάννης, γιατρός, αθλητικός παράγοντας και πρόεδρος ΕΠΣΡ 2013-2014.
Μποβιάτσου Λαμπρινή, ζωγράφος-καθηγήτρια Αρδακιανής καταγωγής (από μητέρα), με αρκετές εκθέσεις.
Παπαδάκης Αλέξανδρος, καθηγητής μουσικής, λυράρης με συμμετοχές στο Ηρώδειο, εξωτερικό και σε τηλεοπτικές εκπομπές
Παπαδάκης Ηλ. Κωστής, καθηγητής, πολυγραφότατος συγγραφέας, αλλά και αρθρογράφος με πολύπλευρη προσφορά σε παιδεία, ιστορία και παράδοση.
Χατζημιχελάκη Ελένη, βραβευμένη συγγραφέας Αρδακτιανής καταγωγής
Πουρδούνης Μιχάλης και Αντώνης, ο πρώτος φόβος και τρόμος για τους Τούρκους, τον οποίο εκτέλεσαν σε ενέδρα. Ο αδερφός του Αντώνης ήταν ένας από αυτούς που μετέφεραν τους Τέσσερις Μάρτυρες από τον τόπο του μαρτυρίου τους το 1828 στο νεκροταφείο Αγ. Γεωργίου Περιβολιών.
Πρεβελάκης Γεώργιος, οπλαρχηγός της περιοχής στην επανάσταση του 1866, πήρε μέρος σε αρκετές μάχες και πληρεξούσιος Αγ. Βασιλείου.
Εκκλησίες – Ιερείς
Αγ. Μαρίνα (διμάρτυρη Αγ. Χαράλαμπος), ενοριακή είναι η παλαιότερη του χωριού, με βυζαντινές τοιχογραφίες
Αϊ-Στράτηγος (6/9), τριμάρτυρη τιμάται το «Εν χώναις θαύμα», τ’ άλλα κλίτη ο Αγ. Στυλιανός και Αγ. Νεκτάριος.
Μεταμόρφωση Χριστού, μικρός ναός στην είσοδο του χωριού , όπου παλιά ήταν Κοιμητηριακός. Την ημέρα της γιορτής γίνεται μεγάλο πανηγύρι.
Κοίμηση της Θεοτόκου, νέα εκκλησία του 1960 κτισμένη στο νεκροταφείο από την Μαρία Κούνουπα.
Αγ. Γεώργιος, ξωκλήσι.
Αγ. Παρασκευή, παλιά εκκλησία στην Γιαλιά, στον ομώνυμο οικισμό που ανήκει στην ενορία Αρδάκτου.
Ευαγγελισμός Θεοτόκου, στον οικισμό Αγ. Παρασκευής.
ΙΕΡΕΙΣ:
Δημήτρης Σαββοργιανάκης από Κεραμέ (1935-61), Κωστής Πετυχάκης (1961-62), Γεώργιος Κονσολάκης από Σπήλι (1962-65), Γρηγόριος Δημητρακάκης από Άρδακτο (1965-98), Παύλος Στεφανάκης από Άρδακτο (1998-σήμερα).
Σχολείο – Δάσκαλοι
Επί Τουρκοκρατίας τα παιδιά φοιτούσαν στο σχολείο Αγ. Πνεύματος, από το 1887 πήγαιναν στο γειτονικό σχολείο Βάτου, μέχρι το 1917.
Το σχολείο Αρδάκτου ιδρύθηκε το 1899 όμως δεν λειτούργησε μέχρι το 1917 που επανιδρύθηκε. Το 1922 συγχωνεύτηκε με του Βάτου ως διτάξιο και το 1928 δημιουργείται του Αρδάκτου.
Το 1935 άρχισε η ανέγερση διδακτηρίου και ολοκληρώθηκε το 1939.
Από τους πρώτους δασκάλους ήταν η Παπαδάκη Θεανώ (1928 από Βάτος) και Στέλιος Τζανουδάκης (από Ακούμια).
Ακολούθησαν: Αλεξανδράκης Ιωάννης (1932-39), Κρομμυδά Ελένη, Καλλέντζη Αγγελική, Πελεκανάκης Α., Παπαδάκης Αντώνης, Ζαχαριουδάκης Παπαδάκη Ευαγγελία, Μαρκουλάκη Αργ. (1946-51), Πετυχάκης Μιχ. Σφεντουράκης Εμμ., Πελεκανάκης Ελπιδοφόρος (1955-71), Τυροκομάκης Νίκος (1971-72), Δασκαλάκης Αρτέμης (74-77), Τζαγκαράκης Ελευθέριος (1977-78).
Το 1978 το σχολείο συγχωνεύτηκε με του Βάτου μέχρι το 1993 και μετά με το πολυθέσιο Σπηλίου. Τους περισσότερους μαθητές τους είχε το 1942-43 σύνολο 40, ο Πελεκανάκης Α.
Σχολικό έτος 1955-56
Οι μαθητές του μονοθέσιου Σχολείου Αρδάκτου, με δάσκαλο τον Πελεκανάκη Ελπιδοφόρο.
ΠΑΝΩ: Νικολιδάκης Αλέξανδρος; Παπαδάκης Μανόλης, Γεωργία, Ευγενία, Ευάγγελος, Αντωνογιωργάκης Ιωάννης, Νικολιδάκη Σοφία, Αντωνογιωργάκη Μαρία, Χλιαουτάκη, Πελεκανάκης Μανόλης, Δημητρακάκης Ευάγγελος, Κατρατζόγλου Αλέξανδρος, Μαλαματένια, Χαριτάκη Ελένη
ΚΑΤΩ: Αλεξανδράκης Στυλιανός, Σταύρος, Μανουσάκης Βασίλης, Νικολιδάκης Νικόλαος, Δημόκριτος, Παπαδάκης Χρήστος, Πελεκανάκης Αιμίλιος, Νικολιδάκης Γιάννης;
Ανάπτυξη – Πολιτισμός
Στον Άρδακτο μέχρι το 1979 υπήρχε Σταθμός Χωροφυλακής, στον οποίο υπαγόταν τα γύρω χωριά. Επίσης το Αγρονομείο Σπηλίου, συνεδρίαζε δύο φορές το μήνα στην Άρδακτο για να εκδικάζει αγροζημίες. Το 1979 ιδρύθηκε στην Αθήνα Σύλλογος Αρδακτιανών, διοργανώνοντας διάφορες εκδηλώσεις και βοηθώντας το χωριό του: Στον Άρδακτο ανήκει και ο παλιός παραθαλάσσιος οικισμός της Αγ. Παρασκευής, με τους κατοίκους ν’ έχουν αρκετές εκτάσεις εκεί.
Το 1994 ο οικισμός μπήκε σε Ευρωπαϊκό επιδοτούμενο πρόγραμμα και αναπτύσσεται συνεχώς.
Οικογένειες
Βαρούχας, Βλατάκης, Γιαννουλάκης, Δημητρακάκης, Εφεντάκης, Καδιανάκης, Κουνδουράκης, Κουνουπάκης, Λυμπιτάκης, Μυξάκης Νικολιδάκης, Παπαδάκης, Παπαδαντωνάκης, Πελεκανάκης, Πρεβελάκης, Πτωχάκης, Στεφανάκης, Φραγκάκης, Χαριτάκης, Χλιαουτάκης, Ψαρουδάκης
ΠΗΓΕΣ:
«Η Τ. Επαρχία Αγ. Βασιλείου», 2003, Ν. Φασατάκη»
«Χωριά επαρχίας Αγ. Βασιλείου», 2011, Συλλογική Εργασία
«Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης», 1993, Λευτ. Κρυοβρυσανάκη
Από εργασίες των: Παντελή Κουνδουράκη, Κωστή Ηλ. Παπαδάκη και τη συνεργασία του Αλέξανδρου Παπαδάκη.
