Εύστοχη η παρατήρηση του φίλου Γιώργη Ουρανού στο πρόσφατο δημοσίευμά του στον τοπικό τύπο με τίτλο «ΟΙ μονογονεικές οικογένειες με αρχηγό γυναίκα, στην Κρήτη των Οθωμανικών χρόνων, και η οφειλόμενη εξήγηση της Τούρκικης διανόησης».
Θεώρησα ότι θα ήταν χρήσιμο να δούμε ένα παλαιότερο άρθρο των Τούρκων ιστορικών και καθηγητών του Πανεπιστημίου της Μερσίνης της Νότιας Τουρκίας Adiyeke και Adiyeke, με τον τίτλο «Εθνικιστικές ιστορικές προσεγγίσεις στην Οθωμανική Κρήτη»,(National Historical Approaches on Ottoman Crete) που ίσως να έδινε κάποιες απαντήσεις στα ερωτήματα του Γιώργη.
Χωρίς να θεωρηθεί ότι υιοθετώ όλες τους τις απόψεις, η τις απόψεις όλων των άλλων ιστορικών των οποίων κείμενα χρησιμοποιούν,νομίζω θα είχε ενδιαφέρον να δούμε κάποιες διαφορετικές τοποθετήσεις σε θέματα κυρίως που αφορούν στη διαμόρφωση της κοινωνικής ζωή στην Κρήτη υπό την Οθωμανική εξουσία.
Το ζεύγος Αdiyeke ίσως να το θυμούνται κάποιοι, όταν είχαν παραβρεθεί σe Συμπόσιο στο Ρέθυμνο στις 10-12 Ιανουαρίου 2003(Provincial Elites in the Ottoman Empire. Halcyon Days in Crete V).
Aπό την κατάκτηση του Ρεθύμνου το 1645 μέχρι την έκδοση του ταχριριού, του Οθωμανικού Κτηματολογίου δηλαδή (Tapu-Tahrir 822), είχαν περάσει 25 χρόνια.
O Δεφτερδάρης Εμπού Μπεκίρ προφανώς θα χρησιμοποίησε σαν μπούσουλα το βενετικό κατάστιχο.
Tα ταχρίρια, με άλλα λόγια, συντάχθηκαν με τον τερματισμό του Guerra di Candia, δηλαδή του Κρητικού Πολέμου.
Σε πολλές περιπτώσεις, όπως ο φίλος Γιώργης Ουρανός παρατηρεί, ο αριθμός των γυναικών που είναι φόρου υποτελείς σε χωριά του Ρεθύμνου, είναι αρκετά μεγάλος.
Στο Οθωμανικό Κτηματολόγιο αναφέρεται η καλλιεργήσιμη γη σε τσερίπια, και ο αριθμός δέντρων που είχε στην ιδιοκτησία της η κάθε οικογένεια και συμπεριλαμβάνονταν στη φορολόγηση.
Φυσικά, δεν μπορεί να αποδειχτεί αν όλες αυτές οι γυναίκες ήταν χήρες, και ως εκ τούτου ήταν αρχηγοί των οικογενειών,ή, αν ήταν ελεύθερες.
Ισως κάποιων οι άνδρες να είχαν πεθάνει από κάποια ασθένεια(πανούκλα), όμως στις περισσότερες περιπτώσεις εκτιμούμε πως είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο.
Ρώτησα την Ayse Nukhet Adiyeke να μου δώσει τη δική της εκτίμηση όσον αφορά στην έκδοση του Οθωμανικού Κτηματολογίου των Μπαλτά- Oguz, στις περιπτώσεις που οι υποψήφιοι φορολογούμενοι ήταν γυναίκες. Η απάντησή της:
«Υπάρχουν δύο πιθανότητες. Ήταν χήρα και ζούσε με τα ελεύθερα παιδιά της στο ίδιο σπίτι. Ή δεν είχε παντρευτεί ποτέ».
Θα διαφωνήσουμε ως προς το δεύτερο καθώς δεν υπήρχαν γεροντοκόρες με περιουσία καθώς συνήθως την κληρονομούσαν οι αδερφοί.
Στην πόλη του Ρεθύμνου κατά το ταχρίρι, μόλις 16 γυναίκες σε σύνολο 136 νοικοκυριών(66 χριστιανικά) είναι αρχηγοί οικογενειών. Η πόλη ήταν βακούφι του τζαμιού του σουλτάνου Ιμπραήμ, όπως φαίνεται σε ιεροδικαστικό έγγραφο του έτους 1056(1646-47). Ο σουλτάνος Ιμπραήμ αφιέρωσε για τη συντήρηση του τζαμιού του τα σπίτια και τα μαγαζιά που βρίσκονται γύρω από το βαρόσι, καθώς και γαίες, συνολικής έκτασης επτά μιλίων, έξω από την πόλη.(Σταυρινίδης αρ.581 και Ιεροδικείο αρ. 212)
Στα Ρούστικα, σε σύνολο 106 νοικοκοιριών(11 μουσουλμανικά) τα 43 έχουν αρχηγό γυναίκα, στο Ρουσοσπίτι στα 97 (28 μουσουλμανικά)τα 25, στο Ατσιπόπουλο στα 138(3 μουσουλμανικά) τα 35, στην Αμνάτο στα 105(12 μουσουλμανικά) τα 37, στο Χρωμοναστήρι στα 255(57 μουσουλμανικά) τα 96.
Στο προαναφερθέν λοιπόν άρθρο των Τούρκων ιστορικών αναφέρεται:
«Σκοπός αυτής της μελέτης είναι να εξηγήσει τις μεροληπτικές απόψεις από τις εθνικιστικές ιστορικές προσεγγίσεις για την ιστορική αφήγηση της Κρήτης υπό την Οθωμανική κυριαρχία.Η Οθωμανική διοίκηση στο νησί και η διαμόρφωση της δημογραφικής δομής και, τελικά, η ανεξαρτησία, προκάλεσε διαφορετικές αντιλήψεις και ερμηνείες με εθνικιστικές επιρροές τόσο στην τουρκική, όσο και στην ελληνική ιστοριογραφία.
Αυτές οι εθνικιστικές προσεγγίσεις δημιούργησαν τους δικούς τους μύθους κατά τις παραπάνω διαδικασίες.
Η μελέτη αυτή ταξινομεί αυτές τις διαφορετικές προσεγγίσεις σε τρείς τίτλους.
- Τους μύθους για τον πόλεμο κατά τη διαδικασία κυριαρχίας του νησιού από τους Οθωμανούς.
- Τους μύθους για τη διαφορετική και διακριτική φύση του νησιού κατά την κυριαρχία των Οθωμανών, και
- Τους μύθους για τη διαμόρφωση της κοινωνικής ζωής στο νησί υπο την Οθωμανική εξουσία.
ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΡΗΤΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ
Ο πόλεμος που έθεσε το νησί της Κρήτης υπό Οθωμανική κυριαρχία, ξεκίνησε στα μέσα του 17ου αιώνα, μια μακρά πολιορκία 25 ετών που στοίχισε τη ζωή πολλών ανθρώπων.
Αυτό οδήγησε στη δημιουργία δεκάδων θρύλων για την κατάκτηση, τόσο από την Οθωμανική πλευρά, όσο και μεταξύ των Ελλήνων κατοίκων του νησιού.
Η βιβλιογραφία αποκαλύπτει αντικρουόμενα νούμερα σχετικά με τον αριθμό των νεκρών στους Κρητικούς πολέμους.
Ο αριθμός των 478.982 μουσουλμάνων στρατιωτών νεκρών που επικαλείται ο Evliya Celebi, είναι μια υπερβολή και δεν είναι αποδεκτή.
Επίσης, ο αριθμός των 244.647 νεκρών στο αντίγραφο της Σμύρνης Ηikayet –I Azimet-I Sefer-I Kandiye, είναι ενας αριθμός που προέρχεται από λανθασμένα στοιχεία.
Οι αριθμοί των 100.185 νεκρών του χειρογράφου της Άγκυρας και των 139.437 που αναφέρεται σε αντίγραφα του Βρεττανικού Μουσείου του Λονδίνου, είναι αποδεκτοί.
Ομοίως, ο αριθμός που αναφέρει ο Αχμέτ Ρεφίκ των 108.000,
Ο αριθμός των 78.586 νεκρών που αναφέρεται στο Feth-I Kandiye, κατά τη γνώμη μας, είναι ο αριθμός των Οθωμανών στρατιωτών που έχασαν τη ζωή τους στον πόλεμο της Κρήτης.
Ο Μουρέλος αναφέρει ότι κατά τον πόλεμο αυτό σκοτώθηκαν 137.116 Τούρκοι στρατιώτες.
Συμπερασματικά, 110-140.000 μουσουλμάνοι και 40-50.000 χριστιανοί πέθαναν σ΄αυτόν τον πόλεμο.
Η σχέση των ντόπιων με τους Ενετούς, τους τότε κυρίαρχους του νησιού, αναφέρουν οι Adiyeke,δεν ήταν ομαλή πριν την πολιορκία.
Τόσο η οικονομική εκμετάλευση, όσο και η στάση των καθολικών απέναντι στην ορθόδοξη κοινότητα, αποτελούσαν ανέκαθεν πηγή έντασης, ακόμα και συγκρούσεων στο νησί.
Επομένως οι ντόπιοι είχαν ήδη αρνητικές εντυπώσεις για τους Ενετούς. Ωστόσο, και οι δύο κοινότητες ήταν χριστιανικές.
Η άλλη δύναμη που πάλευε να καταλάβει το νησί, οι Οθωμανοί, είχε διαφορετική θρησκεία.
Για το Ρέθυμνο κυκλοφορούσαν φήμες ότι όλοι οι ναοί μετατράπηκαν σε ερείπια μετά την κατάκτηση και ότι η πόλη λεηλατήθηκε.
Κατά την πολιορκία των Χανίων, ιδιαίτερα ο ελληνικός πληθυσμός των αγροτικών περιοχών υποστήριξε τους Οθωμανούς ενάντια στους Ενετούς και εντάχθηκε στις Οθωμανικές δυνάμεις.
Ενώ οι ελληνικές πηγές λένε ότι οι Τούρκοι άρχισαν να πιστεύουν ότι το κάστρο(προφανώς εννοείται του Ηρακλείου) ήταν στοιχειωμένο, ο τούρκικος μύθος λέει ότι ο Σουλτάνος απαγόρευσε τη λέξη «Κρήτη» στα ανάκτορα σε τέτοιο βαθμό που ούτε την είδηση της κατάκτησης του νησιού του διηγήθηκαν ευθέως. Αντ’ αυτού, λέει ο θρύλος, ένα ειδικό πιάτο που ονομάζεται «Τirit» σερβιρίστηκε στον Σουλτάνο, γιατί η λέξη ομοιοκαταληκτεί με την τουρκική λέξη για την Κρήτη (Girit).
MΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ
Ο πρώτος μύθος είναι ότι η κατάκτηση προκάλεσε τη μετανάστευση μουσουλμανικού πληθυσμού από την Ανατολία στην Κρήτη.
Όπως έχει επαναδιατυπωθεί από τους Ersin Gulsoy και Molly Greene, ούτε η κυβέρνηση εφάρμοσε πολιτικές απέλασης, μετανάστευσης, ή αναγκαστικής μετανάστευσης για το νησί της Κρήτης.Αλλά και ούτε κανένας Οθωμανός υπήκοος πήγε στο νησί για να εγκατασταθεί με τη θέλησή του.
Ωστόσο, ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού του νησιού μετά την κατάκτησή του τον 17ο αιώνα ήταν μουσουλμάνοι στα μέσα του 18ου αιώνα, θα μπορούσε να εξηγηθεί μόνο με μαζική μεταστροφή στο Ισλάμ.
Από την άλλη, ενώ στην ελληνική ιστοριογραφία η τουρκοκρατία στο νησί αναφέρεται ως «η τουρκική απειλή», η προηγούμενη Ενετοκρατία, δεν υπόκειται σε τέτοια περιγραφή.
Κατά την Οθωμανική κυριαρχία είχε ανακοινωθεί από το 1647 ότι ο καθένας μπορούσε να μείνει στο νησί, ότι οι προηγούμενες περιουσίες του θα μπορούσαν να παραμείνουν μαζί τους , ότι μπορούσαν να συνεχίσουν τις παραγωγές τους, και, το πιό σημαντικό, ότι ήταν εξασφαλισμένη η ασφάλεια των ψυχών και της περιουσίας.
Αναγνωρίστηκε η ιδιωτική ιδιοκτησία για τους ντόπιους που υιοθέτησαν το zimmi(μη μουσουλμάνοι προστατευόμενοι υπήκοοι)
Το καθεστώς και τα αρχεία ιδιοκτησίας πριν από την Οθωμανική κυριαρχία ήταν νομικά αποδεκτά, κάτι όχι και τόσο συνηθισμένο στο οθωμανικό σύστημα.
Οι ντόπιοι άρχισαν να επιστρέφουν στην καθημερινότητά τους παντού εκτός από την Κάντια(Ηράκλειο), όπου ο πόλεμος συνεχιζόταν.
Μια γενική απογραφή πραγματοποιήθηκε στο νησί το 1650.
Οι Ορθόδοξοι στο Ρέθυμνο άρχισαν να επιλύουν όλα τα νομικά τους προβλήματα ενώπιον μουσουλμάνων δικαστών.
Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι στο νησί εξισλαμίστηκαν και το νησί βίωνε μια σημαντική μεταμόρφωση.
Ως στοιχείο αυτού, ξεκίνησαν γάμοι μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών. Ιδιαίτερα, μετά τη δεκαετία του 1650, μια αύξηση τέτοιων μικτών γάμων μπορεί να εντοπιστεί από τις πηγές.
ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
Υπήρξε μια σημαντική θρησκευτική μεταμόρφωση στο νησί της Κρήτης, το οποίο έχει εισέλθει στην κυριαρχία των Οθωμανών στα μέσα του 17ου αιώνα.
Άγνωστος αριθμός μουσουλμάνων στρατιωτών, διοικητών και Μπεκτασήδων που έχουν εγκατασταθεί στο νησί είχε σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον θρησκευτικό μετασχηματισμό.
Ο σημαντικότερος παράγοντας για τη διαμόρφωση ενός σημαντικού μουσουλμανικού πληθυσμού της Κρήτης είναι οι μεταστροφές στο νησί μέχρι τον 19ο αιώνα.
Ο Τζεμάλ Τούκιν δεν κάνει καμία αναφορά σε οποιαδήποτε απέλαση και αναγκαστική μετανάστευση στο νησί, αντίθετα, επισημαίνει «τα παιδιά που γεννήθηκαν από Ελληνίδες που παντρεύτγηκαν τους πρώτους κατακτητές του νησιού με τον τρόπο της μετατροπής». Και αναφέρει ότι οι κατακτητές σχημάτισαν τον μουσουλμανικό πληθυσμό του νησιού μέσω γάμου με ντόπιες Ελληνίδες.
Ωστόσο, οι περισσότεροι από αυτούς που παντρεύτηκαν τις Ελληνίδες που αναφέρει ο Τούκιν ήταν Έλληνες, δηλαδή οι γενίτσαροι Ελληνικής καταγωγής.
Από την άποψη αυτή, ο θεσμός των γενίτσαρων είναι επίσης ένα σημαντικό ζήτημα όσον αφορά στη θρησκευτική μεταστροφή στο νησί.
Φαίνεται ότι κάποιοι από τους γενίτσαρους στο νησί ήταν οι kapikulu που ήρθαν από την Κωνσταντινούπολη και μερικοί ήταν ντόπιοι. Ο Θεοχάρης Δετοράκης εκφράζει ότι αυτοί οι προσηλυτισμένοι ντόπιοι γενίτσαροι ονομάστηκαν ως «οι τρομεροί Τουρκοκρητικοί».
Γνωρίζουμε ότι το νησί είχε σοβαρό μουσουλμανικό πληθυσμό έναν αιώνα μετά την κατάκτηση. Δεν είναι πολύ λογικό να πιστεύουμε ότι ο μουσουλμανικός πληθυσμός των περίπου 100.000 ατόμων θα μπορούσε να αποτελείται από ενα μικρό αριθμό Οθωμανών δημοσίων υπαλλήλων και στρατιωτών.
Είναι πολύ πιθανό οι Οθωμανοί στρατιώτες που αναφέρει ο Γκιουλσόι να είναι και πάλι προσηλυτισμένοι ντόπιοι γενίτσαροι.
Ο λόγος που ονομάζεται κίνημα μαζικής μετατροπής είναι ότι οι καταγραφές αναφέρουν μαζικές μετατροπές χωριών κατά καιρούς καθώς και πολλές μεμονωμένες καταγραφές του 17ου αιώνα.
Οι μεταστροφές στην Κρήτη είναι μαζικές μετατροπές που ξεκίνησαν το 1645 όταν το νησί πολιορκήθηκε αρχικά, και τα Χανιά και το Ρέθυμνο κατακτήθηκαν. Τέτοιες μετατροπές συνεχίστηκαν μέχρι τη δεκαετία του 1720. Στη συνέχεια οι μετατροπές συνεχίστηκαν μέχρι τον 19ο αιώνα σε σταδιακά μειούμενους αριθμούς.
Η Molly Greene υποστηρίζει ότι το κεντρικό τμήμα της Κρήτης είχε μεγάλη μουσουλμανική πλειοψηφία μετά από σύντομο χρονικό διάστημα από την κατάκτηση και ότι ήταν ντόπιοι που ασπάστηκαν το Ισλάμ.
Ρίχνοντας φως στη διαδικασία της μετατροπής, ο Λόρδος Kinross αναφέρει ότι οι Έλληνες στην Κρήτη είδαν τους Τούρκους σαν σωτήρες ενάντια στην καταπιεστική κυριαρχία των Λατίνων Καθολικών και ότι η πλειονότητά τους ασπάστηκε το Ισλάμ με την πάροδο του χρόνου.
Ένας άλλος θεσμός μεταστροφής είναι οι μικτοί γάμοι. Ο εξισλαμισμός πραγματοποιήθηκε είτε με απ’ ευθείας προσηλυτισμό, είτε με το γάμο προσηλυτισμένων ανδρών με χριστιανές γυναίκες στις πρώην κοινότητές τους και με την αναγνώριση των παιδιών τους ως μουσουλμάνων.
Από την άλλη πλευρά, τόσο σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, όσο και σε αρχεία στα μητρώα, γίνεται κατανοητό ότι η μεταστροφή δεν ήταν υποχρεωτική για τις ντόπιες Ελληνίδες που παντρεύτηκαν προσηλυτισμένους ντόπιους Έλληνες.
Ωστόσο, και πάλι σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, τα παιδιά που γεννήθηκαν από τέτοιους γάμους, θεωρούνται οπωσδήποτε μουσουλμάνοι.
Ενώ ο μαζικός εξισλαμισμός των ντόπιων Ελλήνων κατά τη θεσμοθέτηση της οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί, δεν αναφέρεται στην τουρκική ιστοριογραφία έχει προκαλέσει μια ενδιαφέρουσα αντίδραση στην ελληνική ιστοριογραφία.
Καθώς οι Τούρκοι ιστορικοί αγνοούν τη διαδικασία μετατροπής, δεν υπήρξαν συζητήσεις σχετικά με την ταυτότητα των μετατροπέων. Κυρίως οι δυτικοί και οι Έλληνες ιστορικοί συζητούν αυτό το θέμα.
Στην ελληνική και στη δυτική ιστοριογραφία εκείνοι που υποστηρίζουν ότι οι ντόπιοι Έλληνες της Κρήτης ήταν οι πρώτοι που ασπάστηκαν το Ισλάμ αποτελούν το κυρίαρχο ρεύμα.
Ωστόσο, ορισμένοι εθνικιστές συγγραφείς προσπάθησαν να αποδείξουν ότι αυτοί οι προσήλυτοι στο Ισλάμ ήταν βενετικής καταγωγής. Το πιό συγκεκριμένο παράδειγμα από αυτούς της πρώτης ομάδας είναι της Μόλι Γκρήν η προαναφερθείσα αξιολόγηση.
Επιπλέον, της Χάσλακ η αξιολόγηση αναφέρει ότι δεν είναι καθόλου απαραίτητο να πούμε ότι οι μουσουλμάνοι Κρήτες είναι Κρητικού αίματος και αντιπροσωπεύουν ιθαγενές στοιχείο που προσηλυτήστηκε από τον Χριστιανισμό από την τουρκική κατάκτηση.
Του Μπρίτζ η προσέγγιση αναφέρει ότι αυτοί οι μουσουλμάνοι δεν είναι Οθωμανοί μετανάστες. Είναι τόσο Έλληνες όσο οι κάτοικοι της Αττικής ή της Βοιωτίας.
Η δεύτερη ομάδα είναι αυτοί που υπερασπίζονται ότι οι μετατροπείς δεν μπορεί να είναι Έλληνες και ότι ήταν απόγονοι Ενετών που εγκαταστάθηκαν εκεί κατά την εποχή των Ενετών ως προιόν της ιδέας. « οι μη ορθόδοξοι δε μπορεί να είναι Έλληνες», στον ελληνικό εθνικιστικό λόγο.
Κατά τον Κεμάλ Καρπάτ ο κοινοτικός εθνικισμός είναι εκείνος όπου η εθνική ταυτότητα ορίζεται μαζί με τη θρησκεία και όπου δε μπορεί να θεωρηθεί ξεχωριστή από τη θρησκεία, και η πιό συγκεκριμένη επιρροή του μπορεί να παρατηρηθεί ιδιαίτερα στους Τούρκους και στους Έλληνες.
Ο Γενναδίου γράφοντας με το ψευδώνυμο Ψηλορείτης αναφέρει:
«Είναι σύνηθες λάθος να υποθέσουμε ότι αυτοί οι αποστάτες αποτελούσαν μέρος του ελληνικού πληθυσμού. Ήταν, αναμφίβολα, ελληνοποιημένοι ως επί το πλείστον την εποχή της τουρκικής κατάκτησης, αλλά ήταν κυρίως απόγονοι των βενετών αποίκων στο νησί, και ασπάστηκαν το Ισλάμ για να διατηρήσουν την κτηματική περιουσία που είχε περάσει σχεδόν εξ ολοκλήρου στα χέρια τους υπό την κυριαρχία της Βενετίας».
Μιά άλλη πηγή κάνει την ανάλυση ότι «οι μεγάλοι γαιοκτήμονες σχεδόν αποκλειστικά απόγονοι των Ενετών αποίκων επωφελήθηκαν από αυτά τα προνόμια και η αποστασία τους μπορεί ακόμα να φανεί».
Ο Dawkins αποκαλύπτει αυτή την υποψία λεγοντας : «όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την Κρήτη, υπήρξαν φυσικά πολλές αποστασίες . Οι πλούσιοι κοίταξαν να σώσουν τη γη τους . Πολλοί από αυτούς ήταν Ενετοί και λέγεται σήμερα ότι πολλοί Κρητικοί μουσουλμάνοι είναι βενετικής καταγωγής.. Κατά πόσο αυτό είναι αλήθεια δεν είναι εύκολο να είμαστε σίγουροι.
Η Τρίτη ομάδα είναι εκείνοι που περιγράφουν αυτούς τους ανθρώπους ως άτομα με χαλαρούς θρησκευτικούς και εθνικιστικούς δεσμούς, κάνοντας κομβικούς προσδιορισμούς ως προς την προέλευσή τους. Το πιό συγκεκριμένο παράδειγμα είναι η προσέγγιση του Δετοράκη:
«Καταρχήν απομονωμένα άτομα με χαλαρούς εθνικούς και θρησκευτικούς δεσμούς ασπάστηκαν το Ισλάμ για να προστατεύσουν τον πλούτο και τα προνόμιά τους.
Ας συζητήσουμε τώρα τη δεύτερη διάσταση των μετατροπών , που είναι οι επιστροφές, δηλαδή istidats(αποστασίες).
Μεταξύ 1821 και 1824, ορισμένοι μουσουλμάνοι καθώς και και οι Έλληνες υποστήριξαν επίσης αυτή την εξέγερση στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας.
Αν και μερικοί από αυτούς αρκούνταν σε συνεργασία, κάποιοι από τον μουσουλμανικό πληθυσμό που υποστήριξε αυτή την εξέγερση προσηλυτίστηκε και αποδέχτηκε τον Χριστιανισμό. Όλοι αυτοί οι αποστάτες διέφυγαν από το νησί για την ασφάλειά τους.
Δεν γνωρίζουμε πόσο συχνές ήταν οι αποστασίες στο νησί.
Κατά τις παρατηρήσεις του Pashley «σε αυτό το νησί η ευπιστία και οι δεισιδαιμονίες των Μωαμεθανών θάπρεπε να μοιάζουν πολύ με εκείνες του Χριστιανικού πληθυσμού. Έτσι, οποιαδήποτε υποτιθέμενη εμφάνιση της Παναγίας σε ένα συγκεκριμένο σημείο προσελκύει ακόμη και τους μουσουλμάνους θιασώτες σε ικεσίες βοήθειάς της».
Οι παραδόσεις και τα έθιμα αυτών των δύο κοινοτήτων που έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις δεν ήταν διαφορετικά μεταξύ τους.
Θα οδηγούσε η αποστασία στο συμπέρασμα ότι ένας μυστικός Χριστιανισμός / Κρυπτοχριστιανισμός διατηρήθηκε στο νησί;
Μέχρι το 1856, ο προσηλυτισμός και ιδιαίτερα από το Ισλάμ στον Χριστιανισμό δεν ήταν κάτι αποδεκτό μεταξύ των Οθωμανών. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες πληροφορίες για αποστασία μετά τη χρονολογία αυτή.
Τα έγγραφα που επικαλείται ο Ιλμπέρ Ορταιλί, «Σεβασμιώτατε, στα Σκόπια και στο Πρίζρεν καθώς και στην Κρήτη και την Τραπεζούντα, εννοείται ότι κάποιοι είναι μουσουλμάνοι στην όψη και χριστιανοί κρυφά, και ανήγγειλαν ανοιχτά ττις αρχικές τους θρησκείες σε ορισμένες περιπτώσεις....» είναι ένα παράδειγμα σε αυτό.
Όσοι αναφέρουν τον Κρυπτοχριστιανισμό στην Κρήτη συνδέουν στενά αυτό το φαινόμενο με την Τραπεζούντα.
Σύμφωμα με τον Bryer οι Κρυπτοχριστιανοί στην Τραπεζούντα είναι γνωστοί ως Κουρουμλήδες. Η ίδια μελέτη αναφέρει ότι οι Κρυπτοχριστιανοί στην Κρήτη ονομάζονται Κουρμούληδες΄
Η οικογένεια Κουρμούλη στην Κρήτη έχει γίνει μύθος και αναφέρθηκε πρώτη φορά από τον Pashley όταν ταξίδεψε για πρώτη φορά στην Κρήτη.
Αν και οι Κουρμούληδες είναι ένας απλός μύθος, υπήρχε μια κοινή πεποίθηση ότι ήταν ήρωες που πέθαναν για την ελληνική ανεξαρτησία.
Αυτη η αξιοσημείωτη επιτυχία οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι Κουρμούληδες , μιά οικογένεια ευγενών Κρητικών μουσουλμάνων , τέθηκαν επικεφαλής του κινήματος στο Ρέθυμνο.
Τα αδέρφια Κουρμούλη, λέει ο Gordon, ξανακίνησαν το ξέσπασμα της επανάστασης και πέθαναν στην Αθήνα, αφού ξόδεψαν μιά περιουσία για την ελευθερία της Ελλάδας στην εκστρατεία του 1827.
Σίγουρα, οι περισσότεροι από τους εξαναγκασμένους προσήλυτους , άλλαξαν τη θρησκεία τους μόνο εμφανισιακά, ενώ ασκούσαν κρυφά τη Χριστιανική τους πίστη.
Κάποιοι από αυτούς έπαιξαν ενεργό ρόλο στις εξεγέρσεις κατά της τουρκικής κυριαρχίας και κάποιοι μαρτύρησαν, όπως οι τέσσερις Ρεθεμνιώτες Μάρτυρες που κατάγονταν από το χωριό Μέλαμπες του Αγίου Βασιλείου.
Εδώ πρέπει να υπογραμμιστεί ένα ενδιαφέρον σημείο. Ενώ οι ιστοριογράφοι δεν θεωρούν Έλληνες τους ντόπιους που εξισλαμίζονται, όσοι αποστατούν κατά τη διάρκεια αυτής της αποστασίας, ανακηρύσσονται εθνικοί ήρωες.
Ως αποτέλεσμα, η Κρήτη περιήλθε στην κυριαρχία των Οθωμανών και η αυθεντική δομή που δημιουργήθηκε στο νησί υπό την οθωμανική κυριαρχία έχει προκαλέσει την εμφάνιση ανάμεικτων μύθων τόσο στην ελληνική, όσο και στην τουρκική ιστοριογραφία.
Μερικοί από αυτούς τους μύθους χρησιμοποιούνται ως ιστορικά δεδομένα στις ακαδημαικές σπουδές στην Τουρκία. Αυτή η συνέχεια έχει δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι η ταύτιση του να είσαι μουσουλμάνος με το να είσαι Τούρκος από την άποψη του Κεμάλ Καρπάτ για τον ορισμό του κοινοτικού εθνικισμού.Ο άλλος είναι η έλλειψη ή οι ανεπαρκείς πηγές.
Μέχρι να ανακαλύψουμε τα αρχεία της Κρητικής αυλής και να τα εισάγουμε στον κόσμο της επιστήμης, αυτή η έλλειψη πηγών μπορεί να θεωρηθεί ως πρόσχημα για συνέχεια.
Ωστόσο η Ζαχαριάδου εκφράζει ξεκάθαρα την άποψη ότι αυτή η πρόφαση έχει εκλείψει πολύ».
Η Ευαγγελία Μπαλτά είχε συνεργαστεί , εκτός από τον Μουσταφά Ογκούζ, και με το ζέυγος Adiyeke στην έκδοση “The Poll Tax in the years of the Cretan War”.
Στην εισαγωγή αναφέρουν:
«Συναντηθήκαμε στα Basbakanlik Osmanli Arsivi (BOA) δηλαδή στα Οθωμανικά Αρχεία της Πρωθυπουργίας
Πραγματικά ελπίζουμε ότι όχι μόνο η συνεργασία μας θα συνεχιστεί αλλά θα τη μιμηθούν και κύκλοι ιστορικών σε Τουρκία και Ελλάδα»
Κλείνοντας, ακόμη να προσθέσω, ότι το Τούρκικο Αρχείο Χανίων περιμένει τους μεταφραστές.....
