Η μεγάλη εξάπλωση της ανθρώπινης δραστηριότητας τις τρεις τουλάχιστον τελευταίες δεκαετίες στην ενδοχώρα της Ελλάδας , αφήνει πάντα πολλά περιθώρια εμπρησμών,΄΄ εκούσιών τε και ακούσιων΄΄ !
‘’Η γή της πέτρας’’
Σαν παράδειγμα βιβλικής καταστροφής φυσικού πλούτου από πυρκαγιές, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την περίπτωση της Κρήτης, όπου από το κατάφυτο νησί, των Μινωϊκών χρόνων, κατέληξε σε μια ‘’γή της πέτρας ‘’, με τρείς ‘’γυμνούς’’ ορεινούς όγκους . Ο αφανισμός των δασών, επέτρεψε στο φαινόμενο της διάβρωσης εξ αιτίας των βροχών, να απογυμνωθούν από το έδαφος τα βουνά του νησιού και να αποκαλυφθεί ο κόσμος των βράχων! Το τι συνέβη στον φυσικό χώρο του νησιού της Κρήτης, θα πρέπει να καταστεί προς εμάς ένα μεγάλο παράδειγμα για το τι τραγικό μπορούν να προκαλέσουν οι πυρκαγιές ως φυσικές καταστροφές.
Ο Μινωϊκός και ο Ομηρικός Ψηλορείτης
Η πρώτη ιστορική πληροφορία για την χλωρίδα της Κρήτης, αποτελεί η Ομηρική αναφορά ότι στην Τρωϊκή εκστρατεία , το βασίλειο της Κρήτης, συμμετείχε με τον βασιλιά Ιδομενέα και τον στρατηγό του τον Μηριόνη με ‘’ογδοήκοντα μέλανες νήες’’. Η πιο ακριβής ετυμολογία της λέξης “Ίδη” ή “Ίδα” σημαίνει δασωμένο βουνό, δρυμός ή άλσος, πράγμα το οποίο υποδηλώνει ότι κατά τους αρχαίους χρόνους η δασοκάλυψη και γενικά η βλάστηση ήταν πολύ πιο πλούσια από αυτήν που βλέπουμε σήμερα. Εκτός από τον πλούτο της σε δάση η Ίδη “η πολυπίδαξ” κατά τον Όμηρο, ήταν πλούσια και σε νερά. Ο Ηρόδοτος αναφέρει χαρακτηριστικά: “χώρη υψηλέ τε και ίδησι συνηρεφής” δηλαδή ότι υπήρχε εκεί πυκνή δεντρώδης βλάστηση, ενώ ο Φαραώ Τούθμωσις (1501 -1447 π.Χ.) προμηθευόταν από τα δάση της Κρήτης ξυλεία για ναυπήγηση πλοίων, πράγμα που επιβεβαιώνει την κατάσταση της βλάστησης που αναφέρει ο Ηρόδοτος.
Υπάρχουν ακόμη τα δάση των Κρητικών ορέων ;
Ωστόσο σ΄αυτό που σίγουρα θα τροποποιούσαν τη γνώμη τους, τόσον ο Όμηρος όσον και ο Ηρόδοτος είναι, το πόσο δασωμένα είναι τα τρία μεγάλα βουνά της Κρήτης . Η Δίκτυ, η Ιδη , και τα Λευκά Όρη ! Δάση πια δεν υπάρχουν παρά μόνο διατηρούνται κάποιοι ‘’μικροί δενδρώδεις θύλακες’’ που και μόνον με τη βοήθεια της φαντασίας μας και για την ικανοποίηση της μεγάλη μας επιθυμίας θα μπορούσαμε να τους ονομάσουμε ‘’δάση’’. Τέτοια είναι : Το ‘’Αζιλοκόδασος νοτικά των Μαλίων, τα πευκοδάση στο Σελάκανο, στην Κάτω Σύμη, στην οροσειρά της Θρυπτής , στην Ανώπολη στα Σφακιά, τα πρινοδάση στα Αστερούσια όρη, στου Ρούβα, στα Βορίζια , στο Παρδί στις Κουρούτες , στη Λοχριά, τα κυπαρισσoδάση στου Ασφένδου και στον Αποκόρωνα, και το αυτοφυές δάσος από χαρουπιές, στις Τρεις Εκκλησιές. Δυστυχώς όμως, σήμερα έχουν παραμείνει, μόνο αυτοί οι ελάχιστοι δασικοί θύλακες , και μερικοί άλλοι μικρότεροι όπως οι μικρές συστάδες κέδρων στη νότια Κρήτη, για να μας θυμίζουν το πάλαι ποτέ δασωμένο νησί που τροφοδοτούσε με ξυλεία για τη ναυπήγηση των πλοίων του, ακόμη και το μεγαλύτερο βασίλειο της Μεσογείου, την Αίγυπτο των Φαραώ !
Οι ιστορικοί σεισμοί Μας είναι γνωστό, ότι η πλέον πιθανή εκδοχή της πρώτης καταστροφής της Κνωσσού, και συγχρόνως ολόκληρου του Μινωϊκού πολιτισμού, ήταν το παλιρροϊκό κύμα που έπληξε το νησί μετά τον καταστροφικό σεισμό της Θήρας περίπου το 1650 π.Χ. Τα επιστημονικά δεδομένα κατατάσσουν τη Μινωική αυτή έκρηξη ως τη δεύτερη μεγαλύτερη έκρηξη στην ανθρώπινη ιστορία μετά από αυτή στο ηφαίστειο Ταμπόρα στην Ινδονησία το 1815. Το Μινωϊκό βασίλειο ανασυγκροτήθηκε μερικές δεκαετίες αργότερα για να ακμάσει ξανά και να δημιουργήσει την δεύτερη περίοδο του Μινωϊκού πολιτισμού, την Υστερομινωϊκή ! Όμως μια νέα έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας το 1450 περίπου π.Χ. σηματοδότησε και τον οριστικό αφανισμό των Μινωϊτών και του πολιτισμού τους.
Οι ιστορικές πυρκαγιές και τα σκοτεινά χρόνια
Ωστόσο, κάποιους αιώνες αργότερα, οι Μυκηναίοι που ήταν οι νέοι αποικιστές του νησιού, ανέπτυξαν ένα νέο πολιτισμό που συνεχίστηκε ως και τις αρχές της 1ης χιλιετίας. Ο ενδοξότερος βασιλιάς του νέου βασίλειου του νησιού, όπως και ο Όμηρος μας πληροφόρησε ήταν ο Ιδομενέας, που συνέδραμε στην εκστρατεία κατά των Τρώων. Γύρω στο 1100 π.Χ. καταγράφονται στην Κρήτη σημαντικές αλλαγές που σχετίζονται με την Κάθοδο των Δωριέων όπως, καταστρέφονται και εγκαταλείπονται μεγάλοι προηγούμενοι οικισμοί, ενώ σε ορεινά και προφυλαγμένα μέρη διαμορφώνονται οικισμοί φυγάδων ή προσφύγων, οι οποίοι προσπαθούν να προφυλαχθούν. Για τους πρώτους αιώνες της Δωρικής Κρήτης δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες με εξαίρεση ορισμένα αρχαιολογικά ευρήματα. Είναι η περίοδος των λεγόμενων "σκοτεινών χρόνων". Δυστυχώς η έλλειψη των πληροφοριών για την χρονική αυτή περίοδο, δεν μας παρέχει αποδείξεις για το τι καταστροφικό συνέβη στο νησί, που συνετέλεσε και στην παρακμή του, η οποία μάλιστα διήρκεσε και αρκετούς αιώνες. Εκείνα τα χρόνια αφανίστηκαν και τα πλούσια δάση των Κρητικών ορέων. Οι πιθανότερες εκδοχές για τον αφανισμό τους, είναι η εκδήλωση εκτεταμένων πυρκαγιών, που αυτές τις περιόδους δεν υπήρχε ουδεμία δυνατότητα αντιμετώπισής τους! Αποδεχόμενοι αυτές τις εκδοχές , μας δίνεται η εξήγηση και το πως το νησί της Κρήτης, από κατάφυτο που ήταν, κατέληξε να διαθέτει ελάχιστη δασική βλάστηση. Αυτό δυστυχώς αν και συνέβη χιλιετίες πριν, δεν μπορεί να επανορθωθεί, καθ’ότι η αυτό-αναγέννηση των δασών !
Η τυχαιότητα των ιστορικών πυρκαγιών
Εκτιμούμε πως η πρόκληση των ιστορικών αυτών πυρκαγιών στην Κρητική ύπαιθρο οφείλονταν σε τυχαία μετεωρολογικά φαινόμενα που συνέβησαν, όπως είναι οι κεραυνοί , και οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες που μπορούν να δημιουργήσουν αυταναφλέξεις. Αυταναφλέξεις θα μπορούσαν να είχαν συμβεί σε ιδιαίτερα εύφλεκτα φυσικά υλικά , όπως τα φρύγανα ή τα ξερά κλαδιά ρητινούχων δένδρων όπως είναι τα πεύκα και οι κέδροι που υπήρχαν πάντα ως αυτοφυή στην Κρήτη. Το καταστροφικό έργο των πυρκαγιών πολλαπλασιάζονταν και εξ αιτίας των πολύ ισχυρών ανέμων που ποτέ δεν εξέλειπαν από το νησί. Πολύ λιγότερες πιθανότητες συγκεντρώνει η εκδοχή, ότι για την εκδήλωση των πυρκαγιών των περιόδων αυτών, ενοχοποιούνταν η ανθρώπινη δραστηριότητα.
Ακολουθεί η Β΄ΕΝΟΤΗΤΑ στο επόμενo φύλλο με τίτλο : Β΄Ενότητα: Πυρκαγιές σήμερα: Το καταστροφικότερο φυσικό φαινόμενο, που θα μπορούσε να ελεγθεί.
Ο Τιτάνας Προμηθέας που έδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους κλέβοντάς την από τους Θεούς ! Όμως, γνωρίζουμε ότι, όσο πιο πολύτιμο είναι κάτι, τόσο και πιο πολλούς κινδύνους κρύβει!
Το παρόν άρθρο αποτελεί συνέχεια της Α΄ενότητας που δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο φύλλο με τίτλο : A΄ΕΝΟΤΗΤΑ :Πως οι πυρκαγιές , ιστορικά, μπορούν ν΄αλλάξουν τη φυσιογνωμία λαών και τοπίων!
Η πρόκληση των πυρκαγιών σήμερα
Θεωρούμε πως οι σημερινές αιτίες εκδήλωσης πυρκαγιών διαφοροποιούνται αρκετά σε σχέση με εκείνες των ιστορικών και προϊστορικών χρόνων. Η τυχαιότητα λόγω μετεωρολογικών φαινομένων συμμετέχει κατ΄ ελάχιστον σήμερα στην εκδήλωση των πυρκαγιών καθότι αναφερόμαστε και σε συμβάντα ιδιαίτερα συμπυκνωμένου χρόνου. Η συντριπτική πλειοψηφία των πυρκαγιών, οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα, η δε πρόκλησή τους μπορεί να είναι εκούσια ή και ακούσια. Λέγοντας ανθρώπινες δραστηριότητες εννοούμε εκείνες που προκύπτουν ως αποτέλεσμα :
- Των διανοίξεων νέων δρόμων προσπέλασης
- Της πολύ μεγάλης κινητικότητας του πληθυσμού είτε για λόγους εργασίας είτε για λόγους τουρισμού.
- Της πολύ συχνής ανοικοδόμησης σε εκτάσεις εκτός πολεοδομικού ιστού.
- Της έντονης επαγγελματικής και τουριστικής δραστηριότητας με εγκαταστάσεις στην ενδοχώρα, τους τελευταίους χρόνους.
- Της ελλειπούς συντήρησης ή και της μη ασφαλούς κατασκευής των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Η προστασία του φυσικού χώρου Θα πρέπει να γίνει κατανοητό, το ότι στη χώρα μας ,οι οικιστικές, οι κοινωνικές αλλά και οι επαγγελματικές δραστηριότητες απλώνονται συνεχώς και καλύπτουν πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις σε όλη την επικράτεια. Αυτό κρίνεται ιδιαίτερα θετικό, καθόσον αποτελεί απόδειξη της κοινωνικο-οικονομικής προόδου της χώρας μας. Όσον όμως το φάσμα αυτό των δραστηριοτήτων διευρύνεται τόσο κατ΄έκταση , όσο και κατά πολυπλοκότητα, οι κίνδυνοι για πρόκληση προ παντός πυρκαγιών , αλλά και άλλων τεχνικών καταστροφών, συνεχώς μεγιστοποιείται. Η πολιτεία λοιπόν, της οποίας ένας από τους ρόλους της είναι να προστατεύει την φυσική κατάσταση της επικράτειάς της, θα πρέπει να φροντίζει με έργα και δράσεις να διασφαλίζει αυτή της την υποχρέωση. Όσον δηλαδή αναβαθμίζεται η κοινωνική και οικονομική θέση των πολιτών της, τόσο αυτή, θα πρέπει να δαπανά όλο και περισσότερες πιστώσεις ώστε να επιτυγχάνει την ασφάλεια τόσον του φυσικού χώρου της επικράτειάς της όσον όμως και των πολιτών της.
Εθνική στρατηγική για την πρόληψη και την αντιμετώπιση :
Το αξίωμα
Τα μέτρα πρόληψης των πυρκαγιών θα πρέπει να προσανατολιστούν κατ΄αρχήν σε ένα αξίωμα και σε τρεις τουλάχιστον άξονες . Οι άξονες αυτοί θα αποτελέσουν τις γενικές κατευθύνσεις που θα πρέπει να εξειδικευθούν σε πολλά μέτρα ο κάθε ένας.
Το αξίωμα θα μπορούσε να στοιχειοθετηθεί ως εξής :
Αποδεχόμαστε ότι θα πρέπει να αποφασιστεί ως κορυφαία Εθνική επιλογή η πολύ γενναία χρηματοδότηση των έργων και των δράσεων που αποσκοπούν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Προς τούτο μετά από πρωτοβουλία της κυβέρνησης , να προσκληθούν οι πολιτικοί σχηματισμοί σε ένα Εθνικό διάλογο που θα πρέπει να διαρκέσει συγκεκριμένο χρονικό διάστημα με ένα και μοναδικό ερώτημα. Να προσδιοριστεί ένα συγκεκριμένο γενναίο ποσοστό επί του ετήσιου Κρατικού προϋπολογισμού που θα δαπανάται κάθε χρόνο, για τις ετήσιες ανάγκες για τη πρόληψη και την αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Το θέμα στη συνέχεια να τεθεί για συζήτηση στη βουλή, και η απόφαση για το ποσοστό να ψηφιστεί με τη μέγιστη δυνατή πλειοψηφία.
Οι τρείς άξονες
Οι πολιτικές που θα πρέπει να ακολουθηθούν για την αποτελεσματική μάχη κατά των πυρκαγιών θα πρέπει να κινούνται σε τρείς τουλάχιστον άξονες :
- Στην ενδυνάμωση ως προς τις αρμοδιότητες του υπουργείου κλιματικής κρίσης για τις φυσικές καταστροφές, που θα έχει και τον συντονισμό των δράσεων. Αυτό επίσης θα έχει και τη κεντρική διαχείριση των κονδυλίων .
- Στην ιδιαίτερη βαρύτητα στα μέσα αντιμετώπισης, με πυροσβεστικά οχήματα, ελικόπτερα και αεροπλάνα, όλα υψηλών δυνατοτήτων και τελευταίας τεχνολογίας. Εδώ θα πρέπει να προστεθούν επίσης και μη επανδρωμένα αεροσκάφη τα οποία θα περιπολούν καθ΄όλο το 24ωρο, όπως και ειδικό σύστημα παρακολούθησης και ανίχνευσης πυρκαγιάς από ειδικό μετεωρολογικό δορυφόρο.
- Στην δημιουργία πολυδύναμων υπηρεσιών πυρόσβεσης , με επαρκέστατο προσωπικό, το οποίο θα εκπαιδεύεται κάθε χρόνο κατά τους χειμερινούς μήνες.
Η συνδρομή
Κλείνοντας, θα θέλαμε να επισημάνουμε και ένα σημαντικό παράγοντα που θα πρέπει να τυχαίνει της προσοχής της εκάστοτε κυβέρνησης. Είναι η καλλιέργεια στενών διπλωματικών σχέσεων κυρίως με τις γείτονες ή τις εγγύτερες χώρες ώστε να προβαίνουν σε ενέργειες συνδρομής για τις κατασβέσεις πυρκαγιών, είτε κατά το διάστημα που συμβαίνουν, είτε προληπτικά με συνεκπαιδεύσεις και εφοδιασμούς προηγμένων μέσων δασοπυρόσβεσης. Σαν παράδειγμα αναφέρουμε την σχετική αδιαφορία της Ρωσίας στις πρόσφατες πυρκαγιές στον Έβρο και τη Βοιωτία, η οποία ερμηνεύεται από τις παγωμένες σημερινές διπλωματικές σχέσεις της χώρας μας με τη Ρωσία, εξ αιτίας του πολέμου στην Ουκρανία. Υπενθυμίζουμε ότι η Ρωσία διαθέτει τα γιγαντιαία πυροσβεστικά αεροπλάνα Beriev-200 τα οποία είχαν έρθει παλαιότερα στη χώρα μας, για ανάλογη συνδρομή!
