Η επιστημονική έρευνα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια κινείται ανοδικά, ωστόσο η χώρα μας στις πατέντες και στην ευρεσιτεχνία παραμένει χαμηλά. Το 2018 η Ελλάδα κατοχύρωσε 120 πατέντες και βρέθηκε στην 38η θέση μεταξύ των πρώτων 50 κρατών διεθνώς. Χώρες όπως η Αυστρία, το Ισραήλ, η Τσεχία, η Πορτογαλία μάς ξεπέρασαν. Τι φταίει; Πολλοί υποδεικνύουν την αδυναμία των ΑΕΙ να αξιοποιήσουν τα ερευνητικά τους αποτελέσματα. Την ίδια στιγμή, τα ελληνικά πανεπιστήμια μοιάζει να βρίσκονται εγκλωβισμένα στη γραφειοκρατία αλλά και στις χρόνιες πολιτικές στρεβλώσεις, με αποτέλεσμα να βασίζονται μόνο στην κρατική χρηματοδότηση για τη λειτουργία και την ανάπτυξή τους.
Ετσι, το υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει ριζικές αλλαγές στο σύστημα χρηματοδότησης των ΑΕΙ και εξεύρεσης ίδιων πόρων από αυτά. Το πλάνο του υπουργείου προβλέπει σύνδεση της αξιολόγησης των ΑΕΙ με τμήμα της κρατικής χρηματοδότησης και αλλαγή των κριτηρίων για το ύψος της κρατικής χρηματοδότησης ανά ίδρυμα. Παράλληλα, σχεδιάζονται κίνητρα ώστε οι πανεπιστημιακοί να δώσουν επιχειρηματική δυναμική στις ερευνητικές ιδέες τους. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες της «Κ», προγραμματίζεται η τυχόν κατοχύρωση πατεντών από πανεπιστημιακούς να συμπεριληφθεί μεταξύ των βασικών κριτηρίων για την προαγωγή τους σε υψηλότερη ακαδημαϊκή βαθμίδα.
Ο δυσκίνητος μηχανισμός
Ομως, το εγχείρημα των αλλαγών στον τρόπο χρηματοδότησης των ΑΕΙ απαιτεί στέρεα βήματα, καθώς θα υπάρξουν αντιδράσεις από έναν δυσκίνητο μηχανισμό, που καταφεύγει στην εύκολη λύση του αιτήματος για... αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης. Ο Βασίλης Διγαλάκης, υφυπουργός Παιδείας αρμόδιος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, έχει διατελέσει πρύτανης (του Πολυτεχνείου Κρήτης) και γνωρίζει τις στρεβλώσεις και τα βαρίδια των ιδρυμάτων, κυρίως στο ζήτημα της αξιοποίησης της περιουσίας τους και της αναζήτησης νέων πόρων.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τον σχεδιασμό του υπουργείου Παιδείας, θα προωθηθούν τα εξής:
• Θα συναφθούν πολυετείς προγραμματικές συμφωνίες του υπουργείου με τα ιδρύματα, ώστε να διευκολυνθεί ο στρατηγικός σχεδιασμός και τα ΑΕΙ να μην εξαρτώνται από τις πολιτικές σκοπιμότητες (π.χ. αύξηση εισακτέων). Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με τα στοιχεία της φετινής έκθεσης της Αρχής Διασφάλισης και Πιστοποίησης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ), η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ φοιτητών / χρηματοδότησης στην Ε.Ε. Ενώ ο αριθμός των φοιτητών την περίοδο 2008-2017 αυξήθηκε κατά 16%, η χρηματοδότηση των ΑΕΙ την ίδια περίοδο μειώθηκε κατά 58%.
• Θα οριστούν νέα αντικειμενικά κριτήρια και δείκτες για τον προσδιορισμό του ύψους της κρατικής χρηματοδότησης ανά ίδρυμα. Μεταξύ των βασικών κριτηρίων θα είναι ο αριθμός των φοιτητών κάθε ιδρύματος, το είδος της εκπαίδευσης (π.χ. τα τμήματα με εργαστηριακή εκπαίδευση έχουν υψηλότερο κόστος λειτουργίας), η διασπορά των πανεπιστημίων. Προς το παρόν, υπάρχει ένας αλγόριθμος βάσει του οποίου κατανέμονται τα κονδύλια της κρατικής χρηματοδότησης προς τα ΑΕΙ και επί της ουσίας ετησίως δεν αλλάζει, έστω κι αν έχουν υπάρξει αλλαγές μεταξύ των ιδρυμάτων.
• Θα συνδεθεί η αξιολόγηση με τμήμα της κρατικής χρηματοδότησης. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση θα εξασφαλίζει τη χρηματοδότηση για την κάλυψη του κόστους λειτουργίας των ΑΕΙ, ωστόσο θα δίνονται κίνητρα-μπόνους για τα ΑΕΙ που θα επιτυγχάνουν καλύτερες επιδόσεις σε ακαδημαϊκούς δείκτες. Η αξιολόγηση θα γίνεται από την ΑΔΙΠ, ο ρόλος της οποίας θα ενισχυθεί, για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας της διαδικασίας.
• Θα αξιοποιηθούν τα σχήματα σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) για την κάλυψη αναγκών των ΑΕΙ, και δη στο σκέλος της φοιτητικής μέριμνας. Ηδη, με ΣΔΙΤ κατασκευάζονται φοιτητικές στέγες για 3.000 φοιτητές (2.000 στο Ηράκλειο και 1.000 στο Ρέθυμνο) για το Πανεπιστήμιο Κρήτης.
• Θα αναμορφωθεί το κανονιστικό πλαίσιο για τις δωρεές, ώστε τα ΑΕΙ να προσελκύσουν δωρεές αλλά και να αξιοποιήσουν περιουσιακά στοιχεία τους που τώρα είναι «εγκλωβισμένα» στον αρχικό, αλλά ξεπερασμένο σκοπό του κληροδότη.
• Θα θεσπισθούν νέοι κανόνες, διαδικασίες και κίνητρα για την αξιοποίηση της ερευνητικής δραστηριότητας των ιδρυμάτων (π.χ. μέσω επιχειρηματικών επιταχυντών, θερμοκοιτίδων επιχειρήσεων, υλοποίησης πατεντών). Ενδεικτικό είναι ότι ενώ οι ελληνικές ερευνητικές δημοσιεύσεις αυξήθηκαν από 12.728 το 2005 σε 19.852 το 2018, ο αριθμός των ευρεσιτεχνιών που κατοχυρώθηκαν στην Ελλάδα το 2018 ήταν 120 (με αύξηση 17,6% συγκριτικά με το 2017) κατατάσσοντας τη χώρα μας στην 38η θέση διεθνώς. Μπροστά από εμάς βρέθηκαν χώρες με ίδιο ή μικρότερο πληθυσμό, όπως η Αυστρία με 2.292 πατέντες (αύξηση 3,8%), το Ισραήλ με 1.456 (αύξηση 4,9%), η Ιρλανδία με 801 (αύξηση 21,4%), η Τσεχία με 242 (αύξηση 17,5%) και η Πορτογαλία με 220 πατέντες και αύξηση 46,7% έναντι του 2017. Η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας θα δώσει κίνητρα στους πανεπιστημιακούς, ώστε να μετατρέπουν σε ευρεσιτεχνίες τα αποτελέσματα της ερευνητικής τους δουλειάς. Χαρακτηριστικά, αυτό θα συνεκτιμάται μαζί με τις δημοσιεύσεις για την προαγωγή σε υψηλότερη ακαδημαϊκή βαθμίδα.
• Θα ιδρυθούν στα ΑΕΙ νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου για τη διαχείριση ίδιων πόρων από ερευνητικά προγράμματα, αξιοποίηση πνευματικής ιδιοκτησίας και περιουσίας πανεπιστημίων. Ωστόσο, η συγκεκριμένη ρύθμιση υπάρχει στον νόμο 4009 του 2011. Τότε, κάποια ιδρύματα προχώρησαν σε σχέδια προεδρικών διαταγμάτων, τα οποία ωστόσο «πάγωσαν» μετά την κυβερνητική αλλαγή του 2015. Βασικός λόγος, ότι τα αριστερά κόμματα και οι φοιτητικές παρατάξεις εντός των ΑΕΙ αντέδρασαν στην αξιοποίηση της περιουσίας. Εστω κι αν τα έσοδα επρόκειτο να αξιοποιηθούν προς όφελος των ΑΕΙ...
Τα κονδύλια για έρευνα
«Η πολιτική στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι αναγκαίο να είναι μακροχρόνια και να βασίζεται σε ισχυρούς θεσμούς και έγκυρες, αποδεκτές διαδικασίες. Η χρηματοδότηση και οι προγραμματικές συμφωνίες με τα πανεπιστημιακά ιδρύματα πρέπει να βασίζονται σε αντικειμενικούς δείκτες και κριτήρια, η διαμόρφωση του ακαδημαϊκού χάρτη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης οφείλει να στηρίζεται στον στρατηγικό σχεδιασμό και να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες της οικονομίας και της αγοράς εργασίας. Κεντρικό ρόλο στην πολιτική αυτή θα έχει η αναβαθμισμένη ΑΔΙΠ» ανέφερε, μιλώντας στην «Κ», ο κ. Βασίλης Διγαλάκης, υφυπουργός Παιδείας, αρμόδιος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Από την πλευρά της, η Σύνοδος των Πρυτάνεων σε έγγραφό της προς το υπουργείο Παιδείας ζητεί άμεσα την κατάργηση εφαρμογής των κανόνων Δημοσίου Λογιστικού στους Ειδικούς Λογαριασμούς Κονδυλίων Ερευνας (ΕΛΚΕ) των ΑΕΙ και τη θέσπιση ενός πιο ευέλικτου πλαισίου παρακολούθησης της διαχείρισης των κονδυλίων των ερευνητικών έργων, με στόχο την απλοποίηση των διαδικασιών και τη μείωση της γραφειοκρατίας. Ωστόσο, οι ΕΛΚΕ δεν μπορούν να εξαιρεθούν από τους φορείς της Γενικής Κυβέρνησης, καθώς αυτό αντιβαίνει σε απόφαση της Eurostat. Για το θέμα, πάντως, υπάρχει συνεργασία του υφυπουργού Δημοσιονομικής Πολιτικής Θεόδωρου Σκυλακάκη, του κ. Διγαλάκη και στελεχών του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους για να βρεθεί η χρυσή τομή.
