Του Κωστή Παπαδάκη
Γενικά στοιχεία για το χωριό- Κοινοτική αναγνώριση
Το Γιαννιού είναι οικισμός τής πρώην κοινότητας Λευκογείων, και σήμερα δημοτικού διαμερίσματος Λευκογείων, δήμου Αγίου Βασιλείου, κάτοικοι (2001) 80, υψόμ. 180 μ. Απέχει από το Ρέθυμνο 36 χιλμ. στο δρόμο προς Πρέβελη, πριν από τα Λευκόγεια.
Το 1925 το Γιαννιού συγκαταλέγεται στους πέντε συνοικισμούς (Λευκόγεια, Ασώματος, Γιαννιού, Μονή Πρέβελη[1]), που απάρτισαν τη νεοσυσταθείσα κοινότητα Λευκογείων (αρχική αναγνώριση με το Δ. 26-1-1925, Φ.Ε.Κ. Α 27/ 1925).
Το έτος 1928 (Δ. 19-3-1928, Φ.Ε.Κ. Α 60/ 1928) οι συνοικισμοί Ασώματος και Γιαννιού αποτέλεσαν την κοινότητα Ασωμάτου[2]. Η προσάρτηση, πάντως, αυτή τού Γιαννιού στον Ασώματο δεν ίσχυσε, φαίνεται, ποτέ και ο οικισμός Γιαννιού σε όλες τις απογραφές που ακολουθούν φέρεται σταθερά προσαρτημένος στην κοινότητα Λευκογείων. Στον Ασώματο, μάλιστα, διαβάζουμε: «ο συνοικισμός Γιαννιού προσαρτήθηκε στην κοινότητα Λευκογείων, Δ. 7-8-1928, Φ.Ε.Κ. Α 180/ 1928»[3], άρα πέντε, μόλις, μήνες από την ανωτέρω προσάρτησή τού στον Ασώματο ο οικισμός «Γιαννιού» επανέρχεται στα Λευκόγεια, όπου και προηγουμένως μαζί με τον Ασώματο ανήκαν.
Το Γιαννιού σήμερα είναι ένας από τους συνοικισμούς που αποτελούν το Δ. Δ. Λευκογείων (κάτ. 369) [Λευκόγεια (κάτ. 289), Αμμούδι (κάτ. 0), Γιαννιού (κάτ. 80), Δαμνόνι (κάτ. 0), Σχοινάρια (κάτ. 0)].
Πληθυσμιακά- Κτηματολογικά Στοιχεία
Το χωριό αναφέρεται στην επαρχία Αγίου Βασιλείου το 1577 από τον Fr. Barozzi (fo26v) ως Gagniù, από τον Καστροφύλακα (Κ 176), το έτος 1583, ως Giagniu, με 184 κατοίκους, από τον Βασιλικάτα το 1630 ως Giagniù[4]. Στη συνέχεια, στην τουρκική απογραφή τού 1659, Υanu με 10 οικίες[5]. Ο κεφαλικός φόρος τού Γιαννιού το 1671/2 παρέμεινε δέκα χαράτζια, ενώ το έτος 1659 δέκα σπίτια πλήρωναν φόρο καφτανίου. Το ίδιο έτος το χωριό εμφανίζεται με 89,5 τσερίπια[6] καλλιεργημένα χωράφια, 148 ελαιόδεντρα και 45 τσερίπια ακαλλιέργητες γαίες[7].
Στην Αιγυπτιακή απογραφή τού 1834 Ianniù[8] με 15 χριστιανικές οικογένειες. Τo 1881 αναφέρεται στο δήμο Φοίνικος με 138 κατ. Κατά τα νεότερα χρόνια ο πληθυσμός τού χωριού διαμορφώνεται ως εξής: 1890 (Γιαννιού): 138, 1900 (στον δήμο Φοίνικος): 130, το 1920 γράφεται Γιαννού, κάτ. 129 και ανήκει στην κοινότητα Ασωμάτου. Το 1928 κατ. 137, και η πληθυσμιακή εξέλιξη τού χωριού συνεχίζεται ως εξής: 1940 (στην κοινότητα Λευκογείων): 156, 1951: 134, 1961: 116, 1971: 93, 1981: 95, 1991: 60, 2001: 80.
Η ονομασία τού χωριού
Για το όνομα τού χωριού υπάρχει παράδοση σύμφωνα με την οποία στο μέρος αυτό, τα παλιά χρόνια, υπήρχαν λίγα μόνο σπιτάκια κτηνοτρόφων, ανάμεσα στα οποία φάνταζε το σπίτι τού μεγαλοκτηνοτρόφου Γιαννιού (γενική τού υποκοριστικού τού βαπτιστικού Γιάννης>Γιαννιού). Από το υποκοριστικό, λοιπόν, όνομα αυτού τού μεγαλοτσέλιγκα πήρε, σύμφωνα με την εν λόγω παράδοση- αλλά και την αυτονόητη πραγματικότητα τού μακροτοπωνυμίου- και ο συνοικισμός το όνομά του. Με το πέρασμα τού χρόνου ο συνοικισμός μεγάλωσε και έτσι δημιουργήθηκε το σημερινό χωριό.
Το όνομα τού χωριού- όπως παρακολουθούμε στον παραπάνω πληθυσμιακό πίνακα- απαντά με σχετικά μεγάλες μεταλλαγές σε όλες τις γνωστές απογραφές από το 1577 (Fr. Barozzi) μέχρι σήμερα [Gagniù (Barozzi 1577), Giagniù (Καστροφύλακα 1583- Βασιλικάτα 1630), Υanu (τουρκική 1659), Ianniù (Αιγυπτιακή 1834), Γιαννιού (1890), Γιαννού (1920), Γιαννιού (1928 εξ.)].
Με την απόφαση 702/ 1957 τού Υπουργείου Εσωτερικών αποφασίζεται το όνομα τού χωριού να γράφεται «το Γιαννιού» αντί «η Γιαννιού».
Ναοί τού χωριού
Εντός τού χωριού υπάρχει ο βυζαντινός ναός τού αγίου Γεωργίου, ο οποίος έχει ανακεραμωθεί και ασβεστωθεί από τούς ενορίτες. Αγιογραφίες δυσδιάγνωστοι διατηρούνται στον βόρειο τοίχο και στο βόρειο απόσπασμα τής καμάρας[9].
Στον ναό τής Παναγίας λέγεται ότι βρέθηκε βενετσιάνικη καμπάνα. Υπάρχουν, ακόμα, οι νεότερες εκκλησίες της αγίας Παρασκευής, του αγίου Αντωνίου και τού Τιμίου Σταυρού.
Σχολείο
Σχολείο λειτούργησε το πρώτον στο Γιαννιού, ως μονοτάξιο, με 19 μαθητές, το 1937 (448/ 4-11-1937) και έπαυσε να λειτουργεί το σχολικό έτος 1984- 85, όταν οι μαθητές του περιορίστηκαν σε 9. Το ψηλότερο μαθητικό δυναμικό το σχολείο παρουσίασε το σχολικό έτος 1946- 47, όταν έφθασε τους 28 μαθητές[10]. Η ανέγερσή του έγινε με κρατική δαπάνη το έτος 1929. Οι μαθητές τού χωριού σήμερα φοιτούν στο δημοτικό σχολείο τού Πλακιά μαζί με τους μαθητές των λοιπών γειτονικών χωριών (Μύρθιου, Ασωμάτου, Λευκογείων και Σελλιών).
Αγωνιστές τού χωριού
Αγωνιστές τού χωριού εμφανίζονται στις διάφορες μάχες τής πατρίδας οι:
1. Γεώργιος Γαρτζόλης (συμμετείχε στο αγώνα τού 1866)
2. Χριστόδουλος Σταματάκης (πολέμησε στις επαναστάσεις τού 1866 και 1878 και διετέλεσε οπλαρχηγός το χωριού. Φαίνεται πως έδρασε και το 1896.
3. Αναγνώστης Γ. Φανουργάκης (αγωνίστηκε στις επαναστάσεις τού 1866 και 1878. Στην πρώτη έλαβε το βαθμό τού διακοσιάρχου και στη δεύτερη αναγνωρίστηκε ως καπετάνιος τού χωριού τού)[11].
4. Αντώνιος Ψαρουδάκης (γένν. 1907), αντιστράτηγος, με αντιστασιακή δράση κατά την κατοχή.
Οικογένειες τού χωριού
Κυριότερες οικογένειες του χωριού είναι οι: Σπιταδάκηδες, Γαρτζολάκηδες, Ψαρουδάκηδες, Πατεράκηδες, Μιχελιουδάκηδες, Ασουμανάκηδες, Αλεφαντινοί, Μαρκάκηδες, Πετράκηδες, Σαρτζετάκηδες και Παπαδάκηδες.
Ιστορικά στοιχεία- Παραδόσεις
Παράδοση κάνει λόγο για τον άγγελο φύλακα τού χωριού, τον Άι- Γιώργη, που κατοικεί στο μικρό- άλλοτε κατάγραφο- εκκλησάκι του εκεί στην άκρη τού χωριού που, όταν, κάποτε, οι Τούρκοι θέλησαν να κάψουν το χωριό, αγριεμένος πετάχτηκε έξω από το εικόνισμά τού και με το κοντάρι στο χέρι κτυπούσε αμείλικτα τους απίστους, κυνηγώντας τους μακριά από το χωριό με ένα ψαρό άλογο[12].
Ενδιαφέρουσα παράδοση διασώζει και το σπήλαιο Δρακότρυπα, νότια τού Γιαννιού, μεγάλη τρύπα πάνω σε βουνοκορφή (υψόμ. 400μ.), που ο λαός την έχει συνδέσει με την ύπαρξη δράκων, φανταστικών, υπερμεγεθών ερπετών με ανθρώπινη μορφή, πολύ επικίνδυνων για τον άνθρωπο. Για το συγκεκριμένο τοπωνύμιο- σπήλαιο η δασκάλα Σοφία Τσαμπαρλάκη, στην καταγραφή των τοπωνυμίων τού χωριού, το έτος 1953 (Ε.Κ.Ι.Μ.= Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, Ηράκλειο), σημειώνει και τα εξής, τα οποία, για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες που μας παρέχουν, αλλά και για τα λοιπά όμορφα λαϊκά στοιχεία που, όπως πιστεύουμε, αν μη τι άλλο, φανερώνουν τη θυμοσοφία τού λαού μας, τα μεταφέρουμε στο παρόν άρθρο μας ως έχουν: «Υπάρχει βουνοκορφή προς το ΝΑ μέρος τού χωρίου, εις την κορυφήν τής οποίας βρίσκεται μέγας λάκκος, τον οποίον καλύπτουν γεφυρωτά βράχοι. Σε μια πλευρά τού λάκκου υπάρχει μικρά οπή, που προχωρώντας προς τα κάτω συνεχώς και μεγαλώνει. Εκεί εκρύβοντο κατά την επανάσταση τού 1866 οι κάτοικοι τού χωρίου, όταν οι Τούρκοι έκαψαν τα γύρω χωριά και το Μοναστήρι τού Πρέβελη. Από τους νεωτέρους ουδείς ηδυνήθη να κατέβη εις την εν λόγω οπήν, η οποία φαίνεται να έχη βάθος εκατοντάδων μέτρων. Αυτό μπορεί να γίνη μόνον διά σχοινίου. Όταν τις ρίψη εντός αυτής πέτραν, ακούει το κατρακύλισμά της επ’ αρκετόν, μέχρις ότου σβήσει εις το βάθος[13]. Λένε ότι εις το κάτω μέρος αυτής υπάρχει αρκετόν νερό και είναι εκείνο που έρχεται στην βρύση τού χωρίου, στην βρύση τής Μονής Θεολόγου, τού Πρέβελη και στον Μακρύ Τσίγκουνα (τοποθεσία με περιβόλια). Αυτό το εξηκρίβωσαν από άχυρα που έρριψαν εντός τής οπής και τα οποία παρουσιάσθησαν, στη συνέχεια, στας παραπάνω εξόδους τού νερού».
Άλλη ενδιαφέρουσα πληροφορία που μας διέσωσε η ίδια δασκάλα τού χωριού, Σοφία Τσαμπαρλάκη, στην προαναφερθείσα καταγραφή των τοπωνυμίων τού έτους 1953 (Ε.Κ.Ι.Μ.), για το τοπωνύμιο τού χωριού «στου Μενετομανόλη το Μνήμα» λέγει τα εξής: «Το μέρος αυτό ευρίσκεται πενήντα μέτρα βορείως τής προαναφερθείσας Δρακότρυπας. Εκεί ετάφη ο Μενετομανώλης σφαγιασθείς επί τόπου υπό των Τούρκων, διότι ηρνήθη ν’ αποκαλύψη το μέρος όπου ήσαν κρυμμένοι οι λοιποί χωρικοί (την Δρακότρυπαν). Ο ανωτέρω ήτο ποιμήν. Λέγεται ότι έσφαξε πρόβατον και ήναψε φωτιάν στην κορυφή βράχου, όπου σχηματίζεται φυσικός φούρνος, να το ψήση και να το δώση στους κρυπτομένους συγχωριανούς του. Οι Τούρκοι αντελήφθησαν από μακριά τους καπνούς, γύρισαν πίσω, τον εκύκλωσαν και τον συνέλαβον επάνω στον βράχον. Υπέστη φρικτά βασανιστήρια (εξώρυξιν οφθαλμών, ονύχων, οδόντων), διά να μαρτυρήση που ήσαν κρυμμένοι οι λοιποί κάτοικοι τού χωρίου. Αυτός όμως ηρνήθη μέχρι τέλους. Έτσι τον βρήκαν όταν βγήκαν από τον κρυψώνα τους οι άλλοι και τον ενεταφίασαν στην άκρη τού βράχου, όπου και εσφάγη. Το μέρος αυτό φαίνεται ακόμη και σήμερον».
Ασχολίες των κατοίκων
Οι κάτοικοι τού χωριού ασχολούνται, κυρίως, με τη γεωργία την ελαιοκομία και την κτηνοτροφία.
Στο Γιαννιού, Μαριού και σε πολλά άλλα χωριά τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου συναντούμε συχνά τα λεγόμενα «μοναστηριακά (μαναστηρικά) κτήματα». Πρόκειται για αγροτική μοναστηριακή περιουσία, μετόχια τής μονής Πρέβελη, που παραχωρήθηκε για την αποκατάσταση των εφέδρων πολεμιστών που πήραν μέρος στους απελευθερωτικούς αγώνες τού Έθνους 1912-1922, που επί χρόνια πολεμούσαν και βρέθηκαν στο τέλος στο έλεος τού Θεού με γυναίκες και παιδιά πίσω χωρίς περιουσία. Προς τούτο, συνεστήθη το λεγόμενο «Ταμείον Εφέδρων Πολεμιστών νομού Ρεθύμνης».
Στο εν λόγω χωριό- όπως με πληροφόρησαν οι Γιαννιώτες κύριοι Δ. Σπιταδάκης και Α. Πατεράκης- οι πτωχοί αγρότες, στα δύσκολα χρόνια τής Κατοχής, έκαναν συμφωνία με την Ι. Μ. τού Πρέβελη, που λεγόταν «χωραφοσκέπαση». Τους παραχωρούνταν δηλαδή από τη Μονή το χωράφι με τον όρο, όσο σπόρο θα έσπερναν, άλλο τόσο να έδιναν στη Μονή ως ενοίκιο. Την παραγωγή, στη συνέχεια, την έπαιρνε εξολοκλήρου ο χωρικός. Μια βοήθεια, οπωσδήποτε, σημαντική στη φτώχεια των κατοίκων των γύρω στη Μονή χωριών στους χαλεπούς εκείνους καιρούς.
Επίσης, στην περιοχή Πίσω Λιβάδι υπάρχει το σπήλαιο Γαϊδαρόσπηλια [υψόμ. 230 μ. , με Αριθμό Σπηλαιολογικού Μητρώου Κρήτης (Α.Σ.Μ.Κ.) 181], όπου, κάποια εποχή, λειτουργούσε το τυροκομείο τού χωριού. Επειδή τα πρόβατα ήταν λιγοστά, κάθε Μεγάλη Τεσσαρακοστή τα μάζευαν όλοι οι χωριανοί και έβγαζαν από κοινού το γάλα, που, κάθε οικογένεια, ανά δύο πρόβατα, το έπαιρνε για μια μέρα. Ένα δείγμα έμπρακτης αλληλοβοήθειας των χωριανών.
Άλλα σπήλαια τού χωριού είναι:
α) Δρακότρυπα, υψόμ. 400μ., νότια τού χωριού, διαστ. 10Χ10Χ80 (ΑΣΜΚ 185).
β) Πετροβουκολέ, υψόμ. 270 μ. , νότια τού χωριού, διαστ. 15Χ10Χ30 (ΑΣΜΚ 199).
γ) Χωστού Σπήλιος, υψόμ. 30 μ. , διαστ. 6Χ4Χ3 (ΑΣΜΚ 214).
δ) και, επίσης, τα σπήλαια Στενού Σπήλιος, Λαδακιώ Σπηλιά, Λυγιάς Σπηλιά, Βοθόνοι και Βόθονας.
________________________________________
[1] Ο συνοικισμός Μονή Πρέβελη προσαρτήθηκε στην κοινότητα Ασωμάτου, Δ. 31-1-1942, ΦΕΚ Α 156/ 1942.
[2] «Στοιχεία Συστάσεως και Εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων, 40 Νομός Ρεθύμνης, Έκδοσις τής Κεντρικής Ενώσεως Δήμων και Κοινοτήτων τής Ελλάδος», Αθήναι 1962, 38.
[3] «Στοιχεία Συστάσεως και Εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων…», ό.π., 20.
[4]Στέργιου Σπανάκη, Μνημεία Κρητικής Ιστορίας V, 130.
[5] Ν. Σταυρινίδη , Απογραφικοί Πίνακες τής Κρήτης, Κρητικά Χρονικά , ΚΒ΄, 128.
[6] Τσερίπ (cerib)= μονάδα μέτρησης επιφανείας, που ισοδυναμεί προς 60 τετραγωνικούς πήχεις.
[7] Ευαγγελία Μπαλτά - Mustafa Oğuz, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο τού Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007, 532
[8] Rob. Pashley, Travels in Crete, II, London 1837, 313.
[9]Gerola Giuseppe, Τοπογραφικός κατάλογος των τοιχογραφημένων Εκκλησιών τής Κρήτης (Μετάφραση, Πρόλογος, Σημειώσεις: Κ.Ε. Λασσιθιωτάκη), Ηράκλειον 1961, 58 (306) και Θεόδωρος Στ. Πελαντάκης, Βυζαντινοί Ναοί τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ν. Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1973, 16.
[10]Νικόλαος Φασατάκης, Η τ. επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης, Αθήνα 2003, 355.
[11]Νικόλαος Φασατάκης, Αγωνιστές και θύματα της τ. επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης (1866- 1897), Αθήνα 2001, 45- 46.
[12] Αλέξ. Κ. Χατζηγάκη, Εκκλησίες Κρήτης- Παραδόσεις, Ρέθυμνο 1954, 30.
[13] Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η Δρακότρυπα τού Γιαννιού είναι διαστάσεων 10Χ10Χ80 [Μητρώο Σπηλαίων Νομού Ρεθύμνης, Περιβαλλοντικό Κέντρο Πρωτοβ. Εκπαίδευσης «Φάλκονας», Ρέθυμνο, Μάιος 1998 (σε δισκέτα ηλεκτρονικού υπολογιστή)]. Οπότε αυτό το ύψος των 80μ. είναι που κάνει την πέτρα να κατέρχεται επί τόσην ώρα.
