ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ Η ΑΝΑΣΤΥΛΩΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΜΑΡΚΟ
Η παλαιοχριστιανική Ελεύθερνα βρίσκεται στο επίκεντρο της αρχαιολογικής σκαπάνης την τελευταία πενταετία και ό,τι έρχεται στο φως, εκπλήσσει, καθώς αποκαλύπτεται μια πόλη με πλούτο και ισχύ που φτάνει έως και τον 7ο αιώνα μ.Χ.
Ειδικά οι ανασκαφές των τελευταίων δύο ετών, που λόγω πανδημίας περιορίστηκαν από τους επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους όπως η νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, στους χώρους που συνεχίζονται οι ανασκαφικές εργασίες και δεν είναι ανοιχτοί για το κοινό, έδωσαν την ευκαιρία να έρθουν στο φως, νέα ευρήματα που ανάγονται στους παλαιοχριστιανικούς αιώνες, δηλαδή, τα χρόνια διάδοσης και άνθησης του χριστιανισμού στην Κρήτη και την λειτουργία της Επισκοπής Ελευθέρνης, της 7ης του νησιού, που ιδρύθηκε μετά την έλευση το Αποστόλου Παύλου και την άφιξης του Αποστόλου Τίτου, πρώτου Επισκόπου Κρήτης.
Σύμφωνα με τον επικεφαλής των ανασκαφών, καθηγητή αρχαιολογίας κ. Νίκο Σταμπολιδη, ένας μεγάλος αριθμός βασιλικών, δηλαδή χριστιανικών ναών του 5ου, 6ου έως και 7ου αιώνα μ.Χ. που βρέθηκαν, προκαλούν έκπληξη για το πόσο κοντά είναι η μία με την άλλη αλλά και πόσο πλούσιες και εντυπωσιακές εκκλησίες ήταν.
Μία από αυτές, η βασιλική στην θέση του Αγίου Μάρκου, είναι τόσο καλά διατηρημένη, που ήδη το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έχει εγκρίνει τις μελέτες για την αναστύλωση της, προκειμένου να λάβει την αρχική μορφή της. Σύμφωνα με τον κ. Σταμπολίδη, είναι η πρώτη παλαιοχριστιανική βασιλική της Κρήτης που θα αναστυλωθεί ενώ γνωστές αναστυλώσεις στον Ελλαδικό χώρο μέχρι σήμερα είναι αυτές του Αγίου Δημητρίου και της Αχειροποιήτου στην Θεσσαλονίκη.
Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΝΑΣ
Μιλώντας στην εφημερίδα μας ο καθηγητής αρχαιολογίας και διευθυντής του αρχαιολογικού μουσείου της Ακρόπολης κ. Νίκος Σταμπολίδης, τόνισε τα εξής: «Όπως ξέρουμε η Αρχαία Ελεύθερνα μέχρι τώρα έχει εξαιρετικά και σημαντικά ευρήματα. Το βάρος, σε πολύ μεγάλο βαθμό ακόμα και στο μουσείο, έχει πέσει στην Ομηρική περίοδο, δηλαδή στα Ομηρικά και στα Αρχαϊκά χρόνια από το 1000 π.Χ. μέχρι και τα κλασσικά, τα ελληνιστικά, τα ρωμαϊκά και τους κατοπινούς αρχαίους χρόνους. Τώρα, όμως, βλέπουμε πως υπάρχει μια μεγάλη άνθιση και στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια αλλά και στα παλαιοχριστιανικά χρόνια.»
Το πρώτο που εντυπωσιάζει είναι οι κοντινές αποστάσεις μέσα στις οποίες χτίστηκαν οι βασιλικές. Ο κ. Σταμπολίδης διευκρίνισε τα εξής «Η ανακάλυψη των Βασιλικών, δηλαδή, των πρώτων χριστιανικών ναών, είναι ιδιαίτερα σημαντικές και πυκνές ως προς την χωροταξική τους τοποθέτηση μέσα στην ίδια την αρχαία πόλη. Υπάρχουν βασιλικές που ανακαλύφθηκαν τα τελευταία 3-4 χρόνια, οι οποίες μεταξύ τους έχουν απόσταση από 30 έως 200 μέτρα το πολύ. Αυτή η πυκνότητα ανάπτυξης των Βασιλικών εντυπωσιάζει.»
Ένα άλλο που προκαλεί θαυμασμό είναι ο πλούτος, γεγονός, που σύμφωνα με τον διακεκριμένο αρχαιολόγο, αποκαλύπτει τις συμπεριφορές των παγανιστών, οι οποίοι πέρασαν στον Χριστιανισμό. Συγκεκριμένα ο κ. Σταμπολίδης είπε τα εξής: «Το πώς πέρασε η πόλη από τον παγανισμό στον χριστιανισμό εκπλήσσει. Ξέραμε, πως ήταν μια ανθηρή πόλη στα γεωμετρικά και στα Ομηρικά χρόνια, τα ευρήματα και τις γνώσεις από την νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας αλλά και από τα ευρήματα της κλασσικής εποχής και στην συνέχεια από τα Ελληνιστικά και τα Ρωμαϊκά χρόνια, οπότε είχαμε και την γνώση της αναδιάρθρωση του πολεοδομικού ιστού της πόλης. Τώρα, όμως, βλέπουμε πως στα ύστερα ρωμαϊκά και τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, δηλαδή στο 5ο, 6ο και σε ένα μεγάλο βαθμό στον 7ο αιώνα μ.Χ. υπάρχει μια τεράστια ακμή και αυτό φαίνεται από τα συγκεκριμένα κτίσματα που είναι και σε μικρή απόσταση μεταξύ τους αλλά και ως οικοδομήματα ήταν πολύ μεγάλα. Η Βασιλική της Αγίας Ειρήνης που βρήκαμε τα τελευταία χρόνια, είναι λίγα μέτρα πιο νότια από την βασιλική στην θέση Πυργί, που έχτισε ο Επίσκοπος Ευφρατάς και βρέθηκε την δεκαετία του ’90, ενώ βλέπουμε πως είναι πολύ μεγαλύτερη, ισχυρότερη και πιο πλούσια, γεγονός, που μπορεί να δηλώνει πως ήταν ο κεντρικός ναός της πόλης της Ελεύθερνας, η οποία όπως ξέρουμε ήταν η 7η και ισχυρή Επισκοπή της Κρήτης, από αυτές που είχαν ιδρυθεί βαθμιαία μετά την έλευση των Αποστόλων Παύλου και Τίτου.»
Αναλύοντας τον πλούτο των ευρημάτων που έχουν φέρει στο φως οι αρχαιολόγοι, ο κ. Σταμπολίδης είπε τα εξής: «Τα ευρήματα είναι κίονες, κιονόκρανα, επιθήματα κιονόκρανων, δίλοβα αρχιτεκτονικά τμήματα για τα παράθυρα των βασιλικών, μεγάλα θωράκια μήκους έως δύο μέτρων και περίπου 1,20 μ. σε ύψος με ανάγλυφες παραστάσεις, τμήματα από άμβωνες επίσης εκπάγλου κάλλους.»
Συνεχίζοντας τόνισε, ότι «Οι λίθοι που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι εκτός από μάρμαρο κυρίως από ασβεστόλιθο, που ξέρουμε πως δουλεύεται πάρα πολύ καλά και διαπιστώνουμε γλυπτική μαεστρία που εκπλήσσει. Φαίνεται ξεκάθαρα πως η παράδοση της γλυπτικής στην Ελεύθερνα από τα κλασσικά χρόνια είχε διατηρηθεί και ήταν σε άνθιση έως και αυτή την μετά Χριστό εποχή, για την οποία μιλάμε.»
Ο ίδιος τόνισε, ότι υπάρχουν και ευρήματα άλλου είδους, δηλαδή, κομμάτια ορθομαρμαρώσεων και δαπέδων ενώ πολύ συχνά στα κεντρικά και πλαϊνά τείχη βρέθηκαν τάφοι κάτω από τα δάπεδα, προφανώς κληρικών και ίσως Επισκόπων. Επίσης, υπάρχει κεραμική και μικροευρήματα που συνάδουν με τις φορολογήσεις του 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ. ενώ το υλικό είναι πολλές φορές σε δεύτερη ή τρίτη χρήση. «Έχουμε μια πληθώρα από αρχαϊκές επιγραφές που έχουν ξαναχρησιμοποιηθεί. Έχουμε επιγραφή που χρησιμοποιείται ως υλικό δόμησης, 1000 χρόνια μετά την χάραξη της. Πολλά αρχιτεκτονικά μέλη προέρχονται από αρχαϊκούς ή ρωμαϊκούς ναούς, σπόνδυλοι κιόνων, κιονόκρανα χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό» επισήμανε στο «Ρέθεμνος» ο Νίκος Σταμπολίδης.
ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
«Η συχνότητα και ο πλούτος των βασιλικών προβληματίζει» όπως είπε στην εφημερίδα μας ο καθηγητής Σταμπολίδης. Επεξηγώντας, τόνισε τα εξής: «Θα μπορούσε να πει κάποιος, σε μια υπόθεση εργασίας, ότι ενδέχεται πάρα πολύ πλούσιοι παγανιστές να έδιδαν χρήματα για το χτίσιμο των ναών στην νέα τάξη των πραγμάτων του παλαιοχριστιανικού κόσμου ή ότι αρκετοί Επίσκοποι ήταν εκείνοι που ήθελαν να αφήσουν το στίγμα τους με την ίδρυση μιας βασιλικής και επομένως να εξασφαλίσουν την υστεροφημία τους, καθώς ξέρουμε τα ονόματα των Επισκόπων που τις έκτισαν. Αυτό πιθανότατα έγινε με την δύναμη που είχε ο Χριστιανικός κόσμος εκείνα τα χρόνια. Οπότε, με την εξάπλωση του, πιθανότατα αρκετοί πάρα πολύ πλούσιοι παγανιστές, δεν αποκλείεται να ήταν αυτοί που ασπάστηκαν τον χριστιανισμό και ίσως να έγιναν και Επίσκοποι, αν κρίνουμε από τα ονόματα που ξέρουμε. Για παράδειγμα βρήκαμε ονόματα Επισκόπων όπως «Αριστείδης» σε επιγραφές. Άρα δεν αποκλείεται πλούσιοι παγανιστές, να ασπάστηκαν τον χριστιανισμό, να έγιναν Επίσκοποι και να έχτισαν μεγαλοπρεπείς βασιλικές πιθανότατα και με φορολογικά οφέλη. Και αυτό το λέμε γιατί τα ευρήματα εκείνης της εποχής είναι πάρα πολύ εντυπωσιακά.»
Η ΑΝΑΣΤΥΛΩΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ ΑΓΙΟΣ ΜΑΡΚΟΣ
Η καλή κατάσταση της βασιλικής στην θέση Άγιος Μάρκος, δίνει την δυνατότητα αναστύλωσης της. Σχετικά ο κ. Σταμπολίδης, μας είπε τα εξής: «Προσανατολιζόμαστε τώρα, μία από τις βασιλικές που έχουμε βρει τα τελευταία χρόνια, συγκεκριμένα μετά τα εγκαίνια του μουσείου, να αναστυλωθεί καθώς είναι τόσα πολλά τα στοιχεία που σώζονται, που μας επιτρέπει να προχωρήσουμε σε αναστύλωση της. Πρόκειται για την λεγόμενη βασιλική του Αγίου Μάρκου, γιατί βρίσκεται στην θέση Άγιος Μάρκος. Δεν ξέρουμε σε ποιον Άγιο ήταν αφιερωμένη.»
Συνεχίζοντας, τόνισε, ότι «Αυτή η βασιλική ετοιμάζεται για να αναστυλωθεί. Και θα είναι από τα λίγα μνημεία αυτού του είδους που θα αναστυλωθεί. Έχουμε πολλές βασιλικές σε όλη την Ελλάδα αλλά ελάχιστες αποκαταστάθηκαν. Ξέρουμε αυτή του Αγίου Δημητρίου και της Αχειροποιήτου στην Θεσσαλονίκη και καμία άλλη. Στην Κρήτη, μάλιστα, θα είναι η πρώτη παλαιοχριστιανική βασιλική που θα αναστυλωθεί και θα ανακαινιστεί. Μάλιστα, αυτή η βασιλική του Αγίου Μάρκου, έχουμε όλα τα αρχιτεκτονικά και άλλα χρήσιμα στοιχεία, που μας επιτρέπουν να την αναστυλώσουμε έως τα κεραμίδια, πλήρως.»
Όπως είπε στην εφημερίδα μας ο κ. Σταμπολίδης, έχει γίνει τεράστια προεργασία με αρχιτεκτονικές και στατικές μελέτες για την αναστύλωση, θέμα που έχει περάσει ήδη από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Όπως τόνισε «Έχουν ασχοληθεί σπουδαίοι καθηγητές για να γίνει με τον καλύτερο τρόπο η αναστύλωση.»
