- Όλη εμπειρία των τελευταίων 12 ετών σε ένα βιβλίο!
- Αναλύσεις δεδομένων από τον καθηγητή πολιτικών επιστημών Νίκο Παπαδάκη
Η νέα γενιά βρίσκεται, δυστυχώς, μέσα σε ένα περιβάλλον επισφαλούς απασχόλησης, βιώνοντας σε πολλές περιπτώσεις καταστάσεις κατάφορης παραβίασης των εργασιακών δικαιωμάτων. Αυτό δεν αποτελεί πια «κοινό μυστικό». Αποδεικνύεται και επιστημονικά πλέον μέσα από το περιεχόμενο του κοινού πονήματος των καθηγητών Νίκου Παπαδάκη, Μαρίας Δρακάκη και Σοφίας Σαριδάκη, το οποίο έχει τον τίτλο «Ο βαθμός απελπισίας».
Το βιβλίο, το οποίο παρουσιάστηκε χθες στην Αθήνα, έρχεται και καταδεικνύει τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η νέα γενιά στην αγορά εργασίας τα τελευταία 12 χρόνια και παράλληλα αναδεικνύει την ανεπάρκεια του κράτος ως προς την αντιμετώπιση της σοβαρής αυτής κατάστασης, που προφανώς και προκαλεί απελπισία στους νέους ανθρώπους στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, όπως εύστοχα τονίζεται και στο τίτλο του έργου.
Για τα βασικά συμπεράσματα των ερευνών που περιέχονται στο βιβλίο, μιλήσαμε με τον Καθηγητή και Διευθυντή του Κέντρου Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης (ΚΕΠΕΤ) του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Νίκο Παπαδάκη, ενός εκ των τριών επιστημόνων που υπογράφουν το ερευνητικό έργο και περιεχόμενο του πονήματος.
Για τα θεμελιώδη ερωτήματα, στα οποία επιχειρείται «απάντηση» μέσα από το βιβλιο, ο κ. Παπαδάκης τόνισε στην εφημερίδα μας χαρακτηριστικά: «Θεμελιώδες (άτυπο συχνά) αξίωμα της Κοινωνικής Πολιτικής και συνακόλουθα της αναδιανεμητικής προσέγγισης του (καθολικού) Κοινωνικού Κράτους είναι ότι κανείς δεν πρέπει να αφήνεται να διαβαίνει την έρημο μόνος του. Είναι όμως έτσι, σε μια περίοδο back-to-back οικονομικών κρίσεων, επίμονων ανισοτήτων που διευρύνονται με την 4η βιομηχανική επανάσταση και την έλευση της ψηφιακής οικονομίας και συνακόλουθων τεκτονικών μετασχηματισμών στην οικονομία, στους όρους παραγωγής, στις εργασιακές σχέσεις και τελικά στην ίδια την αγορά εργασίας;
Σε κάποια από αυτά τα επίμονα, σύγχρονα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει το πρόσφατο βιβλίο μας (από κοινού με την Δρ Μαρία Δρακάκη και τη Σοφία Σαριδάκη), με τίτλο «Ο βαθμός Απελπισίας». Το Βιβλίο κυκλοφόρησε από τις εκδ. Ι. Σιδέρης, το Δεκέμβρη του 2021 και αρδεύεται περιεχομενικά από τα κύρια ευρήματα (τα οποία επικαιροποιεί και αναλύει εκτενώς) του, εθνικής κλίμακος, Ερευνητικού Έργου με τίτλο «Επισφαλής Εργασία και Νέα Γενιά στην Ελλάδα σήμερα», το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο-ESF). Στο Βιβλίο μας λοιπόν, μεταξύ άλλων, επισκοπούμε κριτικά τους εξελικτικούς, πολυδιάστατους μετασχηματισμούς και τις επικυρίαρχες τάσεις στην αγορά εργασίας τα τελευταία χρόνια, ενώ η έμφαση δίδεται στη διερεύνηση του φαινομένου της εργασιακής επισφάλειας και της σχέσης της με κοινωνική ευπάθεια στην νέα γενιά, σε Ευρώπη και Ελλάδα σήμερα. Εξετάζονται επίσης οι επιπτώσεις της πανδημίας στα προαναφερθέντα. Η εστίαση είναι στην ελληνική περίπτωση.»
ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Κάποια από τα βασικά ευρήματα της δευτερογενούς ποσοτικής ανάλυσης, που αναλύονται εκτενώς στο Βιβλίο αφορούν την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Σχετικά ο κ. Παπαδάκη, είπε τα εξής: «Για την περίοδο 2010-2019 στην Ε.Ε., τα ποσοστά μερικής απασχόλησης στην ηλικιακή ομάδα 15-24 είναι μεγαλύτερα σε όλες σχεδόν τις χώρες και μάλιστα στις περισσότερες από αυτές με σημαντική διαφορά σε ποσοστιαίες μονάδες (32% έναντι 18%). Το ποσοστό προσωρινής απασχόλησης για την ηλικιακή ομάδα 15-24 ήταν παραπάνω από τριπλάσιο συγκρινόμενο με το αυτό που αντιστοιχεί στην ηλικιακή ομάδα 25-64.
Κατά τα έτη 2010-2019 εντοπίζονται μεταξύ άλλων τα ακόλουθα για την Ελλάδα: Τα ποσοστά μερικής απασχόλησης, κατά την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα για τους νέους 15-29 ετών, έχουν σημειώσει σημαντική άνοδο, ενώ το 2019, το ποσοστό των μερικώς απασχολούμενων νέων 15-24 ετών ήταν 30%. Την ίδια περίοδο, το ποσοστό της προσωρινής απασχόλησης στους νέους 15-24 (31% το 2019) ήταν περίπου τριπλάσιο συγκριτικά με τις ηλικιακές ομάδες 25-54 και 55-64. Το συνολικό ποσοστό υποαπασχολούμενων ηλικίας 15-24 στην Ελλάδα από το 2016 και έπειτα σημείωσε μια σημαντική αύξηση, φτάνοντας το 2019 να είναι το μεγαλύτερο ανάμεσα στα Κ-Μ της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο βασικός λόγος «επιλογής» της μερικής είτε της προσωρινής απασχόλησης ήταν η αδυναμία εύρεσης θέσης πλήρους απασχόλησης («μη ηθελημένη» επισφαλής απασχόληση). Στο σύνολο των ετών 2010-2019, αυτό ίσχυε για το 60,5% των επισφαλώς εργαζόμενων νέων ηλικίας 15-24 και για το 64,2% των επισφαλώς εργαζόμενων ατόμων ηλικίας 25-64, ποσοστά περίπου διπλάσια σε σύγκριση με τα αντίστοιχα της EU28. Από σειρά ευρημάτων, διαπιστώνεται η ισχυρή συσχέτιση μεταξύ μορφωτικού επιπέδου και υπο-απασχόλησης. Υπάρχει έντονη έμφυλη διάσταση στην επισφαλή απασχόληση. Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας 2010-2019, το έμφυλο χάσμα (με την υπερ-αντιπροσώπευση των γυναικών) στη μερική απασχόληση ήταν ιδιαίτερα εμφανές και στις δύο ηλικιακές ομάδες (15-24 και 25-64) και σημείωσε επιπλέον αύξηση. Καθίσταται εμφανής η τάση εξελικτικής υπερ-αντιπροσώπευσης επισφαλών μορφών απασχόλησης, στις προσλήψεις στον ιδιωτικό τομέα. Στον ιδιωτικό τομέα τα τελευταία χρόνια (από το 2014 και μετά) σημειώθηκε μια σημαντική αύξηση των προσλήψεων μερικής απασχόλησης, οι οποίες μαζί με αυτές της προσωρινής απασχόλησης ξεπερνούσαν κατά πολύ τις προσλήψεις σε θέσεις πλήρους απασχόλησης. Οι μερικώς απασχολούμενοι εργαζόμενοι, που διέτρεχαν κίνδυνο φτώχειας στην Ελλάδα, ήταν υπερδιπλάσιοι συγκριτικά με τους εργαζομένους πλήρους απασχόλησης, ενώ οι εργαζόμενοι προσωρινής απασχόλησης διέτρεχαν (αντίστοιχα) σχεδόν τριπλάσιο κίνδυνο να φτωχοποιηθούν. Όσον αφορά τόσο τη μερική όσο και την πλήρη απασχόληση, η Ελλάδα εμφανίζει μεγαλύτερα ποσοστά κινδύνου φτώχειας από την EU28 (περίπου διπλάσια κατά μέσον όρο). Προκύπτει λοιπόν η ισχυρή συσχέτιση μεταξύ επισφαλούς απασχόλησης, κοινωνικής ευπάθειας και κινδύνου φτώχειας.»
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ
«Οι επιπτώσεις της πανδημίας στην (ήδη, επί χρόνια, εξαρθρωμένη) αγορά εργασίας είναι ήδη πολυδιάστατες και έχουν επηρεάσει το σύνολο των κλάδων της οικονομίας, αλλά και την αγορά εργασίας, αυξάνοντας την επισφάλεια στην απασχόληση» τόνισε ο κ. Παπαδάκης. Συνεχίζοντας για το πώς διαμορφώνεται η κατάσταση κατά την περίοδο της πανδημίας, ο κ. Παπαδάκης είπε τα εξής: «Οι χώρες που βασίζονται περισσότερο στον τουρισμό (όπως η Ελλάδα) φαίνεται ότι είχαν τη μεγαλύτερη μείωση εισοδήματος. Ειδικά οι νέοι που είναι και επισφαλώς εργαζόμενοι είναι αυτοί που έχουν κατ’ εξοχήν πληγεί από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η υποτονικότητα της αγοράς εργασίας (labour market slack) στην Ελλάδα ήταν, την 1η και 2η φάση της πανδημίας, κατά πολύ υψηλότερη από την αντίστοιχη του Μ.Ο. των Κρατών Μελών της EU27. Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2021, η υποτονικότητα της αγοράς εργασίας που σχετίζεται με τους νέους ηλικίας 15-24 ετών στην Ελλάδα ήταν 55,4%, ποσοστό το οποίο ήταν το υψηλότερο ανάμεσα στα κράτη μέλη της EU27, όπου συνολικά υπήρξε αύξηση της υποτονικότητας της αγοράς εργασίας, ειδικά για τους νέους
Τα βασικά ευρήματα της δευτερογενούς ποσοτικής ανάλυσης επιβεβαιώνονται και από τα ευρήματα της πρωτογενούς ποιοτικής έρευνας, που παρουσιάζονται αναλυτικά στο Βιβλίο, συμπεριλαμβανομένης και σειράς αποσπασμάτων από τις ερευνητικές συνεντεύξεις με τους επισφαλώς εργαζόμενους νέους, ώστε «να ακουστεί και η δική τους φωνή»). Όπως προέκυψε από αυτήν, οι νέοι (18-29 ετών) φαίνεται να απασχολούνται, ως επί το πλείστον σε επισφαλείς μορφές εργασίας είτε με σύναψη συμβάσεων ορισμένου χρόνου (κυρίως μερικού ωραρίου), εκ περιτροπής εργασία και δηλωμένη αυτό-απασχόληση, είτε με αδήλωτη εργασία σε επιχειρήσεις/εταιρείες ή αδήλωτη αυτό-απασχόληση ή αδήλωτη τηλεργασία. Αξίζει να επισημανθεί ότι η επισφαλής εργασία στους νέους φαίνεται να έχει λάβει εκτατικές διαστάσεις και παρατηρείται σε αρκετούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας και επαγγελματικούς κλάδους όπως: υπηρεσιών, εστίασης, φαρμακοβιομηχανίας, παραϊατρικών επαγγελμάτων, αθλητισμού, τηλεπικοινωνιών, ηλεκτρονικού εμπορίου κ.λπ.. Τα δε βασικά χαρακτηριστικά των επισφαλών μορφών εργασίας, ιδίως όταν εντάσσονται στο πλαίσιο σύναψης συμβάσεων, στις περισσότερες των περιπτώσεων φαίνεται να λαμβάνουν συνδυαστική μορφή, δηλαδή να υπάρχει ένας συνδυασμός αφενός αναντιστοιχίας μεταξύ της συναφθείσας σύμβασης και της πραγματικής απασχόλησης (σε ώρες, ημέρες, απολαβές και ένσημα), και ενίοτε ένας συνδυασμός δηλωμένης και αδήλωτης εργασίας. Αναδεικνύεται μία ευρύτερη τάση διεύρυνσης και «κανονικοποίησης» των μορφών επισφαλούς εργασίας αναφορικά με τη νέα γενιά, ιδίως του συνδυασμού δηλωμένης και αδήλωτης εργασίας αλλά και της αποκλειστικά αδήλωτης εργασίας καθώς και εκτεταμένης ελαστικοποίησης των όρων εργασίας.»
ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Καταληκτικά, ο καθηγητής τόνισε στην εφημερίδα μας, ότι το συμπέρασμα είναι το εξής:» προκύπτει ότι η (ποσοτική και ποιοτική) εκτακτική διεύρυνση των επισφαλών μορφών απασχόλησης εκβάλει σε μια (συχνά) εξαναγκαστική, νεόδμητη εργασιακή «κανονικότητα» (με την, όχι σπάνια, παραβίαση των εργασιακών δικαιωμάτων των επισφαλώς εργαζόμενων νέων και συνακόλουθα με σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη βιοτική τροχιά των νέων όσο και στις εργασιακές σχέσεις). Τα προαναφερθέντα μεταξύ άλλων εκβάλλουν και σε μια (ιδιαίτερα) ανησυχητική, διευρυμένη, απαξία των πολιτικών θεσμών και του πολιτικού προσωπικού και συνακόλουθα μια σοβούσα μείζονα κρίση εμπιστοσύνης- αντιπροσώπευσης, σε συνδυασμό με την προϊούσα απονεύρωση της δημόσιας εμπιστοσύνης ανάμεσα στους/στις νέους/ες.»
Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Το βιβλίο των Νίκου Παπαδάκη, Μαρίας Δρακάκη και Σοφίας Σαριδάκη με τίτλο “«Ο βαθμός Απελπισίας», Αγορά Εργασίας, Επισφαλής Εργασία και Κοινωνική Ευπάθεια στη Νέα Γενιά στην Ελλάδα: Η κατάσταση των πραγμάτων (σε Ευρώπη και Ελλάδα), παράμετροι, τάσεις, μετασχηματισμοί, επιπτώσεις και προκλήσεις για τις πολιτικές απασχόλησης”, που εκδόθηκε από τις εκδ. Ι. Σιδέρης και το οποίο περιλαμβάνει αναλυτικά τα στοιχεία που αναφέρονται παραπάνω, παρουσιάστηκε χθες Παρασκευή 1 Απριλίου στην Αθήνα, στο Ίδρυμα Θεοχαράκη.
Για το Βιβλίο μίλησαν: ο Πάνος Τσακλόγλου, Καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Υφυπουργός Κοινωνικής Ασφάλισης, η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, Βουλευτής Β1 Βόρειου Τομέα Αθηνών, πρ. Υπουργός Διοικητικής Ανασυγκρότησης και Τομεάρχης Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., ο Ξενοφών Κοντιάδης, Καθηγητής στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, ο Μάνος Σπυριδάκης, Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας των Εργασιακών Σχέσεων του Τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και πρ. Πρόεδρος του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού (ΕΙΕΑΔ) και ο Χρήστος Γούλας, Λέκτορας του Πανεπιστημίου Νεάπολις της Κύπρου και Γενικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ). Την βιβλιοπαρουσίαση συντόνισε η Αλεξία Κουλούρη, Δημοσιογράφος στο Κανάλι της Βουλής, ενώ χαιρετισμό απεύθυνε ο Ανδρέας Σιδέρης, εκδότης και Αντιπρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού
