Αφορμή για τη συζήτηση που ακολουθεί ήταν η ανοιχτή ομιλία που έγινε πριν από λίγες μέρες με θέμα: «Ανακαλύπτοντας νέους κόσμους στο Σύμπαν» με ομιλητή τον Βασίλη Χαρμανδάρη*καθηγητή Αστροφυσικής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και Διευθυντή του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας καθώς και του Αστεροσκοπείου Σκίνακα.
Συνέντευξη Σταύρος Ρακιντζής
Τα τελευταία 30 χρόνια έχει γίνει μια σημαντική πρόοδος στην επιστήμη του διαστήματος και το ενδιαφέρον του ανθρώπου στρέφεται και πάλι προς το διάστημα. Αλήθεια, πόσο έχει «μειωθεί» η απόσταση που έχουμε από το σύμπαν;
«Η ανάπτυξη της τεχνολογίας την οποία βιώνουμε καθημερινά έχει άμεση επίδραση και στις επιστημονικές ανακαλύψεις. Έχουμε πολύ καλούς και δυνατούς υπολογιστές,φωτογραφικές μηχανές, ψηφιακές κάμερες οι οποίες είναι πολύ πιο ευαίσθητες σε σχέση με αυτά που είχαμε πριν από 20 ή 30 χρόνια.
Επίσης έχουμε την τεχνολογία ώστε να μην περιοριζόμαστε στις παρατηρήσεις από το έδαφος, αλλά με συνεχώς μειούμενο κόστος να μπορούμε να στήνουμε τα τηλεσκόπια μας σε τροχιά γύρω από τη γη ή ακόμα και πιο μακριά για να μετρήσουμε πολύ ευαίσθητες εκπομπές φωτός από μακρινά αντικείμενα σε συνθήκες ιδανικότερεςαπό αυτές που έχουμε από τις ψηλές βουνοκορφές από το έδαφος.
Η ανάπτυξη της επιστήμης, η οποία στηρίζεται σε πειραματικά δεδομένα αλλά γίνεται με πιο γρήγορους ρυθμούς και φυσικά η αστρονομία που προκαλούσε πάντοτε το δέος του ανθρώπου, βάζει πιο βασικούς προβληματισμούς, από το αν είμαστε μόνοι ή πόσο μεγάλο είναι στο σύμπαν κτλ.τραβάει περισσότερο το ενδιαφέρον της νέας γενιάς.Έξυπνοι άνθρωποι με διορατικότητα και σκληρή δουλειά μπορούν να κάνουν ακόμα μεγαλύτερες ανακαλύψεις. Όντως τα τελευταία 10-15 χρόνια έχουν γίνει σημαντικές ανακαλύψεις. Οπότε και εμείς προσπαθούμε να συνεισφέρουμε με τον ίδιο τρόπο και με τις δυνατότητες που μας δίνει η χώρα μας και η Κρήτη, προς αυτή την κατεύθυνση.»
Η χώρα μας πως συμμετέχει και πώς συμβάλλει στην επιστημονική έρευνα, όπως και το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Αστεροσκοπείο;
«Η χώρα μας συνεισφέρει ουσιαστικά και υπάρχουν σχετικές μελέτες που δείχνουν ότι υπάρχει ένας συσχετισμός ανάμεσα στον πλούτο μίας χώραςπου έχει άμεση σχέση με το ΑΕΠ και άμεση σχέση με την ερευνητική παραγωγικότητα. Η Ελλάδα ακολουθεί αυτή τη σχέση. Οπότε πιο πλούσιες χώρες παράγουν περισσότερο και οι πιο φτωχές λιγότερο. Η Ελλάδα είναι πάνω από το μέσο όρο για το εισόδημα της και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι υπάρχει μία παράδοση στη χώρα μας για την εκπαίδευση.
Επίσης, λόγω της οικονομίας της χώρας μπορεί να πάει κάποιος στο εξωτερικό για να συνεχίσει τις σπουδές που δίνουν και αναγνώριση και οικονομικές απολαβές, οπότε υπάρχει μια τέτοια τάση ανάμεσα στη νεολαία.Οπότε νομίζω ότι από αυτήν την πλευρά, γενικά η χώρα μας πηγαίνει καλά. Ειδικότερα η Κρήτη πάει σαφώς καλύτερα από το μέσο όρο και ο λόγος είναι ότι πριν από σαράντα χρόνια ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, το ακαδημαϊκό οικοσύστημα δηλαδή του νησιού, που μετά είχαμε και το Πολυτεχνείο και τα άλλα ιδρύματα. Αλλά το κύριο το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το ΙΤΕ ιδρύθηκαν από ανθρώπους που ήταν καταξιωμένοι στο εξωτερικό που είτε ήταν Κρητικοί, είτε έκαναντην Κρήτη τόπο τους και έβαλαν την προσπάθεια και την ενέργειά τους εδώ.Αυτοί οι άνθρωποι ουσιαστικά δημιούργησαν ένα ίδρυμα, το οποίο ήταν ποιοτικό και μπορούσε στη συνέχεια και με τη στενή υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας, της περιφέρειας Κρήτης, του ΑστεροσκοπείουΣκίνακα, να μπορέσει να προσελκύσει και τη νέα γενιά επιστημόνων και να παράγει πολύ ουσιαστικά αποτελέσματα. Αυτή η συνταγή ήταν: καλοί άνθρωποι οι οποίοι ενδιαφέρονταν για τον τόπο με τη στήριξη της τοπικής κοινωνίας σε αυτήν την προσπάθεια.»
Μιλήστε μας για το Αστεροσκοπείο στον Σκίνακα.
«Το Αστεροσκοπείο στον Σκίνακα δημιουργήθηκε πριν από 38 χρόνια και βρίσκεται στην ομώνυμη κορυφή του Ψηλορείτη στα 1.750 μέτρα υψόμετρο.Από την ευρύτερη περιοχή του Ηρακλείου φαίνονται οι θόλοι στην κορυφή. Λειτουργεί εδώ και 38 χρόνια και ήταν το πρώτο εκπαιδευτικό τηλεσκόπιο στη χώρα μας.Εγκαταστάθηκε εκεί το 1986, σε μια δωρεά του δήμου Ανωγείων. 15 στρέμματα είχε δώσει στο Πανεπιστήμιο ο δήμος. τότε με τον αείμνηστο Γεώργιο Κλάδο.Το ΙΤΕ, το πανεπιστήμιο, το ίδρυμα MaxPlanck στήριξαν αυτήν την προσπάθεια.Εδώ και πέντε με έξι χρόνια, από τότε που ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ ουσιαστικά σε συνεργασία με το τμήμα φυσικής λειτουργούν το Αστεροσκοπείο.Ήμασταν τυχεροί γιατί βρεθήκαμε σε μία καλή συγκυρία οπότε μπορούμε και βελτιώνουμε σημαντικά τις υποδομές μας.Εκτός από το τηλεσκόπιο 1,3 μέτρων που έχουμε από το 1995 στις ανοιχτές βραδιές μέσα από το οποίο όποιοι συμπολίτες ανεβαίνουν στο βουνό μπορούν να δουν με τα μάτια τους ουράνια αντικείμενα, περιμένουμε ένα καινούργιο τηλεσκόπιο το οποίο θα μας έρθει τον Σεπτέμβριο που πήραμε με χρηματοδότηση από την επιτροπή Ελλάδα 2021. Και στη συνέχεια ένα ακόμα καινούργιο τηλεσκόπιο 1,2 μέτρων, και αυτό θα είναι πάνω στο βουνό σε δύο χρόνια από τώρα, οπότε οι υποδομές βελτιώνονται συνεχώς.Έχουμε προσλάβει έξυπνους ανθρώπους οι οποίοι έχουν πολύ καλές ιδέες και προσπαθούν χρησιμοποιώντας αυτές τις υποδομές να απαντήσουν σε πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα, τα οποία κατά κύριο λόγο σχετίζονται με την πτυχή του χρόνου.Δηλαδή αυτά τα χρόνια κάποιος ρωτούσε τι είναι αυτό που μπορούμε να δούμε στον ουρανό. Η απάντηση είναι μία.Θα έχουμε μεγάλα τηλεσκόπια παντού, πολύ μεγαλύτερα από αυτά που έχουμε στο Σκίνακα, τα οποία έχουν αποτυπώσει τον ουρανό σε όλα του τα χρώματα.Από τα χρώματα του ουράνιου τόξου, αλλά και στο υπέρυθρο και στις ακτίνες Χ από διαστημικά τηλεσκόπια και τα λοιπά. Οπότε κάποιος θα έλεγε, μα καλά τι καινούργιο μπορούμε να δούμε. Η απάντηση είναι ότι αυτό που μπορούμε να δούμε, είναι να μεταβλητά φαινόμενα, σε μικρές χρονικές κλίμακες. Αν εμείς για παράδειγμα βγάζαμε μία φωτογραφία όλο τον ουρανό κάθε εβδομάδα, γιατί από τη μία εβδομάδα στην άλλη κάτι μπορεί να συμβεί, να γίνει μία έκρηξη ενός σούπερνοβα και να τη δούμε. Από την άλλη όμως αν είχαμε μεταβλητά φαινόμενα, τα οποία η μεταβλητότητα ήταν μερικές ώρες, δε θα μπορούσαμε να το δούμε, γιατί από τη μία εβδομάδα στην άλλη θα είχε εξαφανιστεί, οπότε δε θα το βλέπαμε. Το γεγονός ότι πλέον η ίδια η τεχνολογία, οι καινούργιες ψηφιακές μηχανές, οι πολύ ισχυροί υπολογιστές μας επιτρέπουν να αναλύσουμε τα δεδομένα πάρα πολύ γρήγορα.Μας δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε παρατηρήσεις σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Στην Κρήτη ο καιρός είναι πάρα πολύ καλός, έχουμε μικρά τηλεσκόπια μεν, αλλά εξοπλισμένα με πολύ καλά επιστημονικά όργανα και εξαιρετικούς επιστήμονες που μας δίνουν τη δυνατότητα να κάνουμε πειράματα, τα οποία πραγματικά τυγχάνουν διεθνούς αναγνώρισης. Αυτό είναι κάτι για το οποίο υπάρχουν τα δεδομένα, όπως μία ένδειξη ενός διεθνούς αναγνωρισμένου βραβείου επιστημονικού στην έρευνα.Οι λεγόμενες χρηματοδοτήσεις από το ευρωπαϊκό ερευνητικό κέντρο, το οποίο δίνονται χρηματοδότησης της τάξεως ενός έως δύο εκατομμυρίων στους καλύτερους ερευνητές.
Το ινστιτούτο αστροφυσικής και το τμήμα φυσικής έχουν 10 μόνιμους εργαζόμενους καθηγητές και ερευνητές.Από αυτούς οι 5 έχουν πάρει μία τέτοιου είδους χρηματοδότηση, ενώ σε όλη την Ελλάδα έχουν πάρει 6.Εμείς δηλαδή είμαστε στο 15% του μόνιμου προσωπικού και έχουμε πάρει το 85% των χρηματοδοτήσεων. Αυτό λέει πολλά για την ποιότητα των ανθρώπων που εργάζονται στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Πρόσφατα έχουμε και τον Γιάννη Λιοδάκη που είναι από το Ηράκλειο. Ένας εξαιρετικός παλιός φοιτητής και συνάδελφος, που εξασφάλισε μία τέτοιου είδους χρηματοδότηση και έρχεται χάρη σε αυτήν τη χρηματοδότηση από τη NASA που εργάζεται τώρα με μόνιμη θέση. Δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε το Χάρβαρντ και τα μεγάλα πανεπιστήμια γιατί υπάρχει μία τεράστια διαφορά, αλλά σε σχέση με τον αριθμό των ανθρώπων που έχουμε και το δυναμισμό που υπάρχει νομίζω ότι δεν υστερούμε σε κάτι.»
*Ο Βασίλης Χαρμανδάρης είναι καθηγητής Αστροφυσικής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και Διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας καθώς και του Αστεροσκοπείου Σκίνακα. Έχει διατελέσει επιστημονικός σύμβουλος αστρονομίας του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος καθώς και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Ινστιτούτου Επιστημών του Σύμπαντος του CNRS (Γαλλία) και του Αστεροσκοπείου Παρισιού. Την περίοδο αυτή είναι μεταξύ άλλων Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του επιστημονικού περιοδικού «Astronomy&Astrophysics», Πρόεδρος της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας και μέλος του Συμβουλίου Αξιολόγησης και Πιστοποίησης της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης.
