Το πρώτο θύμα της φρικτής δράσης του αιμοσταγούς λοχία του γερμανικού στρατού στην Κρήτη Φριτς Σούμπερτ, ήταν ο κοινοτάρχης του ορεινού χωριού Όρος του Βρύσινα Ρεθύμνου, Παντελής Παπαδάκης ή Ψύλλος, 67 χρόνων.
Φρίτς Σούμπερτ.
Ο Φρειδερίκος Χέρμαν Σούμπερτ γεννήθηκε στο Ντόρτμουντ της Γερμανίας στις 21-2-1897 από γονείς της εργατικής τάξης. Με την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1914, πιθανότατα, επιστρατεύτηκε να υπηρετήσει τις γερμανικές δυνάμεις. Ο Σούμπερτ υπηρέτησε την θητεία του στην Τουρκία και μετά το τέλος του πολέμου τον βρίσκουμε στην Σμύρνη. Πιθανότατα επέστρεψε στο Ντόρτμουντ το 1918 για να εκπαιδευτεί σε τεχνική σχολή και στα μέσα του 1920 γύρισε στην Σμύρνη ως μηχανικός συναρμολογητής. Το 1925 παντρεύτηκε στη Σμύρνη την Ιταλίδα Giovana Lucia Mirone. Στην συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπου υπήρχε μεγάλη ιταλική μειονότητα. Την 1η Ιανουαρίου 1934 εγγράφηκε ως μέλος του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Ο Σούμπερτ ήταν πολύγλωσσος αφού μιλούσε πολύ καλά ελληνικά, τούρκικα, ιταλικά και αραβικά και οι ενδείξεις ότι δρούσε ως κατάσκοπος στην Αίγυπτο είναι αρκετά ισχυρές.
Την ημέρα εισβολής του Χίτλερ στην Πολωνία και έναρξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αναχώρησε για το Ντόρτμουντ ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος προς τους Γερμανούς υπηκόους του εξωτερικού να έρθουν να υπηρετήσουν την πατρίδα τους. Τον Απρίλη του 1941 εκπαιδεύτηκε στη σχολή διερμηνέων του Εφεδρικού Στρατού έχοντας το βαθμό του δεκανέα. Μετά τα μέσα Ιουνίου αναχώρησε από το Βερολίνο για την Ελλάδα.
Πιθανόν μέσα στον Αύγουστο του ίδιου έτους τοποθετήθηκε στην Περιφερειακή Διοίκηση Ρεθύμνου με την ιδιότητα του διερμηνέα και κατέλυσε στο επιταγμένο σπίτι του δασκάλου Οικονομάκη.
Αν και υπαξιωματικός, είχε τέτοιες εξουσίες, ώστε ακόμη και ανώτεροι αξιωματικοί σιωπούσαν μπροστά του και δεν τολμούσαν να εναντιωθούν στα εγκλήματά του, πολλά από τα οποία διέπραττε ενώπιόν τους. Μια εξήγηση γι’ αυτό είναι η παρακάτω διαταγή, την οποία εξέδωσε ο Ανώτερος διοικητής του Φρουρίου Κρήτης στρατηγός Μπρούνο Μπρόιερ και η οποία έχει ως εξής: «Ιδρύεται εν Κρήτη σώμα υπό την επωνυμίαν «Κυνηγοί Σούμπερτ». Την διοίκησιν θα έχει ο επιλοχίας Φριτς Σούμπερτ. Σκοπός του σώματος τούτου είναι η εμπέδωσις της τάξεως και η πάταξις των κακοποιών, κομμουνιστών κλπ της υπαίθρου, δι’ ων μέσων ήθελε κρίνει κατάλληλα ο διοικητής του σώματος Επιλοχίας Σούμπερτ, έχων από τούδε όλην την δικαιοδοσίαν και ελευθερίαν ενεργείας.
Ο Σούμπερτ βρήκε και επάνδρωσε το σώμα του με έναν μεγάλο αριθμό από κακοποιά στοιχεία, τα οποία υπό την καθοδήγησή του, πραγματοποίησαν όχι μόνον δολοφονίες και φυλακίσεις, αλλά πλήθος πρωτάκουστα βασανιστήρια, των οποίων η αναφορά προκαλεί αποτροπιασμό και οργή.
Και όλα αυτά, όχι σε βάρος μόνον ενηλίκων, αντιπάλων των δυνάμεων κατοχής («κακοποιών, κομμουνιστών κλπ»), αλλά τις πιο πολλές φορές σε βάρος άμαχου πληθυσμού, συχνά γυναικών και παιδιών. Ήταν συνήθης η ομαδική εκτέλεση μπροστά σε ομαδικούς τάφους, τους οποίους υποχρεώνονταν από πριν να ανοίξουν οι ίδιοι οι μελλοθάνατοι, όπως και η ομαδική εξόντωση σε φλεγόμενα σπίτια ή άλλα οικήματα.
Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, για άγνωστους λόγους, πιθανότατα ερωτικούς, χρησιμοποιώντας το ελληνικό όνομα Πέτρος ή Τάκης Κωνσταντινίδης, επιστρέφει στην Ελλάδα, αλλά αναγνωρίζεται τυχαία στο αεροδρόμιο. Ακολούθησαν πρόχειρες ανακρίσεις και δεν χρειάστηκε πολύ για να ομολογήσει την ταυτότητά του.
Η καταδίκη του σε θάνατο συνοδεύτηκε από μια ασυνήθιστη διαμάχη:
η Κρήτη και η Μακεδονία έριζαν για τη διοργάνωση του τελετουργικού εκτέλεσης της ποινής.
Τελικά, η μεταφορά του στη Θεσσαλονίκη, όπου εκκρεμούσε ένα ένταλμα σύλληψης και μια δίκη για τον ίδιο και τους άντρες του, έμελλε να είναι και ο τελευταίος σταθμός της πολυτάραχης ζωής του.
Ένα πρωινό του Οκτωβρίου του 1947, ο Σούμπερτ πέρασε την πύλη των φυλακών Επταπυργίου, μεταφέρθηκε στο «συνήθη τόπο εκτελέσεων» πίσω από τις φυλακές και στήθηκε απέναντι από το εκτελεστικό απόσπασμα.
Παντελής Παπαδάκης (Ψύλλος)
Ο Παντελής Παπαδάκης γεννήθηκε το 1874 στο Όρος Ρεθύμνου. Στη μεγάλη κρητική επανάσταση του1896-1897, πολέμησε εναντίων των Τούρκων στα Χάρκια Ρεθύμνου, στο Ηράκλειο και στη Γέννα Μονοφατσίου. Παντρεύτηκε το 1912 την Ειρήνη Αλεβιζάκη και απέκτησαν οχτώ παιδιά: Τη Χρυσούλα (’13), Βασίλη (’14), Μαρία (’17), Ελένη (’20), Σωτηρία (’23), Ιωάννη (’25), Γεώργιο (’28) και Κώστα (’31).
Το πρόσωπό του ήταν βαθιά χαρακωμένο σαν καλλιεργημένο χωράφι και αετίσιο το βλέμμα του. Το μαύρο μαντίλι στο κεφάλι το έδενα πάντα με τον ίδιο τρόπο, με μια άκρη του να κρέμεται ελεύθερη στην αριστερή πλευρά του κεφαλιού του. Με την άκρη αυτή σκούπιζε τον ιδρώτα στο μέτωπό του όταν όργωνε το χωράφι με το αλέτρι ή όταν όργωνε τα βουνά με τα πόδια του για να φυγαδέψει τους Άγγλους και Νεοζηλανδούς από του Πρέβελη ή τη Γυαλιά με την βοήθεια των καλογήρων ή άλλων αντάρτικων ομάδων.
Το παρατσούκλι «Ψύλλος» το είχε κληρονομήσει απ’ τον πατέρα του, Βασίλη, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, με ένα σάλτο, σαν το πήδημα του ψύλλου, πέρασε την κλειστή Μεγάλη Πόρτα, μπήκε μέσα στην πόλη, έσφαξε έναν Τούρκο που καταπίεζε τους Έλληνες και με ένα παρόμοιο σάλτο βγήκε έξω.
Αλλά και ο ίδιος, επάξια, διατήρησε το παρατσούκλι «Ψύλλος». Λένε ότι στα βουνά γινόταν αόρατος. Δυνατός, ευκίνητος και γρήγορος όπως ήταν, εκεί που τον έβλεπες τον έχανες. Πηδούσε, έφευγε και εξαφανιζόταν σαν ψύλλος
Η εκτέλεση.
Την περίοδο της γερμανικής Κατοχής ο Παντελής Παπαδάκης ήταν Κοινοτάρχης στο χωριό Όρος, ενώ, παράλληλα, είχε συστήσει αντάρτικη ομάδα που περιέθαλπτε του Συμμάχους, τους έκρυβε στον Βρύσινα και στην περιοχή Ονιθέ (Γουλεδιανά) και τους βοηθούσε να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή.
Όπως αναφέρει ο Θανάσης Φωτίου στο βιβλίο του «Η ναζιστική τρομοκρατία στην Ελλάδα», στις 28 Αυγούστου 1941 τέσσερις Γερμανοί, από τους οποίους ο ένας ήταν Κρητικός γερμανοντυμένος, εμφανίστηκαν στο Όρος και ζήτησαν να δουν τον Παπαδάκη.
Στο Σούμπερτ είχαν δοθεί πληροφορίες από κάτοικο της περιοχής για την αντιστασιακή δράση του Παπαδάκη, για την οποία αμειβόταν «με χρυσές λίρες» από τους Άγγλους που έκρυβε. Όπως αποκαλύφθηκε, όμως, για την υπηρεσία του αυτή ποτέ δεν δέχτηκε την παραμικρή αμοιβή.
Τον Σούμπερτ και την παρέα του οδήγησε στο Όρος ο νεαρός γυρολόγος Μιλτιάδης από τα Γουλεδιανά, τον οποίο ο Σούμπερτ ανάγκασε να γίνει οδηγός του.
Επειδή ο Παπαδάκης έλειπε από το σπίτι του με την πολυμελή οικογένειά του σε κοντινό κτήμα, οι Γερμανοί υποχρέωσαν το νεαρό Αντώνη Ξυδάκη, που ήταν ανηψιός του Παπαδάκη, να πάει να τον ειδοποιήσει να επιστρέψει στο χωριό επειγόντως. Ο Παπαδάκης, θεωρώντας ότι οι Γερμανοί τον ζητούσαν για θέματα της κοινότητας, επέστρεψε στο σπίτι του αφήνοντας την υπόλοιπη οικογένεια στο αγρόκτημα.
Οι Γερμανοί, με τη βία, οδήγησαν τον Παπαδάκη έξω από το χωριό, στη θέση «Μεζάρια» και με απειλές και βασανιστήρια προσπαθούσαν να τον αναγκάσουν να τους μαρτυρήσει πού είχε κρύψει τους Άγγλους και τις χρυσές λίρες. Τον έβαλαν ανάμεσά τους και ο Ψύλλος είδε τέσσερα όπλα να τον σημαδεύουν. Μια αστεία σκέψη του σφηνώθηκε στο μυαλό και ένα αχνό χαμόγελο φάνηκε κάτω από το τεράστιο μουστάκι του.
«Ούλοι μου λένε πως γλακώ σαν σφαίρα, ευκαιρία είναι εδά να μάθω αν είναι ετσά».
Το σκέφτηκε και το τόλμησε.
Τρία άλματα έκανε, τρείς πεζούλες πέρασε και εφτά σφαίρες δεν τον πρόλαβαν.
Στον αέρα ψηλά, στο τέταρτο άλμα, τον πρόφτασε η όγδοη σφαίρα.
«Παραλίγο να το πετύχω», σκέφτηκε.
Πράγματι, ενώ έπεσαν οχτώ πυροβολισμοί, στο άψυχο σώμα βρέθηκε μόνο μία σφαίρα. Ο Παντελής Παπαδάκης δίκαια κατείχε το παρατσούκλι «Ψύλλος»…
Ο Ψύλλος έπεσε σαν σαϊτεμένος αητός στη μέση της τέταρτης πεζούλας στα Μεζάρια, λίγο έξω από το χωριό, ντάλα μεσημέρι στις 28 Αυγούστου 1941.
Οι Γερμανοί τον άφησαν να κείτεται στο έδαφος, νομίζοντας ότι ήταν νεκρός και αποχώρησαν.
Η οικογένεια του Παπαδάκη δεν είχε μάθει τι είχε συμβεί. Ανησύχησαν με την ασυνήθιστη αργοπορία του και αναζητώντας τον πέντε συγγενείς του, οι Λάμπρος και Γιάννης Παπαδάκης, Γιάννης και Βασίλης Ξυδάκης και ο Νίκος Οικονομίδης, έσπευσαν στους Αρμένους για να μάθουν για την τύχη του.
Γυρίζοντας στο Όρος είπαν ότι πληροφορήθηκαν ότι οι Γερμανοί πέρασαν, σταμάτησαν μάλιστα σε ένα αμπέλι και έφαγαν σταφύλια και συνέχισαν για το Ρέθυμνο, χωρίς, όμως να έχουν μαζί τους τον Παπαδάκη.
Αργότερα, το ίδιο απόγευμα, ένας συγγενής του Παπαδάκη, ο Αντώνης Χαλκιαδάκης, στο δρόμο, 200 μέτρα έξω απ’ το χωριό, άκουσε βογγητά και μια αδύναμη φωνή που ζητούσε βοήθεια. Βρήκε τον Παπαδάκη να αιμορραγεί, του έδεσε πρόχειρα το τραύμα, τον φόρτωσε στο υποζύγιό του και τον απόθεσε, κατά προτροπή του θύματος, στο σπίτι της πεθεράς του, Καλλιόπης Αλεβυζάκη, για περίθαλψη. Ο Παπαδάκης δεν ήθελε να τον πάνε στο σπίτι του γιατί, όπως ο ίδιος είπε, φοβόταν μήπως ξανάρθουν οι Γερμανοί.
Ο Παντελής Παπαδάκης υπέκυψε από το τραύμα που έφερε δίπλα στην καρδιά, την επόμενη μέρα το πρωί. Οι συγγενείς του τον έθαψαν άμεσα, φοβούμενοι μήπως οι Γερμανοί παρουσιαστούν πάλι και συλλάβουν μέλη της οικογένειάς του ή κάποιους από την ομάδα του.
Τα παιδιά του Παπαδάκη πληροφορούνται το θάνατό του.
Ο γιος του Παντελή, Γιάννης, 16 ετών τότε, σε συνέντευξή του στην ηλεκτρονική εφημερίδα «Made in Creta», θυμάται και εξιστορεί τα γεγονότα εκείνων των ημερών: «Εκείνη τη μέρα ήμουν στα πρόβατα και γύρισα το βράδυ. Μπαίνοντας στο σπίτι ρώτησα τη μάνα μου πού είναι ο πατέρας μου. Την είδα αναστατωμένη όπως ήταν και οι άλλοι μας συγγενείς και κατάλαβα ότι κάτι ανησυχητικό συνέβαινε. Πήγα πάλι στα πρόβατα και γυρνώντας στο σπίτι ξαναρώτησα τη μάνα μου αν γύρισε ο πατέρας μου. Οι συγγενείς είπαν ότι οι Γερμανοί πέρασαν από τους Αρμένους όμως δεν είχαν τον πατέρα μου. Το βράδυ τον έφερε ο χωριανός μας ο Αντώνης ο Χαλκιαδάκης τραυματισμένο στο σπίτι της γιαγιάς μου της Καλλιόπης Αλεβυζάκη».
Ο άλλος γιος του Ψύλλου ο Κώστας, 9χρονος τότε που εκτέλεσαν τον πατέρα του, θυμάται: «Ήμουν εκείνη τη μέρα στο Μέρωνα σε μια θεία μου, αδερφή του πατέρα μου, που ήταν εκεί παντρεμένη. Σ’ αυτή τη θεία μου τη Μαρούλη, πήγαινα τa καλοκαίρια. Αυτή μου είπε ότι ο πατέρας μου δεν είναι καλά και πρέπει να πάμε στο χωριό. Ήλθαμε στο Όρος αλλά δεν με άφησαν να τον δω, ούτε στην κηδεία του με άφησαν να πάω. Καθώς περνούσαν τα χρόνια έμαθα … Αυτή η εκτέλεση μας έχει συγκλονίσει όλους στην οικογένεια. Έβλεπα, μπαίνοντας στο σπίτι τη φωτογραφία του και ένιωθα, όπως και όλοι μας, την απουσία του. Είμαστε περήφανοι που είμαστε απόγονοί του, ανατραφήκαμε με πολλές και μεγάλες δυσκολίες τα οκτώ ορφανά, βοηθούσε το ένα το άλλο, παντρέψαμε πρώτα τις κοπελιές και μετά παντρευτήκαμε εμείς. Εγώ παντρεύτηκα τελευταίος…»
Ο Παντελής Παπαδάκης άφησε πίσω του 8 παιδιά, τα οποία έπρεπε μέσα σε δύσκολες συνθήκες να επιβιώσουν. Το βάρος έπεσε στη γυναίκα του Ειρήνη που ήταν πλέον και μάνα και πατέρας.
Τα χτυπήματα της μοίρας δεν είχαν όμως τελειωμό. Ο πρωτότοκος γιος του Παντελή, ο Βασίλης, πήρε μέρος στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, πολεμώντας στα βουνά της Ηπείρου. Το 1941 τραυματίστηκε και μεταφέρθηκε, αιχμάλωτος, στο στρατιωτικό νοσοκομείο των Αθηνών, όπου παρέμεινε μέχρι το 1944, αφού οι Γερμανοί δεν επέτρεπαν στους αιχμαλώτους, ακόμα κι όταν ανάρρωναν, να γυρίσουν στις εστίες τους. Το 1944, μετά την αποχώρηση των Γερμανών, οι Άγγλοι άρχισαν μια μεγάλη επιχείρηση ξεκαθαρίσματος των Κομμουνιστών. Ο Παπαδάκης, κατά λάθος, συνελήφθη ως κομμουνιστής και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως της Ελ Ντάμπα στην Αίγυπτο, 170 χμ. δυτικά της Αλεξάνδρειας, όπου παρέμεινε μέχρι το 1946, οπότε και επέστρεψε στην Κρήτη. Οι συγγενείς του, έχοντας χάσει τα ίχνη του τον θεωρούσαν νεκρό, ενώ ο ίδιος αγνοούσε τη δολοφονία του πατέρα του.
Ο θάνατος του Παντελή Παπαδάκη χαλύβδωσε, πείσμωσε και έδεσε την οικογένεια ακόμα περισσότερο. Τα αγόρια της οικογένειας αγωνίστηκαν με τιμιότητα και βγήκαν νικητές στο στίβο της ζωής. Πάντρεψαν τις αδερφές τους και μετά παντρεύτηκαν κι οι ίδιοι.
Μια βελανιδιά πενθεί.
Στο σημείο που έπεσε νεκρός ο Παντελής Παπαδάκης υπάρχει μια γέρικη βελανιδιά. Οι γεροντότεροι τη θυμούνται σαν ένα καταπράσινο και αγέρωχο δέντρο. Τέσσερις μέρες μετά την εκτέλεση του Ψύλλου, η βελανιδιά, για άγνωστο λόγο, ξεράθηκε. Οι γεωπόνοι που εξέτασαν το δέντρο σήκωσαν τα χέρια ψηλά, καθώς, έκτοτε, η βελανιδιά δεν έβγαλε ούτε για μία φορά ένα πράσινο φύλλο! Λες και το δέντρο ήθελε να παραμείνει για πάντα έτσι πένθιμο για να θυμίζει σε όλους τον μαρτυρικό θάνατο του καπετάν Παντελή Παπαδάκη. Στον χώρο όπου έπεσε το άψυχο σώμα του γενναίου άνδρα και δίπλα από το ξερό δέντρο, έχουν φυτρώσει πανύψηλα βάγια, προκαλώντας σε όσους μαθαίνουν την ιστορία του έκπληξη και θαυμασμό.
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής.
Στις 28 Αυγούστου 2013 πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του καπετάν Παντελή Παπαδάκη «Ψύλλου» στο χωριό Όρος. Η οικογένεια του «Ψύλλου», και πιο συγκεκριμένα ο συνονόματος εγγονός του και η υπόλοιπη οικογένεια Παπαδάκη, επιμελήθηκαν της κατασκευής της προτομής του τιμώμενου, την οποία φιλοτέχνησε ο Ρεθύμνιος γλύπτης Χαράλαμπος Νεονάκης και τοποθετήθηκε στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας στο Όρος.
Τα αποκαλυπτήρια έκανε ο δήμαρχος Ρεθύμνου Γιώργος Μαρινάκης κάτω από τους ήχους εμβατηρίου της Φιλαρμονικής του Ρεθύμνου. Μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Ασή Γωνιάς τραγούδησαν ριζίτικα τραγούδια και κατέθεσαν στεφάνι, ενώ ξεχωριστή νότα στη βραδιά έδωσε ο κρητικός καλλιτέχνης Γιάννης Σωπασής (Βρουβογιάννης) που ερμήνευσε τραγούδια του μπροστά στην προτομή.
Παρών ήταν κι ο μαντιναδολόγος Σιμισακογιώργης που είπε για τον τιμώμενο:
Ξύπνησε Ψύλλο Παντελή από το λήθαργό σου
να ιδείς αυτούς που σε τιμούν απόψε στο χωριό σου.
Φίλους να ιδείς, συγχωριανούς και τη δικολογιά σου
μα και του τόπου τσ’ άρχοντες μπροστά στο άγαλμά σου.
Το πρώτο θύμα του σκληρού ήσουνα Σουμπερίτη
απού αιματοκύλησε Χαλκιδική και Κρήτη.
Το αίμα σου ενός δεντρού τη ρίζα έχει ποτίσει
κι άνθρωπος δεν το ‘δε μπλιο να ξαναπρασινίσει.
Η προτομή σου στήθηκε στο Όρος στην πλατεία
χάθηκες για τη λευτεριά και τη δημοκρατία.
Όποιος χαθεί για λευτεριά ποτέ του δεν πεθαίνει
σαν τον αέρα δροσερή η θύμησή του μένει.
ΠΗΓΕΣ
- Στο χωριό Όρος Ρεθύμνου το πρώτο θύμα του Σούμπερτ στην Κρήτη. Ηλ. Εφ. Made in Creta. 11/11/2012
- Μακρογαβράκης Θάνος. Μια βελανιδιά πενθεί για τον χαμό ενός ήρωα!
Εφ.Espresso. 12/8/2011.
- Νεονάκης Χαράλαμπος. Αποκαλυπτήρια της προτομής του Παντελή Παπαδάκη στο Όρος. Εφ. Ρέθεμνος. 23/10/2013.
- Παντινάκης Μανόλης. Έκλαιγα και ρωτούσα τη μάνα μου γιατί σκότωσαν τον πατέρα μου. Ηλ. Εφ. Made in Creta. 29/7/2013
- Σταράκης Γιώργος. 28 Αυγούστου 1941 σκότωσαν τον καπετάν Ψύλλο. Εφ. Κρητική Επιθεώρηση. 26/8/2010.
- Φωτίου Θανάσης. (2011). Η ναζιστική τρομοκρατία στην Ελλάδα. Η αιματηρή πορεία του Φριτς Σούμπερτ και του ελληνικού “Σώματος Κυνηγών” στην κατοχική Κρήτη και Μακεδονία. Επίκεντρο. Θεσσαλονίκη.
