Aς πάμε δυό αιώνες πίσω, στα 1831.Στις 2 του Μάη αυτής της χρονιάς κυκλοφορεί η πρώτη εφημερίδα στην Κρήτη.Η «Βακάι Γκιρίτ» η στα ελληνικά «Κρητικά Γεγονότα»
Ήταν όργανο της Αιγυπτιακής Διοίκησης και εκδιδόταν ταυτόχρονα στα Ελληνικά και στα Αραβικά.
Η εφημερίδα ήταν εβδομαδιαία, τετρασέλιδη και δημοσίευε εσωτερικές ειδήσεις, δικαστικές, διοικητικές, ιδρυτικές υποθέσεις και ποινικές αποφάσεις της κυβέρνησης.Επίσης, πολεμικά γεγονότα σχετικά με τις δραστηριότητες του αντιβασιλέα Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου.(Στον οποίο παραχωρήθηκε η Κρήτη με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου σαν αντάλλαγμα για τη συμβολή του στην καταστολή της ελληνικής επανάστασης).
Ακόμη δημοσίευε στοιχεία για τα πλοία που ελλιμενιζόταν,, θέματα υγιεινής,συμβουλές για καλλιέργειες κλπ.Κάτι σαν να λέμε το ΦΕΚ της κυβέρνησης.
Έτσι, δυό αιώνες μετά, τα 14 φύλλα που διασώζονται στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και ένα στη Βικελαία Βιβλιοθήκη, αποτελούν ιστορικά ντοκουμέντα, μιά σημαντική πρωτογενή πηγή για την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας στην Κρήτη, το διάστημα 1830-1840.
Mετά από έρευνα που διενήργησε ο Δρ Χρήστος Τεάζης το 2009, άλλα 61 τεύχη βρέθηκαν στη Βιβλιοθήκη Σπανίων Έργων της Κωνσταντινούπολης(Nadir Eserler Kutuphanesi) και ανήκουν στην περίοδο από 9 Ιουνίου 1832 έως και 6 Ιανουαρίου 1834.
Η ελληνοοθωμανική αυτή εφημερίδα ανατυπώθηκε από τις εκδόσεις «Ελίκρανον».Επιμελητές της έκδοσης είναι οι πολιτικοί επιστήμονες και ιστορικοί ερευνητές Γιώργος Αθ.Τσούτσος και ο Δρ Χρήστος Ν.Τεάζης.
Η πρωτοβουλία για την εύρεση της εφημερίδας ανήκει στον καθηγητή της Αραβικής Ιστορίας και Διευθυντή του Ινστιτούτου Ελληνοανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών, Βασίλη Χρηστίδη.
Η επιστημονική σημασία αυτής της έκδοσης είναι προφανής, και αναμένεται η μελέτη αυτής της εφημερίδας σε βάθος χρόνου, να προωθήσει την έρευνα για την περίοδο αυτή, η οποία ακόμη δεν έχει μελετηθεί επαρκώς.
Μεταξύ των συνδρομητών συγκαταλέγονται ανώτεροι στρατιωτικοί αξιωματούχοι από την Κρήτη και την Αίγυπτο καθώς και διπλωματικοί υπάλληλοι των κρατών που εκπροσωπούντο στην Κρήτη.
Η προσωπικότητα και το έργο του Μωχάμετ Αλή τον κατατάσσουν στις μορφές εκείνες που επιρρέασαν, τόσο τις κοινωνικοπολιτικές, όσο και τις οικονομικές εξελίξεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τον 19ο αιώνα.
Στις θετικές του πλευρές συγκαταλέγεται η απουσία θρησκευτικού φανατισμού.
Έλαβε μέτρα υπέρ της παιδείας, διέθεσε ποσά για την εκτέλεση δημοσίων έργων(Φάρος Ρεθύμνου και Χανίων), εξίσωσε τη φορολογία μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων και ενέκρινε τη συμμετοχή χριστιανών στη διοίκηση των πόλεων.
Όπως γράφει ο Μανόλης Πεπονάκης (Εξισλαμισμοί και Επανεκχριστιανισμοί στην Κρήτη 1645-1899) «......παρά τις ανισότητες που διατήρησε σε βάρος των χριστιανών, η Αιγυπτιακή Διοίκηση βελτίωσε αισθητά την κατάστασή τους»
Για την πολιτική του Μωχάμετ Αλή και τις προσπάθειες του για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων, παραπέμπουμε τον αναγνώστη στην εργασία του Δ.Μουρέλου με τίτλο «Η Ιστορία της Κρήτης τομ.Β Ηράκλειο 1934»
Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΧΑΡΙΔΗΜΟΥ ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΝΗ ΓΡΑΜΜΗ
Με το θέμα της εφημερίδας Vakai Giritiye, είχε ασχοληθεί σε άρθρο του ο Χαρίδημος Παπαδάκης στην Άγονη Γραμμή στις 30 Μαρτίου του 2008.
Ένα χρόνο δηλαδή νωρίτερα από την ανακάλυψη της από τον καθηγητή Βασίλη Χρηστίδη στη Βιβλιοθήκη Σπανίων Έργων της Κωνσταντινούπολης.
Στο άρθρο του αναφέρει ότι είχε πρόσβαση στα 60 φύλλα της εφημερίδας που είχε εντοπίσει σε ηλεκτρονική μορφή από ξένα Πανεπιστήμια.
Ακόμη αναφέρει:
«Μετά την έκρηξη της επανάστασης του 1821, ο Σουλτάνος μπροστά στην αδυναμία του να αντιμετωπίσει την κατάσταση, ζήτησε τη βοήθεια του αντιβασιλιά της Αιγύπτου Μωχάμετ Αλή.
Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (3 Φεβρουαρίου 1830), καθορίστηκαν τα σύνορα του νεοπαγούς ελληνικού κράτους και έμεινε έξω η Κρήτη, ερημωμένη και πικραμένη από το γεγονός ότι οι αγώνες της αποδείχτηκαν μάταιοι.
Μένοντας η Κρήτη εκτός Ελλάδος, ο Σουλτάνος μεταβίβασε στον Μωχάμετ Αλή επίσημα το νησί σαν ανταμοιβή των υπηρεσιών του, παίρνοντας ένα συμβολικό τίμημα 25 εκατομμύρια γρόσια.
Με τη Συνθήκη του Λονδίνου το 1840, ο Μωχάμετ Αλή περιορίζεται στην Αίγυπτο, χάνει την Κρήτη που επανέρχεται στην οθωμανική κυριαρχία.
Με το σουλτανικό φιρμάνι διορισμού του Μουσταφά Πασά στις 8 Δεκεμβρίου 1840, λήγει η περίοδος της Αιγυπτιοκρατίας.
Ο Μωχάμετ Αλή, εκτός από τα δημόσια έργα που κατασκεύασε στην Κρήτη, ίδρυσε και δύο τυπογραφεία.Ένα στα Χανιά, κι ένα στο Ηράκλειο.
Το τυπογραφείο στα Χανιά ήταν μεγαλύτερο, και σ’ αυτό τυπώθηκε και εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Κρήτη (1831), η Βακάι Γκιριτιγιέ(Κρητικά Γεγονότα), στα πρότυπα της εφημερίδας που εκδιδόταν στην Αίγυπτο(Αιγυπτιακά Γεγονότα).
ΜΙΑ ΕΙΔΗΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΩΓΕΙΑ
Στο φύλλο της 2 Νοεμβρίου 1833, στην τελευταία σελίδα διαβάζουμε:
ΤΟ ΑΝΤΙΒΑΣ. ΣΥΜΒΟΥΛ. ΤΗΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ.
Κατά την Δηλοποίησιν, την οποίαν διεκοίνωσεν εν ώρα συνεδριάσεως δι’ επισήμου Γράμματος προς το Συμβούλιον ο κατά το τμήμα της Αυλοποτάμου Οπλαρχηγός Ραμαζάν αγάς, ότι διευθύνει τον Νικολήν από το χωρίον Ανώγια μετά των χωριανών του Αντώνην προβατοβοσκόν , και Ζαχαριά Σταυράκη, επί λόγω ότι έκλεψαν οι δεύτεροι πρόβατον του πρώτου.
Λαβόντες βάσιν εις την μαρτυρίαν, την οποίαν έδωκεν αβιάστως και αναντιρρήτως ενώπιον μας ο προβατοβοσκός, ότι τω όντι είναι ο ίδιος ο κλέπτης, αλλά κατά παρακίνησιν του Ζ.Σταυράκη, μετά του οποίου συνέφαγε και το πρόβατον.
Και θεωρήσαντες, ότι είναι ηθικώς αναγκαίον να παιδεύονται οι τοιούτοι άνθρωποι της κοινωνίας προς σωφρωνισμόν των ιδίων, και παράδειγμα του κοινού.
Εγκρίνομεν
Α. Υποχρεούται ο ποιμήν Αντώνης, και ο Ζαχαριάς Σταυράκης να αποδώσουν έτερον πρόβατον παρόμοιον εις τον Νικολήν Ανωγιανόν.
Β. Καταδικάζονται από 21 του ενεστώτος ο πρώτος ως κλέπτης, και ο δεύτερος ως συνεργητής εις διμηνιαίον φυλακισμόν μετά ποινής της αλύσου εν καιρώ νυκτός, και την ημέραν εις υπηρεσίαν του εξαντλισμού του ενταύθα λιμένος, μετά δε την προθεσμίαν ταύτην μένουν ελεύθεροι.
Γ. Θέλουν τροφοδοτείσθαι από της ημερομηνίας του καταδικασμού καθένας πασαμέραν με 300 δραμιών άρτον από του ενταύθα Διοικητικού αρτοποιείου.
Δ. Να κοινοποιηθή η παρούσα παρά του Σερασκέρη της Κρήτης Μουσταφά Πασά προς τον Επιστάτην της εξαντλήσεως του λιμένος Αλλήν Γιαζιτζήν αγάν, και προς τον Διευθυντήν του αρτοποιείου Μανόλην, δια να ενεργηθή όσον ανήκει, προς δε τον επί της εν Κυδωνία Γραμματείας της Οικονομίας Διευθυντήν Κουδπήν εφένδην, εις είδησιν.
Εν Ρεθύμνη την 30 Αυγούστου 1833
(27 Ρεμβιούλ-Αχίρ 1249)
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ
Η ιστορία αρχίζει να ξετυλίγεται από το 1811 μέσω του περιοδικού «Ερμής ο Λόγιος».
Η πιο παλιά εφημερίδα είναι τα «Ελληνικά Χρονικά» που εκδίδονταν στο Μεσολόγγι.
Η πρώτη Ηρακλειώτικη εφημερίδα είναι η «Μίνως», ιδιοκτήτης ήταν ο Χ.Λυδάκης και το πρώτο φύλλο χρονολογείται το 1880.
Ο Μωχάμετ Αλή είχε ιδρύσει δύο τυπογραφεία. Ένα στο Ηράκλειο και ένα στα Χανιά, το οποίο ήταν και το σπουδαιότερο, καθώς εκεί τυπώνονταν η εφημερίδα Βακάι Γκιρίτ.
Οι εργαζόμενοι σε αυτά, ντόπιοι και Αιγύπτιοι, δεν έπαιρναν μόνο μισθό, αλλά και τρόφιμα και ρούχα.
Μέσα από στοιχεία που έχουν στη διάθεση τους ιστορικοί και ερευνητές, ένας ολόκληρος τόμος είχε σταλεί την εποχή εκείνη στη Βιβλιοθήκη Ταφταρχάνα του Καίρου.
Mε τη Σύμβαση της Χαλέπας το 1878, επιτράπηκε από την Οθωμανική Διοίκηση η έκδοση εφημερίδων.Από το 1880 μέχρι το 1897, εκδόθηκαν 23 εφημερίδες.12 στα Χανιά, 7 στο Ηράκλειο και 4 στο Ρέθυμνο.Κατά την περίοδο της Αυτονομίας, εκδόθηκαν 54 εφημερίδες και συγκεκριμένα, 28 στα Χανιά, 13 στο Ρέθυμνο, 12 στο Ηράκλειο και 1 στην Ιεράπετρα.
Από το σύνολο των 77 εφημερίδων μόλις 4 ήταν τουρκικές, πράγμα που δείχνει το μεγάλο ποσοστό αναλφαβητισμού στους κόλπους των μουσουλμάνων.
Αυτές ήταν:
Η «Ιντιμπάχ» (Επαγρύπνησις), 1881-84, η «Σαντάι Γκιρίτ»(Η Φωνή της Κρήτης), 1881, η «Μιράατ Γκιρίτ», (Ο Καθρέπτης της Κρήτης)1886, όλες στα Χανιά και η «Μουνταφαά» (Η Άμυνα), 1910-1911, στο Ρέθυμνο.
MUDAFAA (ΑΜΥΝΑ) – Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ (1910-1911)
Την Οθωμανική εφημερίδα Mudafaa(Άμυνα), είχε ανακαλύψει ο Γιάννης Παπιομύτογλου κατά την έρευνα του για την καταγραφή του Ρεθεμνιώτικου Τύπου.
Την είχε αναφέρει τότε η εφημερίδα «Δράσις» στην οποία είχε εντοπίσει δριμύτατα σχόλια κατά της Οθωμανικής εφημερίδας αυτής και του συντάκτη της.
Στο φύλλο που παρουσίασε(βλέπε φωτογραφία), αναφέρονται:
Πρώτο έτος, αριθμός 2
Τετάρτη, δεύτερη εβδομάδα
Ετήσια συνδρομή:Για Ρέθυμνο 8, για τα περίχωρα 8.5 και για εκτός Ρεθύμνης 10.5 φράγκα.
Γραφεία:Ρέθυμνο Κρήτης
Ιδιοκτήτης και Συντάκτης Kuyumdji –zadeh Hasan Shukri.
Όλα τα άρθρα αναφερόμενα για εθνικό σκοπό αποστέλλονται ατελώς και δημοσιεύονται δωρεάν στη διεύθυνση:Συνοικία Χουσείν Πασά
26 Ζιλχιτζά 1327
Οθωμανική εφημερίδα που υπηρετεί το εθνικό συμφέρον, κυκλοφορεί κάθε Τετάρτη
15 Κanun-I Awwal έτος 1326 (28 Δεκεμβρίου 1910)
Από πληροφορίες Τούρκου φίλου, το φύλλο αρ. 5 υπάρχει στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Άγκυρας.
Στη συνέχεια του άρθρου του, ο Γιάννης Παπιομύτογλου αναφέρει:
Ο εκδότης Χασάν Κουγιουμτζάκις φαίνεται πως εκπροσωπεί το κίνημα των Νεότουρκων, και μέσα από την εφημερίδα του υπερασπίζεται τα συμφέροντα των ομοθρήσκων του.
Εδώ να σημειώσουμε πως οι Νεότουρκοι ανήκαν στο εθνικιστικό κόμμα «΄Ενωση και Πρόοδος» που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη το 1908, με στόχο την κατάλυση της απολυταρχίας του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β’.
Η αφορμή ανταλλαγής «πυρών» μεταξύ των εφημερίδων Δράσεως και Άμυνας, υπήρξε ένα επεισόδιο στο χωριό Αμπελάκι.
Η μεν Δράσις ήθελε να το υποτιμήσει, η δε Άμυνα να το μεγαλοποιήσει.
Συγκεκριμένα στις 30 Δεκεμβρίου, άγνωστοι πυροβόλησαν κατά των σπιτιών Οθωμανών με αποτέλεσμα να τραυματιστούν ελαφρά 4 άτομα.Οι 9 ύποπτοι συνελήφθησαν.
Η εφημερίδα «Μουνταφάα» εκδιδόταν απο τον Δεκέμβριο του 1910, μέχρι τον Μάιο του 1911.
Θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον, αν μπορούσε να βρεθούν όλα τα τεύχη της εφημερίδας και να μεταφραστούν.
Φίλος Τούρκος μου έστειλε ηλεκτρονικά το 5ο τεύχος, που όπως μου είπε βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Άγκυρας.Ο ίδιος μου μετέφρασε και μέρη του δεύτερου τεύχους.Συγκεκριμένα:
Επικεφαλίδες άρθρων της 19 Δεκεμβρίου 1910 αναφέρουν:
«Απάντηση της Εθνοσυνέλευσης της Κρήτης σε κράτη που έδωσαν διπλωματικό σημείωμα σχετικά με το σεβασμό της υπεροχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Κρήτη»
«Η Εθνοσυνέλευση της Κρήτης πραγματοποιήθηκε σε συνάντηση υπό την προεδρία του Αριστείδη Καρυάρη (;) για να συζητήσει το διπλωματικό σημείωμα των μεγάλων δυνάμεων που απαιτούν να σεβαστούν τα δικαιώματα κυριαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σχετικά με το νησί της Κρήτης, στις 3 η ώρα. στις 6 Kânûn-i Awal 1910».
«Η Συνέλευση απέρριψε το σεβασμό της κυριαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία δεν υπάρχει de-facto, ωστόσο επαναλαμβάνεται de-jure και τόνισε την επιθυμία τους για ενοποίηση με την Ελλάδα.
ΑΛΛΑ 13 ΤΕΥΧΗ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ Ο ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ
Στη συνέχεια της έρευνας μου, ρώτησα τον Ερευνητή κύριο Μαρίνο Σαρηγιάννη (Ερευνητής Α’, Συντονιστής του Τομέα Οθωμανικής Ιστορίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ), αν γνώριζε για την ύπαρξη της εφημερίδας αυτής. Με πληροφόρησε ότι υπάρχουν άλλα 13 τεύχη, τα οποία υπάρχουν στην Δημοτική Βιβλιοθήκη της Σμύρνης,
Οπότε μένουν άλλα 9 τεύχη να βρεθούν, τα οποία δεν ξέρουμε αν σώζονται.
Όπως ο ίδιος μου ανέφερε, η εφημερίδα “Mudafaa” γραφόταν στην οθωμανική τουρκική γλώσσα, και μάλιστα χειρόγραφα, πράγμα σπάνιο για την εποχή.
Ο Μαρίνος Σαρηγιάννης πιστεύει, πως στο άμεσο μέλλον, κάποιος μεταπτυχιακός φοιτητής θα ασχοληθεί, οπότε θα βρεθεί κάποια φόρμουλα για το αρχείο, η και θα ζητηθεί επισήμως από τη Σμύρνη και την Άγκυρα.
Στα πλαίσια του προγράμματος που υπάρχει από κοινού με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, προσθέτει, πιθανόν, το αρχείο αυτό να αποτελέσει αντικείμενο κάποιας μεταπτυχιακής εργασίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
1. Τα Κρητικά Γεγονότα = Vaka-i Giritiye : μία ελληνοοθωμανική εφημερίδα του 19ου αιώνα, το διασωθέν ιστορικό αρχείο / Έρευνα και επιμέλεια έκδοσης Γιώργος Αθ. Τσούτσος, Δρ. Χρήστος Ν. Τεάζης.
2. Εξισλαμισμοί και επανεκχριστιανισμοί στην Κρήτη (1645-1899) Μανόλη Πεπονάκη
3. http://www.kairatos.com.gr/bikelaia/efimerides.htm
4. https://www.haniotika-nea.gr/efimeridografia-stin-kriti-1831-1913-2
5. https://agonigrammi.wordpress.com/2008/03/30/vakayi-giridiye-Χαρίδημου Παπαδάκη
Vakayi Giridiye – Κρητικά Γεγονότα ή Βακάι Γκιρίτ, η πρώτη εφημερίδα, που τυπώθηκε στην Κρήτη.
6. https://rethymniates.blogspot.com/2017/01/blog-post_19.html Γιάννη Παπιομύτογλου
Μια άγνωστη εφημερίδα των Τουρκοκρητών του Ρεθύμνου
