Από αποδείξεις πληρωμής ενοικίων,των καταστημάτων ιδιοκτησίας της Διεύθυνσης Μουσουλμανικών Θρησκευτικών Ιδρυμάτων, χρονολογίας 1902 και 1906,θα μεταφερθούμε νοερά στο Ρέθεμνος των αρχών του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα στην οδό Τσάρου, όπως λεγόταν τότε η οδός Αρκαδίου.
Είναι η εποχή που το Ρέθυμνο βρίσκεται υπό Ρωσική κατοχή, οι ταραχές έχουν σταματήσει, και σε γενικές γραμμές επικρατεί τάξη.Στον πλέον εμπορικό, και τότε, δρόμο της πόλης, χριστιανοί και μουσουλμάνοι έμποροι δραστηριοποιούνται και συνυπάρχουν.
Οι μηδαμινοί ραγιάδες είναι πλέον «εν ίση και ανωτέρα νυν μοίρα των πιστών Οσμανλήδων», είχε γράψει χαρακτηριστικά ο Ιωσήφ Χατζηδάκης.
Στον προυπολογισμό της Διεύθυνσης Μουσουλμανικών Ιδρυμάτων, από τον Απρίλη του 1921 μέχρι τον Μάρτη του 1922, τα έσοδα από το σύνολο των αστικών ακινήτων, βλέπουμε ότι ανέρχονται στο ποσόν των 27.853 δρχ.
Από ενοίκια αγροτικών κτημάτων 24.100 δρχ και από την πώληση ύδατος 15.608 δρχ(μασούρας 20).
Αλλά ας ξεκινήσουμε το οδοιπορικό μας πίσω στο χρόνο.
ΤΑ ΒΑΚΟΥΦΙΚΑ ΜΑΓΑΖΙΑ
Στην οδό Τσάρου, στον αριθμό 167,είχε το κατάστημά του ο Μύρων Βολανάκης με 30 δρχ. ενοίκιο.Κοντά στο τζαμί Καρά Μουσά πασά, στον αριθμό 5, ο Μιχαήλ Βαρουχάκης, και απέναντι του, στο 4, ο Αχμέτ Τσαγκαρινάκης.
Πιό κάτω, στο 8, ο Γινούς Γινουσάκης, και δίπλα, στο 6, ο Ιβραήμ Ατάκης.
Πιό κάτω, στο «Καμαράκι», ο Στυλιανός Καλαιτζάκης, θα εξοφλήσει τα νοίκια ενός έτους, δρχ. 80.90.
Στον αριθμό 78, ο Ευάγγελος Δαμβουνέλης, με ενοίκιο 59.80 δρχ. τον Ιούνη του 1902,μάλλον για ένα χρόνο.
Ο Μουσταφά Σαιτουσταδάκης στην οδό Τσάρου και Πρίγκηπος αρ.2 και 15.
Στον αριθμό 158 ο Παύλος Αγιαντάκης με ενοίκιο 8.10 δρχ.
Στην οδό Ταχυδρομείου, σημερινή οδό Μελιδόνη, τέσσερα χρόνια μετά, το 1906, το μαγαζί στον αριθμό 4 το νοικιάζει ο Απόστολος Παπασηφάκης έναντι 10 δρχ. το μήνα.
ΤΑ ΜΑΓΑΖΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΤΡΙΦΥΛΛΗ
1000 δρχ. το χρόνο ήταν το ποσό που πλήρωνε για τα βακουφικά μαγαζιά ο μεγαλέμπορας Θεόθωρος Τριφύλλης στην οδό Ταχυδρομείου και Χιοστάκ( σημερινή οδός Μελιδόνη) στους αριθμούς 6, 8 και 10.
Η οικογένεια Τριφύλλη, όπως και οι Καλοκαιρινοί του Ηρακλείου, είχε την αγγλική υπηκοότητα.
Ασχολούνταν εμπορικά με τις εξαγωγές βελανιδιού, χαρουπιού και λαδιού.
Ο Θεόδωρος Τριφύλλης διετέλεσε διευθυντής της Τράπεζας των Αθηνών το 1907 και ήταν υποπρόξενος της Αγγλίας και της Αυστρο-Ουγγαρίας.
Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΙΑΤΡΟΥΔΑΚΗΣ- ΚΑΛΟΓΕΝΝΗΤΟΣ ΚΑΙ ΣΙΑ Ο.Ε.Ε.»
Οι σημαντικότεροι έμποροι της πόλης, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, συμμετείχαν ως εταίροι στην Ομόρρυθμη Εμπορική Εταιρεία με την επωνυμία «Ιατρουδάκης-Καλογέννητος και Σια».
Σαν κύριο αντικείμενο είχε την εισαγωγή αλεύρου από τη Ρουμανία και ξυλεία από την Τεργέστη, και την εξαγωγή λαδιού χαρουπιού και βελανιδιού.
Επίσης ο Στ. Ζαχαρίου έκανε εισαγωγές αλεύρου.
ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Στον αριθμό 34 υπήρχε το κατάστημα του Εμμ. Γοβατζιδάκη.Και τι δεν έβρισκες εκεί.Από αρώματα και σαπούνια, μέχρι χαρτοφύλακες, μελανοδοχεία και λογιστικά κατάστιχα.
Στον ίδιο δρόμο υπήρχε και το κατάστημα της Μαρίας Καλαιτζάκη που έφτιαχνε και πουλούσε γυναικεία καπέλα.
Στον αριθμό 103, υπήρχε το εστιατόριο «Ελευθερία» και στο 198 το εστιατόριο «Αρσινόη».
Και μη φανταστείτε φασολάδες και μακαρονάδες.Και τα δύο είχαν πεπειραμένους μαγείρους από το εξωτερικό, γνώστες της γαλλικής και οθωμανικής κουζίνας, με πελάτες μπέηδες και Ρώσους αξιωματικούς, που έπαιρναν διπλούς μισθούς.
Στον αριθμό 58, στην ίδια οδό, το ξενοδοχείο ύπνου κι αυτό με το όνομα «Ελευθερία», σέρβιρε και χαβιάρι εκείνα τα χρόνια.
ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΕΝΟΙΚΙΟΥ ΤΟΥ 1905
Στον αριθμό 5 της οδού Τσάρου είχε μαγαζί ο Αλή Οσμαναγαδάκης με ενοίκιο 20 δρχ.Ο Σαλή Μεχμεταληδάκης στο 10 σε προφανώς μικρότερο μαγαζί, με ενοίκιο 7.50 δρχ.Ο ίδιος νοίκιαζε και δωμάτιο, δίπλα στο 3β με μόλις 4 δρχ ενοίκιο, προφανώς εργένης.Το διπλανό δωμάτιο νοίκιαζε ο ομόθρησκός του Μερτζάν Καγιανάκης με μόλις 1.60 δρχ. το μήνα.
Στον αριθμό 167 είχε το μαγαζί του ο Στυλιανός Αγγελιδάκης, στον αριθμό 226 ο Ιωάννης Κασιμάτης.
Δυστυχώς δε γνωρίζουμε το αντικείμενο της δραστηριότητας του καθενός, αναφέρεται όμως ο βακουφικός φούρνος του Γεωργίου Μυσιρλή στον αριθμό 5 της οδού Ωραία με ενοίκιο 27.50 δρχ.
Πρίν το 1910, στη γωνία των τότε οδών Τρικούπη και Θεσσαλονίκης, απέναντι από την κρήνη Ριμόντι, υπήρχε το ζαχαροπλαστείο του Τούρκου Γλυστρίδη.Το πήρε μετά ο φούρναρης Χαράλαμπος Γαλερός.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Όπως είπαμε και πιο πάνω, στις αποδείξεις δεν αναφέρεται το αντικείμενο δραστηριότητας των ενοικιαστών
Όμως, όπως και σήμερα, έτσι και τότε ήταν δρόμος με ζωηρή κίνηση και έντονη εμπορική δραστηριότητα.
Εκεί υπήρχαν τα προξενικά γραφεία, τα καταστήματα υφασμάτων , τα υποδηματοποιεία, τα καπνοπωλεία, τα ραφεία, τα εστιατόρια, τα κουρεία, τα γαλακτοπωλεία, τα μπακάλικα, τα καφενεία κλπ.
Ήταν ο δρόμος που έκαναν τη βόλτα τους οι Ρεθεμνιώτες.
Εκεί γίνονταν οι θρησκευτικές λιτανείες, η περιφορά του Επιταφίου, των εικόνων της Αγίας Βαρβάρας και των Τεσσάρων Μαρτύρων.
Στις εθνικές εορτές, όλοι οι καταστηματάρχες ύψωναν την ελληνική σημαία στα μαγαζιά τους και στον εξώστη του σπιτιού τους και προκαλούσε συγκίνηση ο κυματισμός του εθνικού μας συμβόλου.
Η οδός Τσάρου, και αργότερα Αρκαδίου, σίγουρα έχει διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στη ζωή και την ιστορία του Ρεθύμνου.
Βιβλιογραφία-Πηγές
Μανώλη Γ. Δρακάκη, «Έμποροι στο Ρέθυμνο την περίοδο της Ρωσικής Παρουσίας»
Απο το βιβλίο «Η Ρώσική Παρουσία στο Ρέθυμνο, 1897-1909, Πρακτικά Συνεδρίου, Επιμ. Μιχ. Τρούλης, Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2011.
Ρέθυμνο 1898-1913, από την Αυτονομία στην Ένωση», έκδοση Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου.
Τράπεζα Οθωμανικών Αρχείων
Φωτογραφιες από την ομάδα στο facebook:
Παλιές Φωτογραφίες Ρεθύμνου Κρήτης
