Πηγή Ρεθύμνου

Η Πηγή βρίσκεται 9 χλμ. από το Ρέθυμνο στο δρόμο προς τ' Αρκάδι, σε υψόμετρο 60 μ. και έχει 401 κατοίκους. Μαζί με τον Πηγιανό Κάμπο 279 κατοίκους και Αγ. Δημήτριο 177 κατοίκους αποτελούν δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Ρεθύμνου, με 857 συνολικά κατοίκους (απογραφή 2011). Αναφέρεται για πρώτη φορά αρχές του 11ου αιώνα. από τον Άγ. Ιωάννη Ξένο, σε διαθήκη το χωριό Πηγή στην περιοχή Άριος. Το 1583 είχε 275 κατοίκους, ενώ το 1928 με την άφιξη των Μικρασιατών είχε 446 κατοίκους και ήταν έδρα κοινότητας. Το 1881 ήταν έδρα ομώνυμου Δήμου, έχοντας 372 κατοίκους (365 Χριστιανούς και επτά Τούρκους). Το 2001 με 336 κατοίκους ανήκει στο Δήμο Αρκαδίου.

Είναι χτισμένη στο κέντρο εύφορης πεδιάδας και σύμφωνα με μία εκδοχή προήλθε από την ένωση των οικισμών Νίσπιτα (από ναυτικούς κατοίκους) και Άι Γιάννη που βρισκόταν στην παραλία, αλλά αναγκάστηκαν να μετοικήσουν εσωτερικά στον Άι Γιώργη (θέση της Πηγής), εξαιτίας των πειρατών. Η ονομασία της Πηγής φέρεται να προέρχεται από μια πλούσια πηγή με υπέροχο νερό, που βρισκόταν κοντά στις όχθες του ποταμού, στη θέση «Βουλισμένη» που όμως στείρεψε από σεισμό. Στην περιοχή της Πηγής βρέθηκαν σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα: αγγεία, αμφορείς Μινωικής περιόδου (2600-1100), ρωμαϊκά νομίσματα, αλλά και βυζαντινές επιγραφές του 4ου μ.Χ. αιώνα. Υπάρχουν ακόμη επώνυμα από βυζαντινές οικογένειες: Βαρούχας, Καφφάτος, Καλλέργης, Λίτινας, Σκορδίλης που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και στο χωριό.

«Βακουφικό» χωριό Βαλιδέ Σουλτάτας με φιρμάνι του 1685

Με φιρμάνι του 1685 η Πηγή ήταν «Βακουφικό» χωριό, αφιερωμένο στη μέριμνα της Βαλιδέ Σουλτάνας και προστατεύονταν με ειδικούς νόμους από αυθαιρεσίες, ενώ οι φόροι πάγαιναν σε ιδρύματα.

Το χωριό ήταν αρκετά πλούσιο, μάλιστα η Σουλτάνα είχε δική της ιδιοκτησίας με 1.000 και πλέον ελαιόδεντρα.

Συμμετοχή σ' όλους τους αγώνες

Οι κάτοικοι έλαβαν μέρος σ' όλους τους αγώνες για τη λευτεριά της πατρίδας, με σημαντικότερη προσφορά στην επανάσταση του 1866, όπου στο Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου έχασαν τη ζωή τους 14 Πηγιανοί άντρες (ανάμεσα σ' αυτούς ήταν πέντε αδέλφια Βογιατζάκη) και φυσικά αρκετά γυναικόπαιδα.

Από το 1866-1944 έπεσαν υπέρ πατρίδας 37 άντρες, όπου αναφέρονται στο ηρώο του χωριού.

Εκκλησίες-Ιερείς

Η Πηγή υπαγόταν από τη Βυζαντινή εποχή στην Επισκοπή Αρίου, μετά το 1641 στην Επισκοπή Αυλοποτάμου και από το 1838 σε Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Εκκλησίες του χωριού είναι:

Αγ. Νικόλαος (1898) Στη θέση Παλιάς Εκκλησίας, στο κέντρο του χωριού, ο τρίκλιτος ενοριακός ναός (Ευαγγελισμός-Αγ. Χαράλαμπος).

Αγ. Παρασκευή (1801)

Μεταμόρφωση Χριστού.

Κοίμηση Θεοτόκου Χαμαρακιανή. Η ανέγερσή της από τους Χαμαράκηδες.

Αγ. Γεώργιος ο «Ψαροπιάστης» (11ος αιώνας) Ονομάστηκε έτσι σύμφωνα με την παράδοση, γιατί κατά την ανέγερσή του υπήρξε έλλειψη τροφίμων στους εργάτες. Με τη βοήθεια του αγίου οι ψαράδες έπιασαν άφθονα ψάρια και χόρτασαν οι εργάτες.

Αγ. Γεώργιος Κουτρούληδων.

Αγ. Νικόλαος στο Νίσπιτα (13ου αιώνα) Στον οικισμό Νίσπιτα ζούσαν 72 κάτοικοι το 1583, όμως ερημώθηκε από τους πειρατές.

Αγ. Ιωάννης (Γέννηση 24 Ιουνίου).

Αγ. Ιωάννης (29 Αυγούστου

Εφημέριοι Πηγής: Κωνσταντίνος Χαμαράκης, Ιωάννης, Παλιεράκης, Δημήτρης Σπυριδάκης, Τίτος Παπαδάκης, Παντελής Παπαδάκης, Σταμάτης Λάριος.

Παπα-Γιάννης Παλιεράκης βρέθηκε στ' Αρκάδι το 1866 και ήταν ανάμεσα στους αιχμαλώτους που φυλακίστηκαν μετά για 10 μήνες στη Φορτέτζα.

Όταν ελευθερώθηκε, επέστρεψε στην Πηγή και όπως διηγήθηκε ο Παντελής Πρεβελάκης είπε: «Μ' όσα έζησα στ' Αρκαδι, δεν μπορώ πια να ζω στα κοσμικά, και θα γίνω παπάς στο χωριό μου, την Πηγή».

Σχολείο-Δάσκαλοι

Το σχολείο της Πηγής ιδρύθηκε γύρω στο 1840 και χτίστηκε περίπου το 1855, όμως καταστράφηκε στην επανάσταση του 1866, για να ξαναχτιστεί το 1871.

Το 1959 χτίστηκε νέο, ενώ από το 1913 λειτούργησε ως 2θέση μέχρι τη συγχώνευσή του στο 12θέσιο Άδελε, που έχει 287 μαθητές (2012-2013), Γ. Ρογδινός (1914-1920), Ζ. Κουτσαλεδάκη (1920-1923), Ν. Βογιατζάκης (1923-33), Β. Βερνάδος (1934-1940), Φ. Καρδάνη (1940-1946), Π. Βασιλακάκης (1946-1961), Ε. Μουρτζανού (1961-1962), Κ. Μυγιάκης (1962-1971), Ε. Σπαντιδάκη (συγγραφέας-λογοτέχνης), Κ. Ταταράκης, Σ. Κλάδος, Β. Μυγιάκης, Χ. Μανουσογιαννάκη, Μ. Αποστολάκη.

Εκτός από τους παραπάνω διευθυντές δίδαξαν ακόμη οι: Ν. Κουτρουμπάκης, Π. Εκκεκάκης, Μ. Ζαμπετάκης, Αικ. Καούδη, Μ. Λέκκα, Α. Αλεξανδράκη, Ι. Βασιλακάκης, Ε. Μεταξάκη, Κ. Καλλέργης (που σκοτώθηκε σε ηλικία 26 ετών στο Μπιζάνι), Αγγ. Χρονάκης, Β. Συριανόγλου κ.α. Τους περισσότερους μαθητές τους είχε το 1938-1939 που έφταναν τους 90.

Δάσκαλοι από την Πηγή είναι οι: Κ. Μυγιάκης (ο πρόεδρος Διδασκαλικού Συλλόγου και Συνταξιούχων), Σ. Βογιατζής, Μ. Γαλανάκης (ο συγγραφέας), Β. Μυγιάκης, Ν. Βογιατζάκης, Ν. Κουτρουμπάκης, Β. Σπυριδάκης, Ε. Μεταξάκη, Φ. Καρδάνη, Ζ. Κουτσαλεδάκη κ.α.

Ποδοσφαιρική ομάδα Α.Ο. Πηγής

Το 1974 δημιουργήθηκε η ποδοσφαιρική ομάδα θύελλα Πηγής, χωρίς όμως να πάρει μέρος σε πρωταθλήματα της ΕΠΣΡ.

Το 1995 οι Β. Μυριοκεφαλιτάκης, Σ. Μαϊνωλάς, Β. Μυγιάκης, Σ. Μεταξάκης κ.α. ίδρυσαν τον Α.Ο. Πηγής, με Αριθμό Μητρώου 529 και με πρώτο πρόεδρο τον Β. Μυριοκεφαλιτάκη.

Η ομάδα έχει πάρει μέρος σ' όλες τις κατηγορίες τοπικού και το 2010 αναδείχτηκε πρωταθλήτρια Β' τοπικού ΕΠΣΡ.

Διαπρεπείς Πηγιανοί

Νικόλαος Ασκούτσης (1890-1955): Νομάρχης Ρεθύμνης, βουλευτής (1923-36), υπουργός και Γ. Διοικητής Κρήτης, με δεσμούς από την Πηγή (είχε κατοικία).

Μανόλης Βαρούχας (1886-1960): Δάσκαλος - αγωνιστής.

Θύματα στο Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου

Γεώργιος Γαληνός (1860-1934): Διαπρεπής ζωγράφος που γεννήθηκε στην Πηγή.

Ελένη Γιαννακάκη: Ζει στην Αγγλία και διδάσκει Νεοελληνική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Γεώργιος Εκκεκάκης (1934): Καθηγητής Φυσικής Αγωγής, συγγραφέας με πλούσιο ερευνητικό έργο. Κατάγεται από την Πηγή (από τη μητέρα του, Μεταξάκη).

Αμαλία Ζαννιδάκη-Μανουσάκη (1877-1947): Διευθύντρια ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου στο Ρέθυμνο, γεννήθηκε στην Πηγή και σπούδασε στο Αρσάκειο.

Γεώργιος Καφφάτος (1858-1926): Δικηγόρος, πρόεδρος Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου.

Παναγιώτης Μανωλιτσάκης (1943-1935): Δήμαρχος Πηγής το 1878-1911 και αγωνιστής.

Σπύρος Ν. Μυγιάκης (1848-1931): Πολέμησε νέος στο Αρκάδι, το 1898 έγινε πρόεδρος τοπικής φρουράς Πηγής. Το 1918 έγινε γραμματέας «Επιτροπής Αγωνιστών», από τα διαπρεπέστερα πρόσωπα της περιοχής.

Νικόλαος Παλιεράκης (1855-1925): Γυμνασιάρχης, γενικός επιθεωρητής εκπαίδευσης το 1902, με συγγραφικό έργο.

Αριστείδης Παπαδάκης (1907-1973): Γιατρός, αφήνοντας στη διαθήκη του στην κοινότητα πράγματα μεγάλης αξίας (μετοχές, πίνακες, τη βιβλιοθήκη του κ.α.).

Γιάννης Παπαδάκης (1960): Ηθοποιός, γνωστός σε κωμικά κρητικά έργα.

Γεώργιος Παπαδάκης (1909-1980): Δικηγόρος-αντιστασιακός.

Παντελής Πρεβελάκης (1909-1986): Ακαδημαϊκός λογοτέχνης με πλούσιο συγγραφικό έργο: «Χρονικό μιας πολιτείας», «Ο Ήλιος του θανάτου» μυθιστόρημα το οποίο εκτυλίσσεται στην Πηγή, για το λόγο αυτό θεωρείται ως Πηγιανός, αν και κατάγεται από τον Άρδακτο Αγ. Βασιλείου.

Χάρης Στρατιδάκης: Σχολικός σύμβουλος, διδάκτορας παιδαγωγικής, ερευνητής με πλούσια συγγραφική δράση. Γιος του Πηγιανού γυμνασιάρχη Κώστα.

Γεώργιος Φωτάκης (1875-1957): Αμαριώτης γιατρός, αλλά κάτοικος Πηγής. Εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους.

Τιμόθεος Χαλκιαδάκης (1868-1930): Ηγούμενος Μ. Αρσανίου το 1908.

Ελευθέριος Χαλκιαδάκης (1906-1987): Γιατρός-αντιστασιακός.

Νικόλαος Χατζηγιάννης (1916): Λογοτέχνης-συγγραφέας, τεχνοκρίτης με απερίγραπτη δραστηριότητα, πρόεδρος σε πολλούς πολιτιστικούς συλλόγους της Χαλκίδας (λόγω διαμονής του).

Ευάγγελος Χατζηγιάννης (1880-1970): Ισόβιος αγωνιστής σε πολλές επαναστάσεις.

Αντώνιος Ψαρουδάκης: Φαρμακοποιός - ευεργέτης του χωριού τον 19^ο αιώνα.

Διονύσιος Ψαρουδάκης (1880-1972): Ηγούμενος της Ι.Μ. Αρκαδίου το 1926, οπλαρχηγός το 1914.

Οικογένειες-Επώνυμα Πηγιανών

Βαρούχας, Βογιατζάκης, Βογιατζής, Γαλανάκης, Καρύδης, Κατσαδωράκης, Κατσανάκης, Καφφάτος, Κοτζαμπασάκης, Κουλούρης, Κουμιωτάκης, Κουτρούλης, Κουτρουμπάκης, Κουτσαλεδάκης, Μαθιουδάκης, Μαϊνωλάς, Μανωλιτσάκης, Μεταξάκης, Μυγιάκης, Παλιεράκης, Παπαδάκης, Σπανδάγος, Στρατιδάκης, Συνατσάκης, Τζεδάκης, Τριποδιανάκης, Τσιγδινός, Φασουλάς, Φωτάκης, Χαλκιαδάκης, Χαμαράκης, Χατζηγιαννάκης, Χατζηφουρναράκης, Ψαρουδάκης, Ψαρρός.

Πηγές:

«Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης», 1993 Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης.

«Το χωριό Πηγή Ρεθύμνου», 2007 Γ. Εκκεκάκη.

Πολύτιμες πληροφορίες από τους δασκάλους Κ. Μυγιάκη, Ευγενία Σπαντιδάκη και Γ. Βογιατζάκη.* Επειδή υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και για άλλα χωριά, όσοι διαθέτουν στοιχεία στο τηλέφωνο 6934 178701.τικιδι