Οι Βολιώνες βρίσκονται δυτικά του υψώματος Βένι, 24 χλμ. από το Ρέθυμνο και σε υψομ. 340 μ. και αποτελούν τοπική κοινότητα Δήμου Αμαρίου με 109 κατοίκους (2011).
Το 2001 αποτελούσαν δημοτικό διαμέρισμα Δήμου Συβρίτου με 170 κατοίκους. Στις 20-9-2015 εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι ήταν 197 και ψήφισαν 119.
Ονομασία-ιστορία-κάτοικοι
Το χωριό είναι χτισμένο σε βαλτώδες μέρος, όπου φυτρώνουν πολλά αγριολούλουδα, που ονομάζονται βιόλες. Από τα λουλούδια αυτά (βιόλες) πήρε την ονομασία του, έτσι γράφεται με «ο», Βολιώνες.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή το χώμα του εδάφους έχει μεγάλους βώλους, για το λόγο αυτό ονομάζεται και Βωλιώνες, με «ω».
Το χωριό φαίνεται να χτίστηκε πριν την Ενετοκρατία, όπως μαρτυρεί η βυζαντινή εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Χριστού (8ου -9ου αιώνα).
Για πρώτη φορά αναφέρεται το 1577 και 1583 ως Βογλιόνες με 299 κατοίκους.
Επί Τουρκοκρατίας διέμεναν σχεδόν μόνο Μουσουλμάνοι, έτσι το 1834 γράφεται Βολιόνες με 35 τουρκικές οικογένειες.
Το 1881 ανήκει στον Δήμο Μέρωνα ως Βολιώναις με 17 Χριστιανούς και 184 Τούρκους κατοίκους. Το 1900 είχαν φύγει οι Τούρκοι και διέμεναν μόνο 38 Χριστιανοί, που ήρθαν από γειτονικά χωριά του Αμαρίου, αλλά και από Ακούμια, Όρος.
Το 1920 ανήκουν στην κοινότητα Παντάνασσας με 200 κατοίκους, ενώ ήρθαν και Μικρασιάτες πρόσφυγες. Το 1940 είναι έδρα κοινότητας με 275 κατοίκους, ενώ το 1981 με 200 κατοίκους.
Στην κοινότητα ανήκαν και οι Ποταμοί που στην απογραφή του 1991 είχαν 20 κατοίκους, κέντρο της περιοχής, παλαιότερα με Σταθμό Χωροφυλακής, όμως εξαιτίας του Φράγματος εγκαταλείφτηκε.
Συμμετοχή σε όλους τους αγώνες
Οι κάτοικοι πήραν μέρος σε όλους τους αγώνες, φυσικά του 1940-1944, αφού πριν διέμεναν σχεδόν μόνο Τούρκοι. Πήραν μέρος στον πόλεμο στην Αλβανία αρκετοί άντρες του χωριού. Στη Γερμανική Κατοχή συμμετείχαν στις αγγαρείες για το αεροδρόμιο Τυμπακίου και του δρόμου προς τις Μέλαμπες, στις λεγόμενες «δεκαπενταρίες». Συχνά περιέθαλπαν Άγγλους και πήραν μέρος σε πολεμικά γεγονότα.
Οι Γερμανοί συνέλαβαν τον παπα-Μανόλη Ανδρουλάκη (και δάσκαλο) που πρωτοστατούσε σε διάφορες αντιστασιακές ομάδες, αλλά και τον 24χρονο γιο του Θοδωρή που είχε τελειώσει δάσκαλος (την στιγμή που έφευγε για την Αθήνα).
Μετά από βασανιστήρια στη Φορτέτζα, τους οδήγησαν στο στρατόπεδο Ζεμούν της Σερβίας, όπου έμειναν μαζί 115 μέρες, παρηγορώντας ο ένας τον άλλο. Το νεαρό δάσκαλο Θοδωρή που δεν πρόλαβε να διδάξει τον οδήγησαν μαζί με 650 κρατούμενους στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν Γερμανίας, όπου και κάηκε στους φούρνους.
Ο πατέρας του παπα-Μανόλης έζησε στα κολαστήρια του Γ’ Ράιχ από το 1943-Μάρτιο 1945, ανίκανος από τους ρευματισμούς και τα βασανιστήρια. Τον Ιούνιο του 1945 επέστρεψε στις Βολιώνες, συνεχίζοντας με δυσκολία τα καθήκοντά του, μέχρι το 1953 που πέθανε σε ηλικία 68 ετών.
Στην περιοχή του χωριού και στην τοποθεσία «Λίνες» των Ποταμών έγινε στις 11-9-1944 η μεγάλη μάχη από τους άντρες του ΕΛΑΣ, όπου σκοτώθηκαν 30 Γερμανοί και δύο αντάρτες οι Μαν. Γαβαλάς (Παντάνασσα) και Μιχ. Μπαροτσάκης (Αστέρι).
Εκκλησίες-ιερείς
Ευαγγελισμός Θεοτόκου, νέος ενοριακός ναός από το 1977, σταυροειδής με τρούλο, που χτίστηκε επί παπα-Αλέξανδρου Τριχάκη.
Αρχάγγελος Μιχαήλ (6/9 «Το εν χώναις θαύμα»), βυζαντινός ναός του 8ου-9ου αιώνα με τοιχογραφίες. Σύμφωνα με την παράδοση στο χωριό είχε πέσει θανατηφόρα αρρώστια γύρω στο 1925 και στις 6 Σεπτεμβρίου έγινε παράκληση στο Μιχαήλ Αρχάγγελο και το κακό σταμάτησε. Έτσι από τότε καθιερώθηκε η 6η Σεπτεμβρίου σαν μέρα γιορτής του Αρχιστράτηγου, ενώ μέχρι το 1977 ήταν και ο καθεδρικός ναός, ενώ σήμερα νεκροταφειακός.
Αγ. Γεωργίου, νέος ναός στο κέντρο του χωριού.
Παναγίας, πρώτος ναός στο Μεσοχώρι.
Αγ. Αικατερίνης, ερειπωμένος.
Αγ. Παρασκευής, ήταν παλιός και δίπλα χτίστηκε νέος.
Μεταμόρφωση Σωτήρα (Αφέντης Χριστός), βυζαντινός ναός του 9ου-10ου αιώνα με τοιχογραφίες, που αναστηλώθηκε το 1983.
Αγ. Ιωάννης, Αγ. Κωνσταντίνος, Αγ. Ονούφριος, Αγ. Φωτεινή, Αγ. Παύλος, (παλιά ξωκλήσια). Ιερείς: Εμμανουήλ Ανδρουλάκης (1917-1953 εκτός από 1945-1947), Ιωάννης Λαγουδάκης (1953-55 από Καρίνες), Αλέξανδρος Τριχάκης (1955-1986), Νικόλαος Σαββάκης (1986-1992 από Πατσό), Γεώργιος Καναβάς (1993-2006), Σταύρος Τουπαδάκης (2006- σήμερα 2016).
Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου στο Βένι (17 Ιανουαρίου), παλιό μοναστήρι, κοντά στην Παντάνασσα και Βολιώνες στο δάσος Βένι Αμαρίου, με εντυπωσιακή θεά.
Σήμερα διατηρείται ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου που προϋπήρχε της μονής, μερικά κελιά και άλλα θολωτά κτίρια. Η μονή δεν είναι φρουριακή, είχε αρκετό νερό με δύο κρήνες. Το λατρευτικό σπήλαιο έχει τρεις χώρους (ναός, ιερό και χώρος Αγιάσματος).
Η μονή ιδρύθηκε από τον μοναχό Βενιώτη το 16ο αιώνα και αποτελεί και σήμερα Μετόχι της μονής Αρκαδίου, ενώ πρώτα ήταν ανεξάρτητη.
Λέγεται ότι εδώ μόνασε ο γνωστός ηγούμενος της Μ. Αρκαδίου Κλήμης Χορτάτζης (τ’ όνομά του αναφέρεται στο Κωδωνοστάσιο Αρκαδίου το 1587). Σε ενετικό έγγραφο (νοταριακή πράξη) του 1627 αναφέρεται: «Καλογέρου απού το Μοναστήριο του αγίου Αντωνίου Βανιότη τεριτόριο του Ρεθύμνου…».
Σ’ άλλο έγγραφο του 1601 ο Τζώρτζης Βεργίτσης πούλησε στον Κωνσταντή Κλάδο, ιερέα κτήματα που είχε στο Βένι.
Σύμφωνα με μια παράδοση υπάρχει ένα ολόχρυσο πορτί, που όμως δε γνωρίζει κανένας που βρίσκεται. Ο λαός πιστεύει, ότι όσο δε βρίσκεται αυτό η Ελλάδα θα παραμένει φτωχή.
Σε άλλη παράδοση, αναφέρεται ένα θαύμα, όταν ένας Τούρκος από τη Γέννα είχε ένα παιδί του βαριά άρρωστο. Του είπαν οι Χριστιανοί να κάνει τάξιμο στον Άγιο Αντώνιο δύο ασκιά λάδι για να γίνει καλά ο
γιος του. Αυτός κοροϊδευτικά είπε ότι θα του πάει μια χοχλιδόκουπα λάδι. Πράγματι το θαύμα έγινε, το παιδί του έγινε καλά, αυτός πίστεψε και φόρτωσε ένα μουλάρι με δύο ασκιά να το πάει στον Άγιο. Το ζώο όμως δεν μπορούσε να προχωρήσει. Τα φόρτωσε σε άλλο, αλλά και πάλι τίποτα. Τον ρώτησαν τότε τι συμβαίνει και τι έταξε στον Άγιο και αυτός τους είπε μια χοχλικόκουπα. «Αυτό που έταξες στον Άγιο, αυτό πρέπει να πας». Έτσι και έγινε.
Ιερό προσκύνημα Παναγίας Ελεούσας Ποταμών (Παρασκευή Πάσχα)
Δύο χιλιόμετρα από τους Ποταμούς Αμαρίου υπάρχει το Ιερό Προσκύνημα της Αγίας Ελεούσας (Ζωοδόχου Πηγής). Στο μέρος αυτό ζούσε κάποτε ένας ασκητής και ήταν το ερημητήριό του.
Το 1918 ο Ιωσήφ Κοτσίφης αγόρασε όλο το δασωμένο Μετόχι, που μέσα σ’ αυτό βρισκόταν και η Εκκλησία της Αγίας Ελεούσας (πάνω σε ξύλο ήταν χαραγμένη η λέξη).
Το 1950 ο ενωματάρχης Μαρκάκης μαζί με τον Διοικητή Αμαρίου πήγαν στο δάσος κοντά στην εκκλησία να κυνηγήσουν. Βρήκαν νερό (αγίασμα) που έτρεχε κάτω από την Αγία Τράπεζα της εκκλησίας, ήπιαν και (ο Μαρκάκης) έπλυνε το χέρι του, που είχε παραλύσει από καιρό. Μετά από λίγο διαπίστωσε ότι το χέρι του ήταν εντελώς καλά και από θαύμα θεραπεύτηκε. Ανακοίνωσε τότε στον τύπο ότι έγινε εντελώς καλά και
από τότε έγινε γνωστή η Αγία Ελεούσα και λίγο αργότερα άρχισαν να εκχερσώνουν το μέρος. Βρήκαν την εκκλησία που ήταν χωμένη στο δάσος και ο Κώστας Ανδρουλάκης από τις Βολιώνες βρήκε το μικρό εικόνισμά της την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής. Ο γιος του Γιώργης εκεί που έριχνε ξύλα στο καμίνι, πρόσεξε ότι ένα δεν καιγόταν. Αυτό κίνησε την περιέργειά του, το κοίταξε προσεκτικά και είδε σαν κάτι να ήταν γραμμένο. Πήγε αμέσως στο γερο-Κοτσίφη και αυτός διαπίστωσε ότι ήταν η εικόνα της Παναγίας Ελεούσας.
Η εικόνα γράφει επάνω «Παναγία ελέο» και γιορτάζει την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής. Αναφέρονται πολλά θαύματα από τη χάρη της. Ανάμεσα σ’ αυτά είναι η αποθεραπεία ενός λεπρού από τους Αποστόλους, λίγο πριν στη Σπιναλόγκα. Θεραπεύτηκε πλήρως, όταν πλύθηκε από το αγίασμα που τρέχει κάτω από την Αγία Τράπεζα. Το ιερό προσκύνημα της Ελεούσας είναι ιδιωτικό και αρκετοί πιστοί έρχονται συχνά να προσκυνήσουν.
Σχολείο – Δάσκαλοι
Οι μαθητές από τις Βολιώνες πήγαιναν στο σχολείο Παντάνασσας που είχε ιδρυθεί το 1899 μέχρι το 1918 που ιδρύθηκε το σχολείο στις Βολιώνες και στεγαζόταν αρχικά σε σπίτι.
Το 1923 που είχαν φύγει οι Τούρκοι οι κάτοικοι κατέλαβαν ένα μουσουλμανικό οίκημα και στέγασαν το σχολείο τους.
Το 1928 ξεκίνησαν οι εργασίες για την ανέγερση διδακτηρίου και ολοκληρώθηκαν το 1937.
Ο πρώτος δάσκαλος που δίδαξε ήταν ο παπα-Μανόλης Ανδρουλάκης από το 1918-1942 και ακολούθησαν Μαρία Χατζημαρκάκη-Ιερωνυμάκη (1950-1954), Γεώργιος Ξέκαλος, Δημήτριος Ιερωνυμάκης, Λίτινας, Στρατής Κουρκουλός, Γιάννης Λαμπαρδάκης.
Τα τελευταία χρόνια το σχολείο συγχωνεύτηκε με το πολυθέσιο Αποστόλων.
Οικογένειες
Αλεξάκης, Ανδρεαδάκης, Ανδρουλιδάκης, Βαρδαλάς, Ιερωνυμάκης, Καλαγασίδης, Καραγιαννάκης, Κεχαγιαδάκης, Κοντογιάννης, Κοτσίφης, Λίτινας, Μανιαδάκης, Πορτάλιος, Πολυμίλης, Σαρμάνης, Σημαντήρης, Τριχάκης, Τσαχάκης, Χαροκόπος, Χριστουλάκης.
Πηγές: Λευτ. Κρυοβρυσανάκης «Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης και Πανόραμα» Μαν. Παντινάκης «Νικητές στο απόσπασμα»
π. Σταύρου Τσουπαδάκη «Περιοδικό Ορθόδοξο, για ενορία Βολεώνων». Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλέφωνο: 6934178701.
