Το γεωργικοκτηνοτροφικό χωριό με επιχειρηματική δραστηριότητα
Οι Σαϊτούρες βρίσκονται 18 χλμ. από το Ρέθυμνο, από το 13ο χλμ. της παλιάς εθνικής οδού Ρεθύμνου-Χανίων προς Καλονύκτη-Παλαίλιμνο και σε υψόμετρο 350μ. Αποτελούν Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Ρεθύμνου με 105 κατοίκους (απογραφή 2011), ενώ το 2001 ανήκαν στον Δήμο Νικηφόρου Φωκά με 181 κατοίκους.
Το 2014 εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι ήταν 182 (ψήφισαν 130).
Ονομασία - Ιστορία
Χτίστηκε επί βυζαντινής εποχής, όπως μαρτυρούν οι αγιογραφημένες εκκλησίες του 13ου αιώνα και οφείλει την ονομασία του, σε σχήμα στο οποίο είναι χτισμένο, αφού μοιάζει με σαΐτα (Σαϊτούρες).
Αναφέρεται για πρώτη φορά στην απογραφή Μπαρότση το 1577, αλλά και το 1583 με 387 κατοίκους.
Σε φρουριακή έκθεση του 1633 αναγράφεται ότι επανδρώνει υπό τον Μανώλη Καφάτο με πέντε άνδρες τη θέση «Κουσόστενο Κεφάλας».
Το 1659 έχουν 24 σπίτια, ενώ το 1783 αναφέρεται με 794 οφειλόμενες αγγαρείες και το 1881 υπάγεται στον Δήμο Ρουστίκων με την ονομασία Σαϊτούραις έχοντας 138 χριστιανούς και 107 Τούρκους.
Το 1900 ως Σαϊτούρες με 228 κατοίκους και από το 1920 έδρα ομώνυμου αγροτικού Δήμου, ενώ το 1928 έδρα κοινότητας με 224 κατοίκους. Το 1991 με 184 κατοίκους.
Διαθήκη επί ενετοκρατίας το 1601
Σαϊτούρες, Μάης 1601, στο σπίτι του Μιχάλη Μουσούρου π. Κωνσταντή. Η Αντωνία Σακ.... π. Νικόλα αρρώστησε βαριά και παρακάλεσε το νοτάριο να της γράψει τη διαθήκη.
Πρώτα αφήνει συγχώρεση σε όλους.
Αφήνει το χωράφι που έχει στην Αμπέλο στον ανηψιό της Μανώλη και τον Κωνσταντή, αδερφό του, του μακαρίτη Πέρου για την ψυχή της. Τα σπίτια που έχει στην πόλη να γίνουν 4 μερίδια και να πάρει τα 3 ο Κωνσταντής...
Στον παπά αφήνει και 28 πήχες δίμιτο... για λειτουργίες.
Στη γυναίκα του Μιχάλη αφήνει μικροαντικείμενα και τους καρπούς και το λάδι που της χρωστούν για να την μνημονεύει...
Χρεώστες της είναι οι Μιχελέτος Λίτινος, Φραγκίσκος Ντασένας Μπενάρδου, Μαρία Καβουροπούλα, Κωνσταντίνος Μουσούρος του Μιχάλη.
Θέλει να την θάψουν στην εκκλησία της υπεραγίας Θεοτόκου και να τη μνημονεύει η παραπάνω Αρχόντισσα.
Αφήνει άλλα μικροαντικείμενα σε διάφορες και στο νοτάριο 2 λίρες.
Μάρτυρες: Γιακουμής Ντασένιας Μιχάλη, Βασίλης Λίτινος Νικολή, Μιχελέτος αδερφός του, Βασίλης Λούμπινος Λέο, Γιάννης Βλαστός Χερουβέ π. Νικολή, Μανώλης Φωτεινόπουλος π. Γιάννη, Μανώλης Ντα.. π. Ανδρέα.
Απόφαση Ιεροδίκη το 1657
Εκ των κατοίκων του χωριού Σαϊτούρες η ονομαζόμενη Μαρία του Κωνσταντή προσελθούσα ενώπιον του Ιεροδικείου είπε τα εξής:
«Προ τινος ο Χασάς του Αβδουλλάχ εζήτησε να με συζευχή. Και εάν δεν δώσω αυτοπροσώπως την συγκατάθεσίν μου να μη γίνει η πράξις του γάμου εκ μέρους του Ιεροδικείου. Και ζητώ να μου δοθή νόμιμος απόφαση».
Ο Ιεροδίκης
Επειδή δεν επιτρέπεται συμφώνως προς τον ιερόν νόμον να γίνει πράξις γάμου άνευ συγκαταθέσεως σου, Δίδω εις χείρας σου απόφασιν. Και καταχωρείται ενταύθα.
Οι Μάρτυρες
Αβδουλκερίμ, υπηρέτης του Ιεροδικείου - Μεχμέτ Υφασματέμπορος - Χαμζά βέης, αρχηγός των γιανιτσάρων - Αχμέτ, στρατιώτης, γιανίτσαρος - Μεχμέτ, γιανίτσαρος.
Ο Ιεροδίκης
Μεβλανα Μεχμετ
Συμμετοχή σ’ όλους τους αγώνες
Όπως και τ’ άλλα γειτονικά χωριά οι κάτοικοι πήραν μέρος σ’ όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες.
Κατά την Μάχη της Κρήτης μάλιστα οι Γερμανοί βομβάρδισαν το χωριό, όμως η βόμβα δεν εξερράγη.
Εκκλησίες - Ιερείς
Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Ενοριακή εκκλησία του 13ου-14ου αιώνα, εικονογραφημένη από ντόπιο καλλιτέχνη.
Αναφέρεται το 1630 από τον Βασιλικάτα ότι η εκκλησία διέθετε σιδερένια αλυσίδα, από την οποία κρέμεται σιδερένιος επαργυρωμένος σταυρός και μάλιστα θαυματουργός.
Αγ. Νικόλαος, ξωκλήσι που χτίστηκε το 1285.
Αγ. Αντώνιος.
Αγ. Σαράντα - Άγιο Πνεύμα (δίκλιτη).
Αγ. Γεώργιος, παλιά βυζαντινή εκκλησία.
Αγ. Παρασκευή παλιά εκκλησία.
Σωτήρας Χριστός, παλιά που ανακαινίστηκε.
Γέννηση Θεοτόκου.
Αγ. Ευμένιος.
Ιερείς: Δρανδάκης Γιάννης, Βουρβαχάκης Ανδρέας, Λαμπάκης Ευμένιος (1976), Γερακάρης Ισίδωρος, Φραντζεσκάκης Νεκτάριος.
Σχολείο-Δάσκαλοι
Από το 1866-1916 οι μαθητές πήγαιναν στο σχολείο Ρουστίκων.
Το σχολείο Σαϊτούρων ιδρύθηκε το 1916 και το πρώτο του κτίριο χτίστηκε το 1930 και λειτούργησε μέχρι τα τελευταία χρόνια, που συγχωνεύτηκε με το 6/θέσιο Γωνιάς.
Δάσκαλοι που δίδαξαν στο σχολείο: Ζαμπετάκης Μανόλης (ο διευθυντής Ακαδημίας), Βαγιωνάκης, Φουντουλάκη Αγάπη (1963), Παναγιωτάκη Ασπασία, Χρυσός Κ., Δουκάκης Θεοχάρης, Στεφανάκης Ζαχαρίας (1967), Ηλιάκης Γιώργης, Πατσαχάκης Γιάννης (1970), Ασπραδάκης Γ., Βιτωράκη Γεωργία, Σιγανού Ανδ, Μπλαζάκης Νικ. (1977), Γαρεφαλάκης Γ., Μουρτζανού Γαρ., Τσέλνικα - Ανδρουλιδάκη Σταματία (1986-87) κ.ά.
Εκπαιδευτικοί από Σαϊτούρες: Φουντουλάκη Αγάπη, Ηλιάκη Ειρήνη, Βαρδάκης Θεόδωρος, Πενθερουδάκης Λευτέρης, Βαρδάκη Χρυσούλα, Μαρία, Χαλικάκης Κωνσταντίνος (καθηγητής Πανεπιστημίου στη Γαλλία), Χαλικάκη Δέσποινα.
Άλλοι επιστήμονες: Ηλιάκη Αθηνά, Δασκαλάκης Κοσμάς (γιατροί), Δασκαλάκη Δέσποινα, Αργυρώ, Κουμεντάκης Ευάγγελος, Παπαδάκης Ιωάννης (δικηγόροι), Παπαδάκης Γιώργης, Βαρδάκης Ανδρέας (πολιτικοί μηχανικοί), Μπικάκης Ιωσήφ, Γιάννης, Ηλιάκης Νικόλαος, Ιωάννης (οικονομολόγοι), Παπαδάκης Χρήστος (διοικητής ΒΟΑΚ), Παπαδάκης Μανόλης, Νίκος (αξιωματικοί) κ.α.
Εκδρομή στο Αρκάδι το 1967
Με δάσκαλο τον Ζαχαρία Στεφανάκη (από τον Πλάτανο Αμαρίου), το 1967-68.
Όρθιοι στην πάνω πλευρά: Κατίνα Σουχλάκη, Γιώργης Χαλικάκης, Γιώργης Βαρδάκης. Όρθιοι από αριστερά και από επάνω προς τα κάτω: Αργυρώ Χατζηδάκη, Μαρία Παπαδάκη (Μαριγούλα), Αντώνης Βαρδάκης, Ευαγγελία Κ. Χατζηδάκη, Διαμάντα Ηλιάκη, Στελής Φλισκουνάκης, Μαρία Φλισκουνάκη, Μαγδαληνή Καψαλάκη, Χρυσούλα Βαρδάκη, Σοφία Ηλιάκη, Αγάπη Σπαντιδάκη, Ζαφειρένια Παπαδάκη, Μαρία Δασκαλάκη, Αγγελική Κουμεντάκη, Μαρίκα Καψαλάκη, Θεοδωρής Βαρδάκης, Σήφης Ανδρ. Δασκαλάκης, Βαγγελιώ Κ. Δασκαλάκη, Δέσποινα Παπαδάκη, Στέλλα Μποτωνάκη, Σοφία Χατζηδάκη (στη φώτο).
Σχολικό έτος 1970-71
Πάνω στη φώτο: Βασίλης Π. Γυπαράκης, Γιάννης Βαρδάκης, Γιώργος Φλισκουνάκης, Βασίλης Παπαδάκης, Γιάννης Φουντουλάκης, Γιάννης Πατσαχάκης (δάσκαλος από Μεσονήσια Αμαρίου) Στέλιος Ι. Ηλιάκης, Ειρήνη Αν. Παπαδάκη, Μαρία Αγ. Βαρδάκη, Βαγγέλης Ηλ. Βαρδάκης, Μαρία Μανιατάκη, ;, Βαγγελιώ Χατζηδάκη.
Κάτω: Γιώργης Δασκαλάκης, Ανδρέας Βαρδάκης, Βασίλης Κουμεντάκης, Μανόλης Βαρδάκης, Γιώργης Βαρδάκης, Βαγγέλης Σπαντιδάκης, Γιώργης Ι. Παπαδάκης, Σταύρος Ηλιάκης, Δασκαλάκης.
Σαϊτουριανές επιχειρήσεις σ' όλη την Κρήτη
Αντωνίου Ανδρέας, οβελιστήριο.
Βογιατζιδάκης Βαγγέλης, ενοικιαζόμενα δωμάτια.
Βογιατζιδάκης Ηλίας, αλουμινοκατασκευές.
Βογιατζιδάκης Γιάννης, παραδοσιακό παντοπωλείο.
Βαβουράκης Ε. Κ. ΟΕ. υπηρεσίες catering.
Βαρδάκης Ανδρέας, γεωργικά εφόδια
Βαρδάκης Γεώργιος, εργολάβος.
Γυπαράκης Βασίλης, οβελιστήριο.
Γυπαράκης Εμμανουήλ, πιτσαρία.
Δασκαλάκη-Ανδρουλιδάκη Μαρία, λογιστικό γραφείο.
Δασκαλάκης Γεώργιος, υδραυλικές εγκαταστάσεις.
Δασκαλάκης Μισαήλ-Ηλιάκης Στυλιανός, εμπόριο ποτών.
Δασκαλάκης Στυλιανός, ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις.
Ηλιάκης Ευάγγελος, κάβα ποτών.
Ηλιάκης Νικόλαος, ταβέρνα.
Ηλιάκης Στυλιανός, εμπόριο κοσμημάτων.
Παπαδάκης Εμμανουήλ, υδραυλικές εγκαταστάσεις.
Σαμψών Στ. Αφοί, Ζαχαροπλαστεία, Μεσιτικό γραφείο.
Αθλητικός Σύλλογος «Σαμψών», όπου διδάσκει Kick boxing-πυγμαχία με εκπαιδευτή Γ.Γ.Α. Νικ. Στ. Σαμψών.
Φάμπρικες κατά καιρούς από: Σπαντιδάκη Γιώργη, Δασκαλάκη Μισαήλ, Ηλιάκη Σπύρο, Μανόλη.
Σπήλαια-θρύλοι
Καντινόσπηλιοι ΒΔ του χωριού διαστάσεων 3,5Χ4Χ1.
Αγ. Φανουρίου στην τοποθεσία Βενιέρηδων φαράγγι.
Αραπακιού τρύπα στη θέση Μπαντούρη Λέσκα.
Φραγγιόλι μικρό σπήλαιο ανάμεσα στο Άνω Μαλλάκι και Σαϊτούρες, στο οποίο υπάρχουν σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Ο θρύλος αναφέρει ότι επί Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι σκότωσαν 40 Μιχάληδες του χωριού και τους έριξαν σ' αυτή την τρύπα, που από τότε στοίχειωσε.
Το φαράγγι ονομάζεται των «Σαράντα Μιχελήδων» ή «Τρύπα».
«Νύφης τα ποτάμια», ανάμεσα στα χωριά Μαλλάκι-Σαϊτούρες, σύμφωνα με το θρύλο, κάποτε απ' εδώ περνούσε μια νύφη με τ' άλογό της , γλίστρησε και πνίγηκε από την καταρρακτώδη βροχή.
«Μανάς», δυτικά του χωριού, υπήρχε επί Τουρκοκρατίας ένα τυροκομείο της οικογένειας Ηλιάκη.
Απ' εκεί πέρασαν οι Τούρκοι, που φιλοξενήθηκαν, έδωσαν δώρα και έφυγαν, φευγοντας περνούσαν από τη θέση «Φτεριάρι», όπου συνάντησαν δυο Μανώληδες βοσκούς του Ηλιάκη (ο ένας ήταν γιος του), τους πήγαν στο σπήλαιο Φραγγιόλι και τους σκότωσαν.
«Κουφωτό κεφάλι» στην τοποθεσία Καρανταλέ ΝΑ του χωριού, υπάρχει μια σπηλιά με σταλακτίτες.
Σύμφωνα με την παράδοση γύρω στα 190 ένας τυροκόμος ο Σήφης Δασκαλάκης, διατηρούσε τα τυριά του μέσα στη σπηλιά. Τη νύχτα όμως οι νεράιδες του τα πετούσαν έξω. Ο Δασκαλάκης φοβήθηκε και εγκατέλειψε τη σπηλιά.
Οικογένειες
Αντωνίου, Βογιατζιδάκης, Βαβουράκης, Βαρδάκης, Γυπαράκης, Δασκαλάκης, Ηλιάκης, Καψαλάκης, Κουμεντάκης, Μανιατάκης, Μπικάκης, Παπαδάκης, Πενθερουδάκης, Σπατιδάκης, Σουχλάκης, Σαμψών, Χαλικάκης, Χατζηδάκης, Φλισκουνάκης, Φουντουλάκης.
Πηγές: «ΝΔ Ρεθυμνιώτικα χωριά» 1996 Αργίνης Φραγκούλη.
«Ρεθυμνιώτικος πανδέκτης» 1993 Λευτ. Κυροβρυσαάκη.
Πληροφορίες και στοιχεία από Μαρία Δασκαλάκη-Ανδρουλιδάκη, Βασίλη Γυπαράκη και από τον Εκπολιτιστικό Σύλλογο.
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλ. 6934 178701.
