Από τη λέξη "Μούσα"¹,που επικαλείται ο Όμηρος και δεν ήταν άλλη από την Καλλιόπη²,τη μεγαλύτερη και ευγενέστερη, αλλά και την πιο σοφή και σεβάσμια από τις υπόλοιπες οκτώ, όπως μας γράφει ο Ησίοδος στη Θεογονία του, παράγεται η λέξη μουσική η οποία δεν άλλαξε από τα αρχαία χρόνια και μάλιστα έγινε "κτήμα" δωρεάν των γλωσσών του κόσμου, κυρίως όμως των Δυτικών.
Προσέξτε όμως κάτι: Η λέξη ως λέξη μπορεί να μην άλλαξε, άλλαξε όμως το νόημα της. Όταν λέμε μουσική εννοούμε την τέχνη των ήχων, ενώ τότε εννοούσαν την παιδεία και γι αυτό η αρχαία ελληνική κοινωνία της έδινε μεγάλη σημασία. Την τοποθετούσε ψηλά και τη θεωρούσε μάλιστα απαραίτητη για την εκπαίδευση και την ανατροφή των παδιών, γιατί έπρεπε να γίνουν "μέτριοι άνδρες" μετρημένοι-ενάρετοι άνθρωποι δηλαδή.(Πολιτεία Πλάτωνα 423c) Υπάρχει όμως παρακάτω (στην πολιτεία)³και κάτι άλλο, που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα. "Ουδαμού γαρ κινούνται μουσικής τρόποι άνευ πολιτικών νόμων των μεγίστων, ως φησί τε Δάμων και εγώ πείθομαι. Η μετακίνηση δηλαδή των τρόπων μουσικής δεν γίνεται σε κανένα τόπο χωρίς να μετακινηθούν μαζί και οι μέγιστοι νόμοι της πολιτείας, όπως το λέγει και ο Δάμων (σπουδαία μουσική προσωπικότητα, η οποία δίδαξε μουσική τον Περικλή και τον Σωκράτη),τον οποίον πιστεύω κι εγώ.
Αυτό όμως το πιστεύει και ο έτερος συνομιλητής ⁴ Αδείμαντος , (αδελφός του Πλάτωνα). "Και εμέ τοίνυν , έφη Αδείμαντος , των πεπεισμένων". Φίλε αναγνώστη "θες και εμένα των πεπεισμένων" δηλ. θέσε ,τοποθέτησε και εμένα με αυτή τη γνώμη, άποψη, πίστη.
Συμφωνώ λοιπόν και εγώ με αυτά ,διότι η σημερινή βαθμιαία πτώση της μουσικής, για να μην γράψω κατάπτωση ή παρακμή, ομοιάζει με το μπλέξιμο, την ανακατωσούρα, τη σύγχυση των νόμων και δεν ξέρω αληθινά αν οι τρόποι της μουσικής μετακίνησαν τους νόμους ή αν άλλαξαν τα πράγματα και οι νόμοι μετακίνησαν τη μουσική. Πάντως ότι μετακινήθηκαν προς τα κάτω και τα δύο, μετακινήθηκαν.
Αυτό όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι γιατί ο άνθρωπος να φθάνει στην παρακμή; Είναι νομοτέλεια ή φταίει ο ίδιος υπερβαίνοντας τα μέτρα που του αναλογούν; Επειδή το πρόβλημα δεν είναι σημερινό αλλά πανάρχαιο, αναφέρω τι είπε ο σπουδαίος φιλόσοφος από την Ιωνία (Μικρά Ασία) Ηράκλειτος. Στο έργο του "Περί φύσεως 53-ια" γράφει:
"Ο Ήλιος ουχ υπερβαίνει τα μέτρα. Ειδεμή, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν". Ακόμη δηλαδή και ο Ήλιος δεν υπερβαίνει τα μέτρα που του αναλογούν, διαφορετικά αυτές οι Ερινύες, που υπηρετούν τη δικαιοσύνη, θα τον βρουν.
Οι Ερινύες ήσαν μυθικές θεότητες με φρικιαστική εμφάνιση. Έφεραν μαύρα ρούχα , κρατούσαν αναμμένες δάδες για να διαλύουν το σκότος των εγκλημάτων, κατοικούσαν στον κάτω κόσμο και όπλο τους είχαν το φιδοφόρο μαστίγιο. Σιγά-σιγά όμως ο τρόμος αυτός
ο προερχόμενος από τις Ερινύες μετριάστηκε με τη δημιουργία των Ευμενίδων, (Ευ = καλώς + μένος = ορμή, βιαία, δηλαδή καλοπροαίρετη ορμή - διάθεση).
Εκτός όμως από τις Ερινύες δημιουργήθηκε και το σχήμα "Ατις-Ύβρις - Νέμεσις - Τίσις".Δηλαδή όταν θολώσει το μυαλό του ανθρώπου(Άτις) πιθανόν από αλαζονεία ή από κάτι άλλο,οδηγείται ο άνθρωπος αυτός στην Ύβρη. Επακόλουθο είναι να επιληφθεί της κατάστασης η Νέμεση - δικαιοσύνη και να διατάξει την Τίση να επιβάλλει την τιμωρία, την καταστροφή δηλαδή. ( Για περισσότερα δες και το δημοσίευμά μου στα Ρεθεμνιώτικα νέα 17-01-20 "Η ιστορία του νομίσματος").
Η πίστη μας αναφερόμενη σε αυτό το θέμα τονίζει: "Φοβερόν το εμπεσείν εις χείρας Θεού ζώντος". (Επιστολή Απ. Παύλου προς Εβραίους 10,31). Είναι φοβερό να πέσει κάποιος, ως ένοχος, στα χέρια του ζωντανού Θεού.
Ο λαός και οι λαοί του κόσμου έχουν τις τύψεις της συνείδησης, της οποίας τα θύματα δεν βρίσκουν ποτέ ησυχία, αλλά διατελούν αδιαλείπτως σε συνεχή εσωτερική αταξία, διασάλευση και αναστάτωση. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα. Αξίζει όμως να θυμηθούμε εκείνο το περιστατικό με το Ίβυκο, τον μυθικό λυρικό ποιητή, από το Ρήγιο της κάτω Ιταλίας ή μάλλον της μεγάλης Ελλάδας.
Ο Ρηγίνος λοιπόν ποιητής ταξιδεύοντας έφθασε στην Κόρινθο. Εκεί κάποιοι ληστές τον κτύπησαν και τον άφησαν ημιθανή. Την ώρα που ξεψυχούσε είδε να πετά από πάνω του ένα σμήνος γερανών. Αντιλαμβανόμενος ότι δεν υπάρχουν μάρτυρες επικαλέστηκε τα πουλιά να τιμωρήσουν τους δολοφόνους του. Αργότερα οι ληστές βρέθηκαν στο θέατρο μαζί με άλλους Κορινθίους. Κάποια στιγμή βλέπουν ψηλά το σμήνος των γερανών. Τότε ο ένας ληστής λέγει στον άλλο, "Ιδού οι γερανοί του Ιβύκου". Ένας όμως θεατής μόλις άκουσε το όνομα Ίβυκος λέγει στον διπλανό του. " Ουκ ήκουσας τι ούτοι λέγουσι;". Αμέσως κατήγγειλαν το συμβάν στις αρχές. Οι φονιάδες συνελήφθησαν, παραδέχτηκαν την πράξη τους και τιμωρήθηκαν.
Η ιστορία αυτή είναι από το Αναγνωστικό της Α' Γυμνασίου του Γεωργίου Ζούκη. Στο βιβλίο εκείνο είχαν κατασκευαστεί, αλλά και επιλεγεί αρχαία κείμενα για να συμβαδίζουν με τη Γραμματική του άλλου σπουδαίου Αχιλλέα Τζαρτζάνου.
Στο συγκεκριμένο κείμενο υπήρχε άσκηση που αναφερόταν στην οριστική αορίστου ενεργητικής φωνής των βαρυτόνων ρημάτων, όπως "διέτριψαν, συνέλεξαν" (διατρίβω,συλλέγω) αυτά δηλαδή που δεν τονίζονται στη λήγουσα.
Ευτυχισμένα ήταν τα παιδιά που διδάκτηκαν το αναγνωστικό εκείνο, διότι οδηγήθηκαν, παιδιόθεν, εύκολα στη Γραμματική και το Συντακτικό. Μάθαιναν όμως ακόμη και για τις πανανθρώπινες αξίες, όπως είναι η φιλία ( πρώτο-πρώτο κείμενο), η αγάπη, ο σεβασμός και η τιμή που οφείλουμε σε γονείς και δασκάλους. Διδασκόταν ακόμη να έχουν φόβο Θεού και υπακοή στους νόμους, αλλά και τόσα άλλα.
Δυστυχώς το βιβλίο αποσύρθηκε το 1980 για λόγους που όλοι τους γνωρίζομε.
Αυτά θα μου πείτε διορθώνονται. Υπάρχουν όμως και άλλα, που είναι δύσκολο να διορθωθούν ή και δεν διορθώνονται.
Ζούμε σήμερα ένα δράμα , διότι άρχισαν να επαναλαμβάνονται όλα όσα γράφει ο Θουκυδίδης για τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο. Έτσι ονομάζω εγώ τον Πελοποννησιακό.(Δες και δημοσίευμα μου στην εφημερίδα Ρέθεμνος 15-01-22 "Τόκος ,το τέκνο του χρέους").Οι αντίπαλες δυνάμεις τότε ήταν η Αθήνα και η Σπάρτη, με όλο τον τότε γνωστό κόσμο να λαμβάνει μέρος στη σύγκρουση.
Το μήλο της έριδας εκείνο τον καιρό ήταν η Επίδαμνος ( σημερινό Δυράχιο), το σπουδαίο εμπορικό λιμάνι της Αδριατικής. Αυτή τη στιγμή είναι κάτι άλλο ή άλλα. Κατά βάθος όμως αν θέλουμε την "αληθεστάτην πρόφασιν" και όχι την " αφανεστάτην ", δηλαδή την πραγματική αιτία της σημερινής κατάστασης και όχι την κρυφή την ανομολόγητη, πρέπει να βάλλουμε σε παρένθεση την Επίδαμνο και την Ποτίδαια και να αναφέρουμε τη Θουκυδίδεια παγίδα, όπως την ονόμασε κάποιος Αμερικάνος, με τον οποίο εγώ βέβαια δεν συμφωνώ, γιατί ο μεγάλος ιστορικός δεν βάζει παγίδες. Γράφει λοιπόν η μεγάλη μορφή της Ελληνικής ιστορίας, ότι «την μεν γαρ αληθεστάτην πρόφασιν, αφανεστάτην δε λόγω, τους Αθηναίους μεγάλους γιγνομένους και φόβον παρέχοντας τοις Λακεδαιμονίοις αναγκάσαι ες το πολεμείν". Η αλήθεια δηλαδή και η οποία δεν μπορεί να ειπωθεί είναι, ότι όσο μεγάλοι γινόταν οι Αθηναίοι, τόσο οι Σπαρτιάτες καταλαμβάνονταν από φόβο και έτσι τελικά αναγκάστηκαν να πολεμήσουν.
Νομίζω λοιπόν ότι το ίδιο συμβαίνει και σήμερα. Η διαφορά είναι λίγη. Αυτό ακριβώς είπε ο Σεφέρης σε ομιλία του στη Σουηδία παραλαμβάνοντας το βραβείο Νόμπελ."Ανάμεσα σε ένα αρχαίο δράμα και ένα σημερινό η διαφορά είναι λίγη και η συμπεριφορά των ανθρώπων δεν μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά".
Όπως και τότε λοιπόν έτσι και σήμερα κανείς δεν κάνει πίσω, γιατί στο σημερινό δράμα μπαίνουν ακόμη και οι δυνάμεις της εμπαθείας, της εμμονής και του μίσους, της καρέκλας και του θρόνου, του χρήματος και της εξουσίας. Οι δυνάμεις αυτές υπερτερούν των Ερινύων, του ζωντανού Θεού, των τύψεων της συνειδήσεως, του Θείου και ανθρώπινου νόμου, αλλά και του κάλλους του πλανήτη μας. Για την κορωνίδα της δημιουργίας ,τον άνθρωπο, τι να γράψω… γι'αυτό "παύσομαι κατηγορών " για να θυμηθούμε τον επίλογο του ρήτορα Λυσία στο λόγο του κατά Ερατοσθένη.
Αναγνώσατε. Εξετάστε, σκεφθείτε, αναλογιστείτε, στοχαστείτε, κρίνετε, αποφασίστε.
1. Μούσα. Αγνώστου ετυμολογίας. Δωρικός τύπος Μώσα, Αιολικός Μοίσα, λακωνικός Μώα.
2. Καλλιόπη. Κάλλος+οψ- . Το δεύτερο συνθετικό παράγεται από το θέμα του οράω-ώ, οψ- ή οπ- ή όφ- ( το ρήμα έχει ποικιλία θεμάτων ) Στην προκειμένη περίπτωση είναι από τον μέλλοντα "όψομαι". Επομένως όψη είναι το πρόσωπο και κυρίως οι οφθαλμοί, οι οποίοι ορώσι(ν), βλέπουν. Άρα Καλλιόπη σημαίνει την έχουσα ωραία όψη πρόσωπο, οφθαλμούς, την όμορφη γενικά.
Επ' ευκαιρία θέλω να γράψω τη γνώμη μου για τα ρήματα που απευθύνονται στην Καλλιόπη, το "έννεπε" στην Οδύσσεια και το "άειδε" στην Ιλιάδα, των οποίων η μετάφραση που έχουν κάνει διάφοροι, δεν με ικανοποιεί. Δεν αναφέρομαι στην έννοια "τραγούδησέ μου" ή "πες μου", αλλά σε κάτι άλλο. Γνωρίζουμε ότι οι εγκλίσεις στο λόγο εκφράζουν - φανερώνουν την ψυχική διάθεση του υποκειμένου. Εάν υποθέσουμε ότι τα ρήματα είναι εγκλίσεως προστακτικής ,η μετάφραση πρέπει να έχει την έννοια της παράκλησης - ευχής και όχι της προσταγής ( δες ευχετικές εγκλίσεις). Δεν είναι δυνατόν ο αοιδός (τραγουδιστής) να προστάξει - διατάξει τη θεά (Μούσα). Επομένως μπροστά από τα ρήματα πρέπει να τοποθετήσουμε παράκληση ή ευχή. Δηλαδή για το "έννεπε". Σε παρακαλώ Θεά, πες μου για τον πολυμήχανο άνδρα... Για το "άειδε". Σε παρακαλώ Θεά ,τραγούδησέ μου για την οργή (μήνιν) του Αχιλλέα. Μπορούμε ακόμη να τοποθετήσουμε ευχή. Δηλαδή , εύχομαι να μου πεις... και εύχομαι να μου τραγουδήσεις...
3. Πόλις - Πολιτεία. Με την πρώτη λέξη η αρχαία Ελληνική κοινωνία εννοούσε το κράτος ( Πόλη κράτος η Αθήνα, η Σπάρτη, η Θήβα κ.τ.λ.), ενώ με τη δεύτερη εννοούσε το πολίτευμα της πόλεως.
4. Οι συνομιλητές είναι ο Σωκράτης, οι αδελφοί του Πλάτωνα Γλαύκων και Αδείμαντος, αλλά και πολλοί άλλοι. Η συνάθροιση έγινε στο σπίτι του μετοίκου (όχι γνήσιου Αθηναίου) Κεφάλου, πατέρα του Πολέμαρχου και του ρήτορα Λυσία. Ο Σωκράτης και ο Γλαύκων μάλιστα βρέθηκαν εκεί καθώς επέστρεφαν απο τον Πειραιά, στον οποίον είχαν μεταβεί για να παρακολουθήσουν την εορτή της Θρακικής Θεότητας "Βένδις". Το γεγονός αυτό, η γιορτή δηλαδή των Θρακών με την οποία άλλωστε ξεκινά τη συγγραφή της "Πολιτείας" ο Πλάτων, (το πραγματικό του όνομα ήταν Αριστοκλής, αλλά ονομάστηκε έτσι από το ευρύ στήθος και το πλατύ του μέτωπο ), ενέχει μεγάλη σημασία, διότι μας μαρτυρεί την Ελληνικότητα της Θράκης από εκείνα τα χρόνια. (380 π.χ. άρχισε να γράφεται η "Πολιτεία").
