Το Άνω Ροδάκινο βρίσκεται Νοτιοδυτικά του Νομού, 43 χλμ. από το Ρέθυμνο και σε υψόμετρο 220 μ., ενώ το Κάτω Ροδάκινο 42 χλμ., σε υψόμετρο 120 μ. και χωρίζονται από ένα φαράγγι από το οποίο περνά ο ξεροπόταμος Ρίκινθος. Το 2011 αποτελούν Δημοτικό Διαμέρισμα Ροδακίνου Δήμου Αγίου Βασιλείου με 264 κατοίκους (Άνω Ροδάκινο 106 κάτοικοι, Κάτω 117, Κόρακας 11 και Πολύριζος 30 κάτοικοι).
Το 2001 ήταν Δ.Δ. του Δήμου Φοίνικα με 428 κατοίκους (Άνω 157, Κάτω 165, Κόρακας 34, Πολύριζος 72).
Εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι το 2015 ήταν 375 και ψήφισαν 254.
Ίδρυση-ονομασία
Κατά τη βυζαντινή περίοδο υπήρχαν στην περιοχή τέσσερις οικισμοί: Κουρκουλός, Παλιό Χωριό, Παναγιά και Αϊ-Λιας που φαίνεται να ερημώθηκαν από πειρατές. Όσοι σώθηκαν επί Βενετοκρατίας ίδρυσαν το Ροδάκινο, το οποίο αναφέρεται για πρώτη φορά σε μια συνθήκη Βενετών-Καλλέργη το 1299 με τους Γιάννη και Κώστα Ροδάκινο, αλλά και σ' άλλα έγγραφα του 14ου αιώνα.
Επί Βενετοκρατίας το χωριό καταστράφηκε και μάλιστα επέζησε μόνο ένας Ροδακινιώτης που πήγε στην Ελιά της Μάνης και έκανε οικογένεια. Μετά από χρόνια επέστρεψε με τους τρεις γιους του (Μάρκο, Λουκά και Σήφη), όπου ξανάχτισαν το χωριό, που φαίνεται να πήρε το όνομά του από τον οικιστή του. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές οφείλει την ονομασία του σε μια ροδακινιά που είχε φυτρώσει στον ξερότοπο εκείνο και θεωρείτο σπουδαίο γεγονός η ύπαρξη τέτοιου δέντρου. Ακόμη ότι οι κάτοικοι ήταν ροδοκόκκινοι από τον ήλιο ή από τον ορίζοντα που έχει σχήμα ροδάκινου.
Την περίοδο που η Κρήτη είχε πέντε νομούς, το Ροδάκινο υπαγόταν στο Νομό Σφακίων, έτσι υπάρχουν πολλές συγγένειες με τους Σφακιανούς.
Το 1659 αναφέρεται ως Ροδάκινα με 26 σπίτια, ενώ φαίνεται να είχε καταστραφεί το 1650.
Στην απογραφή του 1834 είχε 45 χριστιανικές οικογένειες και το 1881 στο Δήμο Φοίνικα με 376 κατοίκους (κανένας Τούρκος).
Το 1920 αναφέρονται για πρώτη φορά χωριστά Άνω Ροδάκινο με 282 κατοίκους και Κάτω Ροδάκινο με 170 κατοίκους, ως μια κοινότητα. Το 1951 το Άνω έχει 246 κατοίκους και το Κάτω 168 κατοίκους.
Το 1991 η κοινότητα Ροδακίνου έχει 315 κατοίκους (Άνω 145, Κάτω 164, Πολύριζος 6 και Κόρακας).
Συμμετοχή σ' όλους τους αγώνες από το 1821
Η μορφολογία του εδάφους και η αδούλωτη ψυχή των κατοίκων ήταν η αιτία να μην επιτραπεί να μένουν στο χωριό κατακτητές, παρά τις επιδρομές και καταστροφές που έκαναν.
Η συμμετοχή στους αγώνες ξεκινά από το 1821, όταν ο ηγούμενος της Μ. Πρέβελη Μελχισεδέκ Τσουδερός, κατάφερε να ξεγελάσει τους Τούρκους προσφέροντάς τους φιλοξενία και με τα παλικάρια του να έρθει στο ερημοκκλήσι του Αγ. Γεωργίου στο ύψωμα Κουρκουλός Ροδακίνου.
Εκεί στις 24 Μαΐου 1821 ευλόγησε το λάβαρο της Επανάστασης και παρότρυνε τους άντρες να αντισταθούν στους Τούρκους.
Η ενέργεια αυτή ορίστηκε με Διάταγμα της 17-5-1959 ως τοπική γιορτή στο Ροδάκινο και θεωρήθηκε ως έναρξη εθνεγερσίας στην Κρήτη.
Οι Σφακιανοί τότε αντέδρασαν και το 1966 με νέο διάταγμα, ορίστηκε η τελευταία Κυριακή του Μαΐου, ως επέτειο της Κρητικής Κήρυξης της Επανάστασης του 1821 στην Παναγία Θυμιανή Σφακίων, ενώ τοπικής σημασίας γιορτή θεωρήθηκε το γεγονός στον Κουρκουλό, που έγινε νωρίτερα.
Μετά τη μάχη του Φραγκοκάστελλου το 1828, ενώ έφευγαν οι Τούρκοι έπεσαν σε ενέδρες των Σφακιανών και Ροδακινιωτών στο Λινοσέλι Ροδακίνου, όπου τους προξένησαν μεγάλες απώλειες.
Το 1867 στον όρμο Κόρακα άραξε το πλοίο «Αρκάδι» μεταφέροντας πολεμοφόδια και τους τρεις εθελοντές, τον Άγγλο Ιλαρίωνα Σκίνερ, το Γάλλο Ντεσμάζ και τον Ούγγρο Σότφριδ, έγινε όμως αντιληπτό από τούρκικα πλοία και έφυγε αμέσως. Το 1868 σκοτώθηκε από τουρκικό πλοίο ο Γιάννης Λουκογιαννάκης.
Το 1890 στην ομάδα του ξακουστού Σήφη Λιάπη από την Ίμπρο, ανήκαν οι Ροδακινιώτες Στρατής Μαμάλιος, Νίκος Γαλάνης (σκοτώθηκε στον Πειραιά) και ο Γιώργης Πενθερουδάκης ή Τσάκαλος που έπεσε ηρωικά μαχόμενος στο οροπέδιο Ρούβα.
Θεραπευτήριο στο Ροδάκινο
Το 1867 η Γενική Συνέλευση των Κρητών επέλεξε ν' εγκαταστήσει στο Ροδάκινο ένα από τα πέντε θεραπευτήρια, για τους τραυματίες των κρητικών επαναστάσεων.
Διευθυντής του θεραπευτηρίου ανέλαβε ο γιατρός Χρήστος Πολίτης, που κάλυψε και τα πρώτα του έξοδα.
Βοηθός του διορίστηκε ο φαρμακοποιός Μανόλης Σπυριδάκης, όμως η λειτουργία του σταμάτησε το Μάιο του 1867.
Μεγάλη συμμετοχή από 1912-1944
Στους βαλκανικούς πολέμους πήραν μέρος εθελοντικά αρκετοί Ροδακινιώτες, όπως και στη Μ. Ασία. Μεγάλος πρωταγωνιστής ήταν ο Αναστάσης Χομπίτης, ενώ διακρίθηκαν οι Μιχάλης Καπετανάκης, Σηφιανός Μάρκος, Λεωνίδας Μαμαλάκης, Μάρκος Θωμαδάκης και οι Βαγγέλης, Γιώργης και Νικόλαος Λουκογιαννάκης.
Ιδιαίτερα όμως ξεχώρισε ο υποσμηναγός Κλέαρχος Μαμαλάκης από τους πρώτους νεκρούς της αεροπορίας μας στη Μ. Ασία.
Την περίοδο της Κατοχής η συμμετοχή των κατοίκων στην Αντίσταση, αλλά και στη φιλοξενία συμμάχων ήταν σημαντική.
Η Αντίσταση αυτή των Ροδακινιωτών έγινε αιτία οι Γερμανοί να έρθουν στο χωριό στις 17-8-1943 για να συλλάβουν τον πρωταγωνιστή Μανόλη Γιαννά.
Αυτός κατόρθωσε αν και άοπλος να πάρει το όπλο του Γερμανού και κατά την πάλη τον σκότωσε, ενώ τραυμάτισε τον άλλο που κυνηγούσε τα τρία αδέλφια του.
Μετά από αυτό ο Γιανναδομανώλης γνωρίζοντας τι θα ακολουθούσε ειδοποίησε τους χωριανούς του να φύγουν μακριά.
Το χωριό «απαγορευμένη ζώνη»
Οι Γερμανοί κήρυξαν το Ροδάκινο «απαγορευμένη ζώνη», ήρθαν στις 20-8-43, σκότωσαν όσους βρήκαν και έκαψαν αρκετά σπίτια. Απαγορεύτηκε να παραμένει κανένας στην περιοχή, έτσι συγκροτήθηκε ένοπλη ομάδα, την οποία διοικούσε η τριανδρία (Μ. Γιαννάς, Ανδρ. Κοτσίφης, Βαρδής Χομπίτης) και είχαν λημέρι του Κρυονερίτη.
Στις 7 Μαΐου 1944 μια γερμανική περίπολος, συνάντησε στο Ροδάκινο τρεις χωριανούς βοσκούς και τους συνέλαβε με σκοπό την εκτέλεση.
Η ένοπλη ομάδα τους αιφνιδίασε στο Φρατί, σκότωσε επτά Γερμανούς και αιχμαλώτισε δύο, όμως πρόλαβαν και εκτέλεσαν πατέρα και γιο Μαμαλάκη και διέφυγε ο τρίτος.
Τους δυο αιχμαλώτους τους έστειλαν στο Κάιρο, μαζί με τον Κράιπε, από τον όρμο Περιστερέ, ενώ τις χειροπέδες του Κράιπε τις πήρε ο Μανόλης Κοτσυφάκης.
Τον Αύγουστο του 1944 σε μια συμπλοκή στα Λευκόγεια σκοτώθηκε ο Ανδρέας Κοτσίφης και τον Οκτώβρη στο Μασταμπά ο Βαγγέλης Χομπίτης.
Το 1957 στάθηκε πάνω σε βράχο το Ηρώο του χωριού, ανάμεσα στους δυο οικισμούς.
Πρόσωπα που ξεχώρισαν σε διάφορους τομείς
1) Ανδρουλιδάκης Ανδρέας δάσκαλος - πρόεδρος Διδασκ. Συλλόγου Ρεθ. 1988-92, δημοτικός σύμβουλος.
2) Βαρδάκης Στυλιανός (1827-1918) αγωνιστής με στόχο του τη λύση του Κρητικού Ζητήματος. Τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις.
3) Γαλανάκης Στάθης (1918) Δάσκαλος του χωριού για 30 χρόνια, την Κατοχή συμμετείχε σε ένοπλη ομάδα που ανήκε στο στρατηγείο Μέσης Ανατολής, ως γραμματέας και υπασπιστής.
Έγραψε τον ύμνο της Εθνικής Ένωσης Νέων και ανακηρύχτηκε επίτιμο μέλος.
Τιμήθηκε από το βασιλικό Ίδρυμα για τη δράση του και πρωτοστάτησε στην ίδρυση του σχολείου Κ. Ροδακίνου.
4) Δημητρακάκης Στέλιος (1903-1947) Οι γονείς του ήταν από το Ροδάκινο, γεννήθηκε όμως στα Χανιά και σπούδασε νομικά στην Αθήνα, ενώ σε ηλικία 26 ετών διετέλεσε νομάρχης Δράμας (1929-32), υπουργός Στρατιωτικών και Δικαιοσύνης, αλλά και Γ. Διοικητής Κρήτης επί κυβερνήσεως Εμμ. Τσουδερού (1941-44).
Οργάνωσε στην Αίγυπτο το 1941 τις ελληνικές ταξιαρχίες, ενώ το 1942 του απονεμήθηκε το μετάλλιο εξαιρέτων πράξεων.
Σε ηλικία 44 πέθανε στην Αθήνα από καρδιά. Η προτομή του φιλοτεχνήθηκε από τον Γιάννη Κανακάκη, για την πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου. Οδός στο Ρέθυμνο (από τον Κήπο) φέρει το όνομά του, όπως και στα Χανιά (όπου γεννήθηκε).
5) Δημητρακάκης Μάρκος (1864-1908) Εφέτης επί κρητικής πολιτείας, αλλά και βουλευτής, ενώ αγωνίστηκε στις επαναστάσεις από το 1895-97. Ήταν ο πατέρας του Στέλιου.
6) Μαμαλάκης Συμεών Ηγούμενος Ι.Μ. Πρέβελη 1929-33.
7) Μαμαλάκης Γιάννης υφηγητής Πανεπιστημίου με καταγωγή από το Ροδάκινο.
8) Χομπίτης Αναστάσης (1895-2001).
Σπούδασε νομικά και από φοιτητής πήρε μέρος στο Μακεδονικό αγώνα το 1914, όπου αναγνωρίστηκε σε οπλαρχηγό, με το βαθμό του υπολοχαγού και παίρνοντας πολεμικό σταυρό.
Το 1918 πήρε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως αξιωματικός Χωροφυλακής, όπου με τις ανδραγαθίες του έγινε θρύλος με πολλά μετάλλια.
«Γεια σου Χομπίτη ξακουστέ τσακίρι κομαντάρι (γαλανομάτη διοικητή) που 'χεις αγγελική θωριά και την καρδιά λιοντάρι».
Διετέλεσε υπασπιστής του Ελευθερίου Βενιζέλου και υπεύθυνος ασφαλείας του από το 1928-32, ενώ πήρε μέρος και σ' όλα τα ταξίδια του στο εξωτερικό.
Την κατοχή ήταν ιδρυτικό στέλεχος Εθνικής Κρητικής Οργάνωσης (ΕΚΟ), που ονομάστηκε μετά Παγκρήτιος Ένωση, της οποίας υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος το 1947.
Το 1945-48 ανέλαβε αρχηγός χωροφυλακής Κρήτης και αποστρατεύθηκε με το βαθμό του αντιστράτηγου.
Καταγωγή ακόμη από το Ροδάκινο
Γαλανάκης Ειρηναίος (Μητροπολίτης), Γαλάνη Δήμητρα (τραγουδίστρια), παπα-Μανόλης Χαλκιαδάκης, Μανουσάκης Μάρκος κ.ά.
Εκκλησίες - ιερείς
Κοίμηση Θεοτόκου-Μεταμόρφωση, δίκλιτη ενοριακή στο πάνω Ροδάκινο.
Άγ. Παντελεήμονας (Κ.).
Άγ. Γεώργιος, κεντρική στο Κ.Ρ.
Πρ. Ηλίας (Κ).
Άγ. Αντώνιος.
Άγ. Γεώργιος στο ύψωμα Κουρκουλός.
Άγ. Πνεύμα Στην κορυφή (υψ. 1312 μ.) του Κρυονερίτη, με την παγωμένη πηγή να δίνει το όνομα στο βουνό.
Εκεί δεν πάτησαν ποτέ κατακτητές, ήταν το λημέρι των αγωνιστών, μέσα σε σπηλιά ήταν και ο ασύρματος την κατοχή.
Σύμφωνα με την παράδοση, η περιοχή ανήκε σε Τούρκο αγά και δυο βοσκοί (από Ρούστικα και Επισκοπή), είδαν σε μια σχισμή ένα φως και μια μισοκαμένη εικόνα. Την εικόνα την έφεραν στη Μονή Προφήτη Ηλία Ρουστίκων, όμως αυτή επέστρεφε στο βουνό. Ο αγάς το θεώρησε θαύμα και πούλησε την περιοχή στους Ροδακινιώτες, που έχτισαν το εκκλησάκι με τη θαυματουργή εικόνα, ενώ αποτελεί σπουδαίο προσκύνημα της περιοχής, με αρκετά θαύματα.
Ιερείς τελευταία: Γιώργης Σηφακάκης, Ιωσήφ Χομπίτης, Βασίλης Χατζηδάκης
Σχολείο - δάσκαλοι
Ιδρύθηκε το 1899 ως μονοτάξιο και το 1900 έγινε γραμματοσχολείο.
Το 1901 προήχθη σε μονοτάξιο, ενώ το 1911 έγινε αδιαίρετο μικτό.
Το 1903 διορίστηκε ο Γεώργιος Γυπαράκης ως δημοδιδάσκαλος Β' με μηνιαίο μισθό 110 δρχ. και το 1905 ο υποδιδάσκαλος Λιλιτάκης Ιωάννης με 70 δρχ. το μήνα.
Αργότερα ο Παν. Χατζηδάκης από το Ροδάκινο έκανε αμοιβαία με το Μαν. Ψυλλάκη της Μύρθιου.
Το 1911 ανέλαβε ο Γ. Γυπαράκης με μισθό 110 δρχ.
Το 1903 χτίστηκε το πρώτο κτίριο και το 1962 χτίστηκε το νέο διδακτήριο του πάνω Ροδάκινου, που εξυπηρετούσε από το 1950 μέχρι το 1995 που έκλεισε και τους δυο οικισμούς.
Το 1988 φοιτούσαν 33 μαθητές.
Δάσκαλοι Πάνω Ροδάκινου: Γ. Γυπαράκις (1903), Μ. Γεωργουλάκης, Παπαδάκης, Ζερβός, Σήφης Κοτσυφάκης, Μαμαλάκης, Μαρία Ψυχουντάκη, Βασιλάκης, Ραδάμανθος Δασκαλάκης (Σακτούρια), Πελεκανάκης, Β. Μπιράκη, Καλυκάκης, Αγησ. Παπαδογιάννης, Γιάννης Τρουλλινός (Μέλαμπες), Κοκκινάκης, Χατζηδάκης Χαράλ. (1978-80), Κοκολάκης Ι., Μαστοράκης, Μάρκος Ανδρουλιδάκης (1962 Ροδάκινο), Βερτούδος, Καλομενόπουλος, Δ. Μπορμπουδάκης, Γιουβανάκης, Καλλιόπη Σταυγιανουδάκη, Δέσποινα Αντωνιάδου, Μαρία Πανταζή.
Σχολείο Κάτω Ροδάκινου
Ιδρύθηκε και χτίστηκε το 1945 με πρωτοβουλία του δασκάλου Στάθη Γαλανάκη από το ίδιο χωριό, για να εξυπηρετεί τον κάτω οικισμό, όμως έκλεισε το 2002.
Δάσκαλοι: Γαλανάκης Στάθης (1945-75), Μπαγιαρτάκη Χρυσή, Σιόλος Μιχάλης, Χρονάκης Γιώργης (1976), Φραγκιαδάκης Βλάσης (78-81), Τσαπαλιώκας Χρήστος, Αντωνιάδου Δ. Πανταζή Μ., Σκουριτάκης Ι., Γαραντωνάκης Γ., Κιτράκης Ι., Βαγιωνάκης Εμμ., Κοντογιάννης Στάθης, Εμμανουηλίδου Αν., Βουλγαράκης.
Σχολ. Έτος 1977-1978
Δημοτικό Σχολείο Κάτω Ροδάκινου (στη φώτο) με δάσκαλο το Γιώργη Χρονάκη από Κριτσά
Πάνω: Εμμανουήλ Σταυγιανουδάκης - Αικατερίνη Χομπίτη - Ευαγγελία Σταυγιαννουδάκη - Εμμανουέλα Γιανναδάκη - Ασπασία Γιανναδάκη - Γεωργία Ζουμπεράκη - Σοφία Μανουσέλη - Ελένη Γεωργ. Γαλανάκη - Γιώργης Γιανναδάκης - Δημήτρης Γαλανάκης - Σπύρος Ζουμπεράκης - Ελένη Σπυρ. Γαλανάκη.
2η Σειρα: Σταύρος Γαλανάκης - Ευάγγελος Γιανναδάκης - Μαρία Γιανναδάκη - Νίκη Κατάκη - Χριστίνα Ζαφειράκη - Καλλιόπη Γαλανάκη - Ευσεβία Γαλανάκη - Αικατερίνη Σταυγιανουδάκη - Χρήστος Μανουσέλης.
Κατω: Μάρκος Γαλανάκης - Ιωσήφ Γεωργ. Γαλανάκης του κατεργάρη - Ιωσήφ Γεωργ. Γαλανάκης του Γούμενου - Αντώνης Γιανναδάκης - Νίκος Κατάκης - Μιχάλης Κατάκης - Μανούσος Γιανναδάκης - Ιωάννης Χομπίτης - Βαρδής Χομπίτης.
Πολιτιστικά - τουριστικά
Οι Ροδακινιώτες της Αττικής, έχουν καθιερώσει ετήσια εκδήλωση στο ναό Αγ. Γεωργίου Καβουρίου, γιορτάζοντας την ημέρα του Αγ. Πνεύματος και την Εθνική Αντίσταση.
Στο χωριό υπάρχουν μοναδικού κάλλους παραλίες: Κόρακας, Πολύριζος, Περιστερές, Κάστελλος με πολλά τουριστικά καταστήματα, αλλά και αλιευτικό καταφύγιο.
Επίθετα
Ανδρουλιδάκης, Αντωνουσάκης, Βαρδάκης, Γαλανάκης, Γιανναδάκης, Δημητρακάκης, Ζαφειράκης, Θεοδωράκης, Θωμαδάκης, Κοτσίφης, Καπετανάκης, Κατάκης, Λουκογιαννάκης, Λουκάκης, Μαμαλάκης, Μανουσάκης, Μανουσέλης, Ξερουδάκης, Παπαδογιάννης, Παχιουδάκης, Πενθερουδάκης, Ριτζάκης, Σηφιανός, Σταυγιαννουδάκης, Σηφακάκης, Φρονιμάκης, Χομπίτης
Πηγές:
Φασατάκη Ν. «Η τ. επαρχία Αγ. Βασιλείου» 2003.
Κρυοβρυσανάκη Λ. «Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης» 1993.
Κελαϊδή Πάρι «Αναστ. Χομπίτης» 1988.
Πολύτιμη βοήθεια από την Ελένη Γαλανάκη Ζαχαράκη.
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλ. 28310 55383 ή 6934 178701.
