Φέτος με αφορμή τον εορτασμό των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων Ρεθύμνης θέλησα να κάνω ένα αφιέρωμα διαφορετικό από τα άλλα, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον όχι τόσο στην προσφορά τους στον τόπο και στην εθελοθυσία τους για του ‘Χριστού την πίστη την αγία’, και το τραγικό τους τέλος, εξαιτίας του μένους και της μισαλλοδοξίας του Τούρκου δυνάστη, όσο στην ευλογημένη σπορά που άφησαν στον ένδοξο νομό μας, μέσω των απογόνων τους.
Ζητήσαμε από τον γνωστό Αϊ Γιαννιώτη, ιστοριοδίφη και συγγραφέα κ. Σταύρο Φωτάκη, απόγονο των Τεσσάρων Μαρτύρων να μας πληροφορήσει, αφενός για την πρώτη εκκλησία του νομού των Αγίων που χτίσθηκε στο χωριό Άγιος Ιωάννης Χλιαρός Αμαρίου και αφετέρου για τους εναπομείναντες απογόνους των Τεσσάρων Μαρτύρων. Οι απόγονοι αυτοί εντοπίζονται κυρίως στα χωριά Άγιος Ιωάννης, Κουρούτες. Νίθαυρις και Πλατάνια της επαρχίας Αμαρίου. Ιδού λοιπόν τι μας ανέφερε ο ίδιος:
«Σύμφωνα με διασταυρωμένες μαρτυρίες, στις αρχές του 18ου αιώνα, έζησε στον Άϊ Γιάννη ο Νικόλαος Παπαδογιάννης,, με καταγωγή από τις Μέλαμπες Αγίου Βασιλείου, γενέθλιο τόπο των Αγίων, ο οποίος είχε στενή συγγενική σχέση με έναν τουλάχιστον από τους Άγιους Τέσσερις Νεομάρτυρες και συγκεκριμένα τον ΑΓΓΕΛΗ.
Εξετάζοντας τη συγγενική σχέση των Παπαδογιάννηδων με τους Αγίους προκύπτει ότι, η γυναίκα του Νικολάου Παπαδογιάννη ήταν θυγατέρα του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ, η μόνη από τα παιδιά του που γλύτωσε, από τα χέρια των Τούρκων, με την οποία απέκτησαν εννέα παιδιά, τον Γεώργιο (Γιωργάκη ή Ντουρμπούνη, γεν 1833), τον Εμμανουήλ (Ψαρομανώλη), τον Σταύρο, την Ευσεβία (Εψεβία), την Καλλιόπη, την Μαρία που παντρεύτηκε στις Κουρούτες, την Ελένη, την Αννέτα που έγινε μοναχή, και τον Μιχαήλ (Μιχελή, 1843-1930).
«Εμάς παιδί μου οι Αγίοι ήτονε καλά στενοί συγγενεί(ς) μας» μου είχε πει πολλές φορές η μητέρα μου, η Μαρία και μου ανέφερε πάντα το όνομα του Αγγελή, από τον οποίο όπως μου έλεγε προήρχοντο, εκτός από τους Παπαδογιάννηδες στον Άι Γιάννη, οι Πλατύρραχοι στις Κουρούτες και οι Δημητρακάκηδες στα Πλατάνια, πληροφορία την οποία μου επιβεβαίωσε πριν πολλά χρόνια και ο συγγενής μας από τα Πλατάνια Αμαρίου ΣτρατήςΔημητρακάκης.
Σε βιογραφικό σημείωμα του τέως Υπουργού, «παππού της Αντίστασης» Εμμανουήλ Παπαδογιάννη, που γεννήθηκε το έτος 1889 στον Άϊ Γιάννη αναφέρεται ότι, ήτονε δισέγγονος του Νεομάρτυρος ΓΕΩΡΓΙΟΥ, πιθανόν από λανθασμένη πληροφόρηση του συντάκτη του βιογραφικού, ως προς το όνομα του Αγίου, επιβεβαιώνει όμως την συγγενική σχέση των Αγίων με τους Παπαδογιάννηδες.
Τρία από τα παιδιά του Νικολάου Παπαδογιάννη και της θυγατέρας του Αγίου (εγγονοί), είχανε την πρωτοβουλία και συνέβαλαν αποφασιστικά και δραστήρια για την ανέγερση του πρώτου ιερού ναού, προς τιμήν του αγιοποιημένου εξ αρχής στη συνείδηση του λαού συγγενή τους Αγίου, στον Άϊ Γιάννη.
Με προσωπικές θυσίες τα αδέρφια Παπαδογιάννη, ο Μιχαήλ (Μιχελής), ο Γεώργιος (Γιωργάκης) και η Αννέτα, πρωτοστάτησαν σε εράνους και άλλες ενέργειες, αλλά και με τη συμπαράσταση και προσωπική εργασία όλων των τότε κατοίκων του χωριού χτίστηκε ο ιερός ναός.
Το οικόπεδο, σύμφωνα με τις αφηγήσεις, ήτανε αμπέλι και το εδώρησε η θεοσεβούμενη Αννέτα Παπαδογιάννη, στη θέση του οποίου ανηγέρθη και αργότερα (1893) όπως προκύπτει ανακαινίσθη, ο υπάρχων ιερός ναός.
Η Αννέτα παρέμεινε άγαμος και πήγε στην Ιερά Μονή Παναγίας Καλυβιανής, άγνωστο πότε, όπου πέθανε και ενταφιάστηκε στην είσοδο εξωτερικά του παλαιού ιερού ναού.
Ο υπάρχων σήμερα ιερός ναός χτίστηκε στο κέντρο του χωριού μας , από την αρχή αφιερωμένος αποκλειστικά και μόνο στη μνήμη των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνου και είναι μέχρι σήμερα ο πολιούχος ναός του Άϊ Γιάννη.
Στην πρόσοψη του ναού, πάνω ακριβώς από την κύρια είσοδο, είναι χαραγμένη σε πελεκητή πέτρα η επιγραφή:
«Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 12 ΕΤΟΣ 1893»
Η λέξη «ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ» σημαίνει ότι προϋπήρχε ναός, άγνωστο από πότε. Εκτιμάται, όμως, ότι πρέπει να είχε ανεγερθεί λίγα χρόνια αμέσως μετά τον χρόνο αποκεφαλισμού των Αγίων (1824). Το γεγονός ότι, αυτός είναι ο αρχαιότερος, ο πρώτος ιερός ναός που ανηγέρθη στη μνήμη των Αγίων, είναι γνωστό και μάλιστα τονίζεται σε κάθε περίσταση από τους εκάστοτε Ποιμενάρχες της Ιερής Μητρόπολής μας Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων.
ΟΙ ΠΑΠΑΔΟΓΙΑΝΝΗΔΕΣ ΤΟΥ ΑΪ ΓΙΑΝΝΗ ΑΜΑΡΙΟΥ
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής σημαντικό ρόλο έπαιξαν τα τρία αδέρφια Εμμανουήλ, Καλλιόπη και Ευαγγελία Παπαδογιάννη δισέγγονα του Αγίου Αγγελή, από τους Αγίους Τέσσερις Μάρτυρες.
Ο Εμμανουήλ Μιχ. Παπαδογιάννης μάλιστα ο επωνομαζόμενος και «παππούς της αντίστασης», , έπαιξε σημαντικό ρόλο τόσο στην Κρήτη όσο και από τη Μέση Ανατολή . Γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου το 1889. Το 1941 κατετάγη εθελοντής σε ηλικία 52 ετών και πολέμησε με τον βαθμό του εφ. Λοχαγού στη Μάχη της Κρήτης (περιοχής Σκινέ Κυδωνίας) και εν συνεχεία στα βουνά της Κρήτης μέχρι αποστρατείας το 1945.
Έθεσε αμέσως τον εαυτό του στη διάθεση του αγώνα, καθοδηγών και καθοδηγούμενος, από τις μυστικές αποστολές του Συμμαχικού Στρατηγείου και της Ελληνικής εξόριστης Κυβέρνησης. Παλιός πολιτικός, μπήκε αμέσως στην πατριωτική παρανομία και στην οργανωμένη Φιλική Εταιρία. Υπήρξε ίσως ο πρώτος πολιτικός σ’ ολόκληρη την Ελλάδα που βγήκε στο κλαδί (βουνό), ενάντια στον εχθρό, αμέσως από τον πόλεμο του 1941. Όλη η περιοχή της Αμπαδιάς (έτσι αποκαλούνταν το νότιο Αμάρι) και όχι μόνο, στάθηκε δίπλα του και προστάτευσε τον ίδιο, τους Εγγλέζους συνεργάτες του και τους συνοδοιπόρους αντάρτες του.
Τον Νοέμβριο του 1941 συμμετείχε σε μεγάλη σύσκεψη αντιστασιακών ομάδων στη Μεσαρά. Τους πρώτους μήνες του 1942 εξελέγη και συμμετείχε στην πρώτη Νομαρχιακή Επιτροπή του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) στο Ρέθυμνο. Τον Απρίλιο του 1943 προάγεται στο βαθμό του εφ. Λοχαγού ως μέλος ανταρτικού σώματος. Στις αρχές του 1944, ήρθε στην Κρήτη από το Κάιρο όπου βρισκότανε, ως εκπρόσωπος της Ελληνικής Κυβέρνησης του Καΐρου και μετέφερε φορτίο οπλισμού για τον εξοπλισμό των πυρήνων των νέων ανταρτικών ομάδων. Παρά το μεγάλο της ηλικίας του «Παππού της Αντίστασης»,απεδείχθη μεγάλος πατριώτης, γιατί άφησε την ησυχία του μα και την οικογένειά του, που βρισκότανε στο Κάϊρο και ήρθε για να μπει στη φωτιά της Κρήτης και να πολεμήσει, αποδεικνύοντας πως, πάνω από την ζωή υπάρχει το καθήκον προς την πατρίδα.
ΘΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ ΓΑΜΠΡΟΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΔΕΛΦΟ ΤΟΥΣ
‘Οι αδερφές του Μανώλη Παπαδογιάννη, η Καλλιόπη Παραδεισανού η Ευαγγελια Δανδουλάκη και ο σύζυγος της Καλλιόπης Στέφανος Παραδεισανός, τον απέκρυψαν από τους Γερμανούς και το πλήρωσαν με τη ζωή τους’.
Οι Γερμανοί ήτανε γνώστες όλης της δραστηριότητας του Μανώλη Παπαδογιάννη γι αυτό επιδίωκαν με κάθε τρόπο τη σύλληψη και την εξόντωσή του. Παρά τις κατ’ επανάληψη έρευνες και αιφνιδιαστικές κυκλώσεις του Άϊ Γιάννη, δεν κατάφερναν να τον εντοπίσουν και να τον συλλάβουν. Σκέφτηκαν λοιπόν και σχεδίασαν τη σύλληψη των δύο αδερφάδων του, της Καλλιόπης συζύγου του Στέφανου Παραδεισανού, που γεννήθηκε το 1883 και της Ευαγγελίας γεννημένη το 1892, που είχε παντρευτεί τον Νιθαυριανό, Μιχάλη Δανδουλάκη, προκειμένου με αυτό τον τρόπο να τον αναγκάσουν να παραδοθεί.
Σύμφωνα μάλιστα με ηχογραφημένη αφήγηση της Μαρίας Παραδεισανού Φωτάκη, τρισέγγονης του Νεομάρτυρος Αγγελή, κόρης των ηρώων Στέφανου και Καλλιόπης Παραδεισανού και μητέρας του γνωστού ιστοριοδίφη Σταύρου Φωτάκη , λίγο πριν ξημερώσει η 14η Ιουλίου 1943, οι Γερμανοί κύκλωσαν τον Άϊ Γιάννη, προκειμένου μετά από ανακρίσεις και έρευνες να μάθουν, που είναι οι Άγγλοι με τους ασυρμάτους και τους αντάρτες και κυρίως πού βρίσκεται ο τρανός Παπαδογιάννης.
Εκείνο το πρωί τους συνόδευε και ο προδότης που δεν άργησε να τους υποδείξει την Καλλιώ και τη Βαγγελιώ, τις αδελφές του Παπαδογιάννη. Η Μαρία βουβή από την οδύνη είδε να συλλαμβάνουν τη μητέρα της Καλλιόπη.
Ο σύζυγός της Καλλιόπης ο Στέφανος Παραδεισανός, πλησίασε, αλλά οι Γερμανοί του είπανε πως δεν τον χρειάζονται και μπορεί να φύγει. Εκείνος όμως αρνήθηκε και δήλωσε: «εκειά που θα πάει η γυναίκα μου θα πάω κι εγώ». Έτσι λοιπόν, οι τρεις συλληφθέντες οδηγήθηκαν στο Ρέθυμνο όπου παρέμειναν φρουρούμενοι και υπό αυστηρή επιτήρηση στη Φορτέτζα επί δύο μήνες. Στη συνέχεια, μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Αγυιάς Χανίων, όπου παρέμειναν υπό αυστηρή επιτήρηση επί ένα τρίμηνο περίπου, προκειμένου να μεταφερθούν με πλοίο μαζί με άλλους αγωνιστές Κρήτες στα κολαστήρια και τους φούρνους της Γερμανίας, έχοντας καταδικασθεί δις εις θάνατον.
ΤΟΥΣ ΟΔΗΓΟΥΣΑΝ ΣΤΟΥΣ ΦΟΥΡΝΟΥΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ
Τον Νοέμβριο του έτους 1943 οι Γερμανοί φόρτωσαν πυρομαχικά στο Α/Π «Petrella» από το λιμάνι της Σούδας πυρομαχικά και για καμουφλάζ επιβίβασαν περίπου 2.000 Ιταλούς αιχμαλώτους, στρατιώτες και πολλούς Κρητικούς ομήρους αντάρτες. Δυστυχώς ένα Αγγλικό υποβρύχιο βύθισε το πλοίο με όλο το φορτίο. Στο πλοίο «Petrella» υπήρχαν και Γερμανοί στρατιώτες. Τους Έλληνες τους βάλανε για να μην τους χτυπήσουνε. Ένας από τους διασωθέντες Γερμανούς, ο Willi Meier, διηγήθηκε ότι στο καράβι ήτανε περίπου 6.000 Ιταλοί, 300 Γερμανοί και 200 Έλληνες όμηροι, μεταξύ των οποίων και οι προαναφερόμενοι τρεις συλληφθέντες από τον Άη Γιάννη. Δυστυχώς, το ίδιο έγινε και βυθίστηκε και το Α/Π «Sinfra», στο οποίο εκτός από βόμβες επέβαιναν 2.000 Ιταλοί στρατιώτες αιχμάλωτοι και αρκετοί Κρητικοί αντάρτες.
Από τη βύθιση των δύο πλοίων η Βόρεια παραλία από Χανιά μέχρι Ρέθυμνο γέμισε πτώματα, γι' αυτό πριν λίγα χρόνια στον Εθνικό δρόμο στο ύψος της Γεωργιούπολης τοποθετήθηκε μια Ελληνο-ιταλική επιγραφή που γράφει: «Στη μνήμη των πεσόντων Ιταλών και Ελλήνων, που ενωμένοι από τη θλιβερή μοίρα χάθηκαν κατά τη βύθιση των Α/Π «Sinfra» και «Petrella» το 1943».
Από τότε η Μαρία η θυγατέρα των νεκρών γονέων μπήκε ενεργά στην αντίσταση κατά των Γερμανών, ενώ δεν έφαγε ποτέ ψάρι επειδή θεωρούσε ότι τρώγοντας ψάρια ήταν σαν να έτρωγε τις σάρκες των γονέων της. Όσο για τον Ζαχαρία και τον Γεώργιο τα παιδιά της Ευαγγελίας, της έτερης αδελφής του Μανώλη Παπαδογιάννη που πνίγηκε, τα ανέθρεψε με πίκρες και βάσανα στη Νίθαυρη, ο πατέρας τους Μιχάλης Δανδουλάκης.
ΟΙ ΠΛΑΤΥΡΡΑΧΟΙ ΣΤΙΣ ΚΟΥΡΟΥΤΕΣ
Η Μαρία η έκτη κόρη του Νικολάου Παπαδογιάννη και εγγονή του Αγίου Αγγελή από τον Άι Γιάννη παντρεύτηκε κι έζησε στο χωριό Κουρούτες από τον γόνο της οποίας κατάγονται οι Πλατύρραχοι.
Ο απόγονός της Αντώνιος Πλατύρραχος από την πλευρά του παντρεύτηκε την Αναστασία (ή Χρυσή) Φωτάκη εκ Μελάμπων, αδελφή του ξακουστού οπλαρχηγού επί Τουρκοκρατίας Στυλιανού Φωτάκη ( καταγόμενου από τις Μέλαμπες αλλά γεννημένου στις Κουρούτες), που διατέλεσε Νομάρχης Χανίων, Ρεθύμνης ( το 1910), Ηρακλείου και Λασιθίου. Ο Αντώνης Πλατύρραχος συνεχίζει τον γόνο του Αγγελή, κάνοντας τον Χαρίδημο, τον Νικόλαο, τον Γρηγόρη, τον Ιωάννη, τη Χρυσή, την Ελένη και άλλες δύο θυγατέρες.
Από τους παραπάνω η Ελένη Πλατυρράχου, η αρχόντισσα Ελένη όπως την αποκαλούσαν χαρακτηριστικά, που έμενε στο Ρέθυμνο, παντρεύτηκε τον γνωστό χρυσοχόο και ωρολογοποιό της Ρεθύμνης Αλκιβιάδη Ματθαιουδάκη, γιο του τρανού Οπλαρχηγού Μυλοποτάμου και Βουλευτή Ρεθύμνης Λεωνίδα Ματθαιουδάκη από τις Αλιάκες Μυλοποτάμου, που το 1878 υπέγραψε τη Σύμβαση της Χαλέπας για την ημιαυτονομία της Κρήτης από τον Σουλτάνο.
Πιθανολογείται ότι στα Πλατάνια μετεφέρθη η γενιά του Νεομάρτυρος Αγγελή από τους Κουρουτιανούς
ΟΙ ΑΛΕΒΥΖΑΚΗΔΕΣ ΤΗΣ ΝΙΘΑΥΡΕΩΣ
Η Χρυσή Πλατυρράχου του Αντωνίου, απόγονος επίσης του Αγίου Αγγελή, από τις Κουρούτες υπαντρεύεται στη διπλανή Νίθαυρη όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα, τον μεγαλοκτηματία Γιάννη Αλεβυζάκη, γνωστό ως Αλεβυζογιάννη και αποκτά δύο αγόρια και τέσσερις κόρες, τη Μαριγώ, τη Δέσπω, την Αργυρένια, , τον Τιμολέοντα, τον Γιάννη, τη Γεωργία.
Από τα παιδιά αυτά η Μαριγώ που παντρεύτηκε τον Γιάννη Κασωτάκη απέκτησε τον Πυθαγόρα, τον Άγγελο, τον Μιχάλη, τον Κωστή, την Ευαγγελία, τη Στυλιανή, την Αικατερίνη,
Η Δέσπω παντρεύτηκε τον Ζαχάρη Λαντζουράκη και απέκτησε τον Νικόλαο, τη Σοφία και τη Γεωργία.
Η Αργυρένια παντρεύτηκε τον έτερο Γιάννη Κασωτάκη και απέκτησε τον Γιώργο και τη Χρυσή.
Ο Τιμολέων Αλεβυζάκης ενυμφεύθη την Ειρήνη Φουντουλάκη και απέκτησε τον Γεώργιο, τον Αντώνη και τη Χρυσούλα.
Η Γεωργία παντρεύτηκε τον Λεωνίδα Ματθαιουδάκη κι απέκτησε τη Χρυσούλα και τον Ματθαίο.
ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΊΔΙ
Αξίζει να σημειωθεί ότι όλοι οι κλάδοι της γενιάς του Αγίου Αγγελή οι Παπαδογάννηδες από τον Άγιο Ιωάννη, οι Πλατύρραχοι από τις Κουρούτες, οι Αλεβυζάκηδες από τη Νίθαυρη και οι Δημητρακάκηδες από τα Πλατάνια της επαρχίας Αμαρίου έχουν επίγνωση της κοινής καταγωγής τους από τους Νεομάρτυρες της Ρεθύμνης, ομολογούν την μεταξύ τους συγγένεια και διατηρούν άριστες σχέσεις.
ΠΗΓΕΣ:
Βιβλίο: ‘To χωριό μου Άγιος Ιωάννης Χλιαρός Αμαρίου Ρεθύμνου, Σταύρου Εμμ. Φωτάκη’ Ρέθυμνο 2006
Μαρτυρίες:
Aναστασία Nικ. Πλατυρράχου.
Γεωργία Αλεβυζάκη Ματθαιουδάκη
Ελένη Πλατυρράχου Ματθαιουδάκη
Χρυσή Ματθαιουδάκη Τσουπάκη
Ματθαίος Ματθαιουδάκης του Λεωνίδα και της Γεωργίας Αλεβυζάκη
Τιμολέων Ιω. Αλεβυζάκης
Γεώργιος Γρηγ. Σταματάκης
