Βρίσκεται στις νότιες ρίζες του όρους Κέντρους, σε υψ. 530μ. και απέχει 37,5 χλμ. από το Ρέθυμνο (αριστερά στο 37ο χλμ. δρόμου Σπηλίου - Αγ. Γαλήνης).
Το 2011 αποτελεί ίδιο Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Αγ. Βασιλείου, μαζί με τον οικισμό Πλατανέ με 79 κατοίκους (Κεντροχώρι 39 και Πλατανές 40).
Το 2001 ήταν Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Λάμπης με 156 κατοίκους (Κεντροχώρι 72, Πλατανές 84).
Το 2015 οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι Δ.Δ. ήταν 258 και ψήφισαν 142.
Ιστορία - Ονομασία του χωριού
Το χωριό φαίνεται να ιδρύθηκε το 10ο - 12ο αιώνα, όπως μαρτυρούν οι παλιοί βυζαντινοί ναοί της Παναγίας και του Άι Γιάννη.
Η πρώτη όμως αναφορά είναι σε συμβόλαιο του 1301 με το όνομα του Βουδομαγεριό.
Το 1583 γράφεται Βουιδομαγιεργιό με 60 κατοίκους.
Συμβόλαιο 3-2-1645 στο Βουδομαγεργιό
Σε νοταριακή πράξη του Μαρίνου Αρκολέου 3-231645, τ’ αδέλφια Γεωργιλάς Σαγκουινάτσος και η αδελφή του Όρσα, κληρονόμοι της μητέρας τους μακαρίτισσας Φραντζούς, έδωσαν στον Ιάκωβο Σαγκουινάτσο Ρόζα όλες τις περιουσίες που είχαν στα χωριά Κισσό και Βουιδομεργιό, για να τις εκμεταλλεύεται επί δύο χρόνια, προκειμένου να εξοφλήσουν δάνειο του Ιάκωβου Σαγκουινάτσου που είχε δώσει αυτός ο ευγενής Κρητικός στη μακαρίτισσα μητέρα τους.
Σε άλλη νοταριακή πράξη του Αντρέα Καλλέργη βρίσκουμε το χωριό ως Βουιδομαγεργιό. Από το χωριό, λέγει, αυτό καταγόταν ο Πόλος Κασιμάτης του Τζουάνε, ο οποίος ορίστηκε ως εκτιμητής για τον καθορισμό της τιμής του σταριού που θα πουλούσαν τα αδέλφια Γεωργιλάς, Τζανής και Φραγκιάς από το Βάτο στον nob.h. Νικόλαο Μουδάτσο.
Στην πρώτη τουρκική απογραφή του 1659 γράφεται Βίδου Μαγεργιό με 20 σπίτια, ενώ το 1670 σαν Βιδομαγιεργιό με 26 οικογένειες, με τα ονόματά τους:
Κ. Πετρούλης, Μ. Καλομάτης, Ελένη Αμαθιανού, Κ. Μηλωνάκη, Γ. Βαρούχας, παπα Γιακουμής, Μ. Πετρίτη, Αμιρά, Εργίνα Κασιμάτη, Καλή Κουδουμνή, Κ. και Μ. Αρκολέο, Εργίνα Πετρουλοπούλα, Σοφία Περδικοπούλα κ.ά.
Το 1834 ως Ντουμαγιεργιό και το 1881 στον Δήμο Αγ. Πνεύματος ως Δουμαεργείο με 195 χριστιανούς.
Το 1920 έδρα ομώνυμης κοινότητας ως Δουμαεργιό με 210 κατοίκους, ενώ το 1930 αποτελεί κοινότητα μαζί με τον Πλατανέ με 212 κατοίκους.
Το 1940 μετονομάστηκε Κεντροχώρι
Η αρχική ονομασία οφείλεται σύμφωνα με την παράδοση στην αρχόντισσα Μαριώ, που τη βυζαντινή εποχή κατοικούσε στο χωριό, Δου-Μαριώ.
Η αρχόντισσα Μαριώ ήταν ιδιοκτήτρια όλης της περιοχής από την κορυφή του Κέδρους, μέχρι το Λιβυκό Πέλαγος.
Αυτή μάλιστα έκτισε και τη Μ. Αγ. Πνεύματος, στην οποία και μόνασε στη συνέχεια, πέθανε και θάφτηκε εκεί.
Για την καλλιέργεια των πολλών και πλούσιων εκτάσεων που διέθετε, η Μαριώ είχε πολλούς ζευγάδες και στάβλους για τα βούδια, αλλά και σπίτια για τους εργάτες.
Στους χώρους αυτούς μάλιστα μαγείρευαν και το φαγητό των εργατών, έτσι από το Βου-Μαργιώ, έγινε Δου-Μαριώ= Δουμαριώ-Δουμαεργειό ή Βουιδομαγερειό δηλαδή μέρος που έμεναν τα βούδια και μαγείρευαν, το χωριό πήρε την ονομασία Βουιδομαγεργειό.
Την περίοδο εκείνη οι εργάτες δημιούργησαν και τις καλλιεργήσιμες πεζούλες στις πλαγιές του Κέδρους.
Το 1940 όμως μετονομάστηκε σε Κεντροχώρι (δηλαδή χωριό του Κέδρους), έχοντας τότε τους περισσότερους κατοίκους 297, αποτελώντας έδρα Κοινότητας.
Το 1981 είχε 117 κατοίκους και το 1991 τους 93 κατοίκους.
Συμμετοχή σ’ αγώνες της πατρίδας
Οι κάτοικοι πήραν μέρος σ’ όλους του αγώνες και τους ξεσηκωμούς της πατρίδας, ενώ Δουμαεργιανοί ήταν και στους αντάρτες (Χαΐνηδες) του Κέντρους.
Το 1866 διακρίθηκαν ο καπετάνιος Β. Χλιαουτάκης και Μάρκος Εφεντάκης.
Στις 8 Δεκεμβρίου 1868 στη μάχη του «Τράχηλα» στην περιοχή, με επικεφαλής τον Μανιάτη Δημήτρη Πετροπουλάκη είχαμε σημαντικές απώλειες.
Στη θέση «Λιαποκεφαλές», ανάμεσα σε Κεντροχώρι-Πλατανέ οι Τούρκοι είχαν στήσει ενέδρα και μετά από πολύωρη συμπλοκή, μέρα σε δυνατή νεροποντή, αιχμαλωτίστηκαν και χάθηκαν 200 αγωνιστές, ενώ άλλοι 12 πνίγηκαν στον Ακουμιανό Ποταμό, με το εθελοντικό σώμα του Πετροπουλάκη και των Κρητικών να αποδεκατίζεται.
Μεγάλες όμως ήταν και οι απώλειες των Τούρκων που έφταναν πάνω από τους 1.000.
Στη θέση αυτή το 2004 στήθηκε μνημείο στο χώρο της Ι.Μ. Αγ. Πνεύματος για να τιμηθούν όσοι έπεσαν για την ελευθερία της πατρίδας.
Ανάμεσα στους πεσόντες της περιόδου αυτής ήταν ο Ζωγράφος Μανόλης, ενώ αργότερα το 1905 στην επανάσταση της Θερίσσου κοντά στο Βενιζέλο πολέμησαν ο Βαρούχας Μανόλης, ο παπα-Μανόλης Εφεντάκης.
Σημαντικές διακρίσεις είχαμε στον Μακεδονικό αγώνα και Βαλκανικούς πολέμους από τους εθελοντές Χλιαουτάκη, Μ. και Επ. Εφεντάκη, Μανόλη και Νικολή Περδικάκη κ.ά. ενώ σκοτώθηκε το 1913 ο Γιάννης Λιμάκης.
Στη Μ. Ασία σκοτώθηκε ο Σωτήρης Λιμάκης, ενώ τέσσερις κάτοικοι αιχμαλωτίστηκαν.
Στον Αλβανικό πόλεμο έπεσε υπέρ πατρίδας ο Γρηγόρης Τσαγκαράκης και στην Κατοχή ο λοχαγός Κωνσταντίνος Παλιεράκης.
Την Κατοχή πήραν μέρος στην Αντίσταση, ενώ όταν το 1944 έκαψαν τα χωριά του Κέντρους, οι κάτοικοι περιέθαλπαν τους πληγέντες.
Πρόσωπα που διακρίθηκαν σε διάφορες θέσεις
Βιζιριανάκης Ιωάννης, καθηγητής Φαρμακευτικής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Εφεντάκης Νίκος, ποιητής και ράφτης διασημοτήτων στο Παρίσι.
Εφεντάκης Μάρκος, πήρε μέρος στην επανάσταση του 1866 με το βαθμό του Πενήνταρχου.
Εφεντάκης Ιωάννης (1910), Συνταγματάρχης με πολλές τιμητικές διακρίσεις και μετάλλια.
Θεοδωράκης Νείλος Ηγούμενος Ι.Μ. Πρέβελη (1941-1945), με αντιστασιακή δράση.
Παλιεράκης Κωνσταντίνος, αξιωματικός του Στρατού με τρία Αριστεία Ανδρείας και πολεμικούς Σταυρούς στην Αλβανία και Ελ. Αλαμέιν. Σκοτώθηκε το 1944 στο Ρίμινι και η προτομή του στήθηκε στον δημοτικό κήπο.
Παλιεράκης Στέφανος, αξιωματικός Πυροσβεστικού Σώματος και Διοικητής Πυροσβεστικής Ρεθύμνου.
Περδίκης Γιώργης, διευθυντής Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους 1980-2005.
Λιμάκης Παντελής, ο πρώτος τυφλός δικηγόρος της χώρας, πρότυπο δύναμης και θέλησης.
Χλιαουτάκης Μανόλης και Χρήστος, οργανοπαίχτες κρητικής μουσικής.
Χλιαουτάκης Ιωάννης, καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας και Σχολής Υγείας.
Χλιαουτάκης Βασίλης, Χιλίαρχος, καπετάνιος με επαναστατική δράση επί Τουρκοκρατίας.
Εκκλησίες-Ιερείς
Κοίμηση Θεοτόκου (τρίκλιτη Αγ. Χαράλαμπος και Αγ. Δημήτριος), ενοριακή παλιά βυζαντινή εκκλησία με τοιχογραφίες.
Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος (29-8), μικρή παλιά Εκκλησία με αγιογραφίες.
Αγ. Θεόδωρος, παλιός ενοριακός ναός.
Μιχαήλ Αρχάγγελος (6/9), μικρό εκκλησάκι σε υψ. 900μ.
Αγ. Αντώνιος, ξωκλήσι Αγ. Πνεύματος.
Ευαγγελισμός Θεοτόκου, νεόκτιστος μικρός ναός στο δρόμο για Πλατανέ.
Τέσσερις Μάρτυρες, νεόκτιση εκκλησία χτισμένη το 2000 μ έξοδα της Καλλιρόης Λιμάκη, στο δρόμο προς Αγ. Γαλήνη.
Ιερείς: Μεθόδιος Παπαδάκης, Γιώργης Μαυρομιχελάκης, Μανόλης Εφεντάκης (1895-1926), Γιώργης Σηφακάκης (από Ροδάκινο), Βασίλης Σταυριανάκης (από Δρίμισκο 1927-1951), Αγαμέμνων Χλιαουτάκης, Γιάννης Κακογιαννάκης, Κωνσταντίνος Λίτινας (από Πλατάνια).
Σχολείο -Δάσκαλοι
Οι μαθητές του Δουμαργιού-Κεντροχωρίου φοιτούσαν στο ελληνικό σχολείο Αγ. Πνεύματος, μέχρι το 1899 που ιδρύθηκε το σχολείο τους ως μονοτάξιο με 17 μαθητές.
Το 1903 έγινε δευτεροβάθμιο αδιαίρετο και στεγαζόταν σε διάφορες κατοικίες.
Το κτίριό του χτίστηκε το 1931 με έξοδα και εργασία των κατοίκων με το οικόπεδο να δωρίζεται από το Γιώργη Περδικάκη, ενώ κατά διαστήματα έκλεινε και οι μαθητές πήγαιναν στον Πλατανέ ή Κισσό. Τους περισσότερους μαθητές είχε το 1931 -1932 που ήταν 49. Πρώτος δάσκαλος διορίστηκε το 1903-1912 οι Παπαδάκης Στυλιανός με 40 δρχ. μισθό.
Ανάμεσα στους δασκάλους που δίδαξαν ήταν και οι: Ριτσάτου Ελένη, Τζανουδάκης Στ. (από Ακούμια 1929), Μαραγκουδάκης Ι. (Λευκόγεια 1934 -1937), Παναγιωτάκης Ε. (από Ακούμια 1938-1952), Σταματογιαννάκης Γιάννης (Ακούμια) Μαρκογιαννάκη Αθηνά (1957-1964), Βλατάκης Λευτέρης (1964-1966) Δερεδάκης Γιάννης (1966-1972) Σπανουδάκη Αθηνά, Δασκαλάκη Ι., Διαμανάκης Γ. και παπα Δημοσθένης Βασιλάκης (από Νίθαυρη) οπότε και έκλεισε οριστικά.
Δάσκαλοι από το Κεντροχώρι: Γιάννης και Ελισσάβετ Περδικάκη, Μαρία Περδίκη.
Σχολικό έτος 1966 -1967
Στη φώτο με:
Δάσκαλος Γιάννης Δερεδάκης (από Σπήλι) οι 27 μαθητές του μονοθέσιου Σχολείου Κεντροχωρίου.
Κάτω δεξιά: Παλιεράκης Αριστείδης, Περδίκης Σταύρος, Περδίκη Μαρία, Μπιζιργιανάκη Ελένη.
Πάνω δεξιά: Γαλανουδάκη Στέλα, Λιμάκης Μανόλης, Λιμάκης Γιάννης, Τζαγκαράκη Μαρία, Τζεκάκης Αλέκος, Τζαγκαράκης Ανδρέας, Βυζιργιανάκης Γιάννης, Λιμάκη Ιωάννα.
3η Σειρά πάνω δεξιά: Λιμάκης Γιώργης, Χλιαουτάκης Θεόδωρος, Περκικάκης Ιωάννης, Παλιεράκης Βαγγέλης, Περδικάκης Βασίλης, Εφεντάκη Κλεάνθη, Χλιαουτάκη Φρειδερίκη, Βυζιργιανάκη Μαρία, Χλιατουτάκης Νίκος, Βυζιργιανάκης Στέλιος, Βυζιργιανάκης Χρήστος, Λιμάκης Νικόλαος.
Πάνω δεξιά: Εφεντάκη Ουρανία, Γαλανουδάκη Ιωάννα, Χλιαουτάκη Φωτεινή.
Δύο μαθήτριες η Λιμάκη Ν. Ιωάννα και Μπιζιργιανάκη Μ. Ελένη ήταν από τις 21 μαθήτριες που πνίγηκαν το 1972 στη Γεωργιούπολη.
Θρύλοι και παραδόσεις
Κέρδος το δεύτερο ψηλότερο βουνό του Νομού με υψ. 1.777μ. ήταν ένα ιδεώδες τοπίο με πολλά δέντρα, που φαίνεται να κάηκαν επί Ενετοκρατίας.
Σύμφωνα με την παράδοση είχε 101 πηγές, η μία από αυτές ήταν αθάνατη και κρυμμένη, όποιος την έβρισκε και έπινε νερό δε θα πέθαινε ποτέ.
Κάποτε μερικοί οδοιπόροι βρήκαν την αθάνατη Πηγή, την 101η, πήραν νερό για να πλύνουν τις σαρδέλες τους να φάνε.
Αμέσως ζωντάνεψαν οι σαρδέλες, αυτοί τα έχασαν, πήγαν ξανά να πάρουν νερό να πιουν, όμως η πηγή χάθηκε.
Ένας κάτοικος-βοσκός του χωριού ο Εφεντογιάννης γύρω στα 1900 έλεγε ότι γνώριζε και τις 101 πηγές του Κέντρους, όταν ένας τράγος του, που χάθηκε του έδειξε τη θέση της 101ης στην κορφή του βουνού.
Διγενή ο Σπήλιος βρίσκεται σε υψ. 750 του όρους Κέδρους, ΒΑ του Πλατανέ και στο Δ.Δ. Κεντροχωρίου, διαστάσεων 45Χ18Χ15μ.
Φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα ως λατρευτικός χώρος.
Σύμφωνα με το θρύλο, εκεί έμεινε ο Διγενής Ακρίτας, που εκσφενδόνισε μακριά τους τεράστιους βράχους, σαν τις «αμάδες».
Στις επιδρομές των εχθρών εκεί κατέφευγαν οι κάτοικοι για προστασία.
Φανταξοσπηλιάρα βρίσκεται βόρεια του χωριού, με την παράδοση να αναφέρει ότι «Φάντασε» δηλαδή εκεί έμεναν οι ψυχές των κολασμένων αμαρτωλών, που παρουσιαζόταν με μορφή ανθρώπου ή ζώου και με μαύρη στολή, τα γνωστά φανταξά.
Επίθετα-οικογένειες
Βαρούχας, Βιζιργιανάκης, Γαλανουδάκης, ΓΙανισάκης, Γρηγοράκης, Εφεντάκης, θεοδωράκης, Λιμάκης, Μπιζιργιανάκης, Παπαδάκης, Περδικάκης, Περδίκης, Παλιεράκης, Παπουτσιδάκης, Τζαγκαράκης, Τζεκάκης, Χαιρέτης, Χαιρετάκης, Χλιαουτάκης.
Πηγές:
Από στοιχεία συλλογικής εργασίας «Χωριά Αγ. Βασιλείου» Μαρίας Θεοδωράκη και Κωστή Ηλ. Παπαδάκη.
Κρυοβρυσανάκη Λευτέρη «Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης» Τρούλλη Μιχ. «Νομαρχία Ρεθύμνου».
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλέφωνο: 28310 55383 ή στο 6934178701.
