Βρίσκεται 15 χλμ. Νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου σε υψόμετρο 380μ. και αποτελεί οικισμό της Τοπικής Κοινότητας Άνω Βαλσαμόνερου του Δήμου Ρεθύμνου με 107 κατοίκους (Άνω Βαλσαμόνερο 77 και Μονοπάρι 30 κάτοικοι) το 2011.
Το 2001 αποτελούσε οικισμό Δημοτικού Διαμερίσματος Άνω Βαλσαμόνερου του Δήμου Νικηφόρου Φωκά με 196 κατοίκους (Άνω Βαλσαμόνερο 151 κάτοικοι και Μονοπάρι 45 κάτοικοι).
Αναφέρεται για πρώτη φορά το 1583 με 198 κατοίκους και το 1881 στον Δήμο Ατσιποπούλου με 73 Τούρκους και το 1900 με 93.
Το 1940 αναφέρεται ως Μονοπάριον με 48 κατοίκους στην κοινότητα Άνω Βαλσαμόνερου, το 1971 με 33 κατοίκους και το 1981 με 38 κατοίκους.
Ονομασία –Ιστορία
Μετά τη Δ’ Σταυροφορία του 1204, ο βυζαντινός πρίγκιπας Αλέξιος ήρθε σε διαπραγματεύσεις με τους αρχηγούς των σταυροφόρων, προκειμένου να αποκαταστήσει το θρόνο του Βυζαντίου τον πατέρα του αυτοκράτορα Ισαάκιο Β’ Άγγελο. Ανάμεσα στα ανταλλάγματα που τους έδωσε ήταν και η Κρήτη, την οποία παραχώρησε στον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, ο οποίος με τη σειρά του την πούλησε στους Βενετούς για 5.000 ασημένια δουκάτα.
Αλλά ενώ η Βενετία ήταν απασχολημένη με τις κτήσεις της στην Πελοπόννησο και το Αιγαίο, ο Πεσκατόρε καταλαμβάνει την Κρήτη το 1206 και αφού οχύρωσε τα μεγάλα φρούρια της Σητείας, του Χάνδακα και του Ρεθύμνου, έχτισε και άλλα μικρότερα σε καίρια σημεία του νησιού. Ένα από αυτά ήταν το φρούριο Μπονριπάρο, χτισμένο σε ένα απόκρημνο και απομονωμένο ύψωμα τον Κάστελλο.
Το 1206 ο Γενουάτης αρχιπειρατής Ερρίκος Πεσκατόρε κατασκεύασε ένα από τα 15 της Κρήτης, το Μπονριπάρο που σημαίνει στα ενετικά καλό φρούριο –προμαχώνας και με παραφθορά ονομάζεται Μονοπάρι.
Το φρούριο είχε τείχη και πύργους μόνο από τη Βόρεια πλευρά, που ήταν και η είσοδός του, στην οποία οδηγούσε ένα στενό μονοπάτι. Στην ανατολική, δυτική και νότια πλευρά δεν υπήρχαν τείχη, καθώς οι απότομοι γκρεμοί του παρείχαν τέλεια φυσική προστασία.
Μέσα στον επίπεδο χώρο του φρουρίου βρίσκονται τα ερείπια τριών κτιρίων, τα οποία αποτελούσαν καταλύματα της φρουράς, αποθήκες και δεξαμενή νερού. Η θέα από το φρούριο απλώνεται σε ολόκληρο σχεδόν τον Νομό Ρεθύμνου μέχρι το Ακρωτήρι Χανίων.
Γνωστό από την επανάσταση των Σκορδίληδων
Το φρούριο όμως συνδέεται και με τη λεγόμενη επανάσταση των «Δύο Συβρίτων», δηλαδή των δύο ορεινών επαρχιών του Νομού Ρεθύμνου (Αμαρίου-Αγ. Βασιλείου) ή των Σκορδίληδων-Μελισσηνών, που κράτησε 19 χρόνια από το 1217-1236.
Ο Καστελάνος Πέτρος Φιλικάνεβος έκλεψε άλογα και αιγοπρόβατα που ανήκαν στον ισχυρό αρχοντορωμαίο Ιωάννη Σκορδίλη. Εκείνος αντέδρασε έντονα και ζήτησε από τον Δούκα του Βασιλείου της Κρήτης Παύλο Κουρίνο να αποδώσει δικαιοσύνη.
Ο Δούκας όμως, που ήταν γνωστός για τις παρατυπίες και την εχθρική στάση του απέναντι στους ορθόδοξους Κρητικούς, αδιαφόρησε, και τότε ξέσπασε η μεγάλη επανάσταση.
Έδρα και ορμητήριο των επαναστατών ήταν οι ορεινές επαρχίες της Απάνω και Κάτω Συβρίτου, γι’ αυτό και η επανάσταση εκείνη ονομάστηκε «Επανάσταση των δύο Συβρίτων», που πολύ σύντομα επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη Δυτική Κρήτη.
Αρχηγοί της επανάστασης των δύο Συβρίτων ήταν ο Κωνσταντίνος Σεβαστός Σκορδίλης και ο Μιχαήλ Μελισσηνός. Στις σκληρές μάχες που ακολούθησαν στα 19 χρόνια που διήρκεσε η επανάσταση οι Βενετοί νικήθηκαν, μάλιστα σκοτώθηκαν και οι δύο ενετοί στρατηγοί πολλές φορές και ολόκληρη η Δυτική Κρήτη από το Μυλοπόταμο και πέρα ήταν πλέον κάτω από τον έλεγχο των επαναστατών.
Η Συνθήκη Ενετών –Επαναστατών 1236
Τότε ανάμεσα στους Ενετούς και τους Βυζαντινάρχοντες επαναστάτες Σκορδίληδες και Μελισσηνούς υπογράφηκε συνθήκη ευνοϊκή για επαναστάτες.
Οι Ενετοί παραχώρησαν Καβαλλαρίες (ιπποτικά φέουδα) και πολλά δικαιώματα στους βιλλάνους (μόνιμους κάτοικους).
Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν να μπορούν να παντρεύουν κόρες των κατά την κρίση των και να τις προικίζουν, να γίνονται κληρικοί κ.ά.
Οι Κρητικοί άρχοντες με τη σειρά τους δήλωσαν πίστη στη Γαληνότατη Δημοκρατία της Βενετίας και εκείνη τους αναγνώρισε ως άρχοντες σε ίση βαθμίδα με τους Βενετούς Φεουδάρχες. Αυτό το σχεδόν ξεχασμένο και εγκαταλελειμμένο στη φθορά του χρόνου κάστρο αποτέλεσε για δύο δεκαετίες το επίκεντρο της διαμάχης ανάμεσα στους Κρητικούς επαναστάτες και τη Βενετία.
Παραμένει σήμερα ξεχασμένο
Σήμερα το φρούριο ονομάζεται «Κάστελλος» και η γύρω περιοχή ανήκει στους Ανδρέα και Ηλία Παπαδαντωνάκη, είναι ξεχασμένο από τον κόσμο παρά τη μεγάλη του ιστορία και παραμένει με τους γκρεμισμένους πύργους του.
Εκεί όπου χάθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι και διαδραματίστηκαν τραγικά γεγονότα, παραμένει μόνο το θρυλικό όνομα Μπονριπάρο ή ξακουστό φρούριο Μονοπάρι.
Πηγές: Αργ. Φραγκούλη «Β.Δ. Ρεθεμνιώτικα χωριά».
Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης «Ρεθεμνιώτικος Πανδέκτης»
Γ. Χρηστάκης «Ιστορικά οχυρωματικά μνημεία»
Μιχ. Τρούλη «Ταξιδεύοντας στο Ρέθυμνο»
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλέφωνο 6934178701.
