Ίσως είναι η τελευταία φορά που συζητούμε ευρέως για το ακαδημαϊκό άσυλο, ένα θέμα που μοιάζει από πολλές απόψεις εξαντλημένο. Είναι όμως ευκαιρία να εξετάσουμε και την ουσιαστική έννοια του ασύλου, αυτή της διασφάλισης των ακαδημαϊκών ελευθεριών και της ελευθερίας διατύπωσης των επιστημονικών απόψεων, δικαιώματα που εμφανίζονται ως δεδομένα και κατοχυρωμένα από το Σύνταγμα. Είναι όμως πράγματι έτσι; Είναι διασφαλισμένη η ακαδημαϊκή ελευθερία; Επικρατεί πράγματι αυτός ο Διαφωτισμός ή μήπως ζει και η Ιερά Εξέταση; Ο Γαλιλαίος, ως σύγχρονος χαμηλόβαθμος πανεπιστημιακός σε ελληνικό ΑΕΙ, θα είχε σήμερα καλύτερη τύχη; Είναι όντως ευαίσθητα τα ΑΕΙ στο ζήτημα αυτό ή ενίοτε πανεπιστημιακοί παράγοντες καταστρατηγούν το άσυλο;
Ο Γαλιλαίος, εμβληματικό θύμα της σύγκρουσης ανεξάρτητης σκέψης και εξουσίας, δεν κυνηγήθηκε από τους καρδινάλιους, αλλά από «συναδέλφους» του στο Πανεπιστήμιο της Padova, οι οποίοι οργάνωσαν εναντίον του επιστημονικό διωγμό, όχι βεβαίως για το έργο του, αλλά για τη δήθεν δημιουργία δόγματος. Ο κόσμος των πανεπιστημίων δεν είναι πλήρης σοφών, που σε ατμόσφαιρα επιστημονικής υπερβατικότητας αντιμετωπίζουν τις αποτυχίες με φλέγμα και με γνήσια επιστημονική χαρά συγχαίρουν τον συνάδελφο που εντόπισε ολίσθημά τους, επιφέροντας επιστημονική πρόοδο. Υπάρχουν ευτυχώς και αυτές οι περιπτώσεις, υπάρχουν όμως κι εκείνοι που προσπαθούν να κρατηθούν πάνω από κάθε κριτική θεώρηση και αμφισβήτηση. Οχυρώνονται συνήθως πίσω από τις απόψεις μιας αυθεντίας, τις οποίες διά βίου ανακυκλώνουν και αναρριχώνται επ’ αυτών.
Η παραδοχή της αυθεντίας, έλεγε ο Ντιντερό, καθιστά τους ανθρώπους μωρούς ή υποκριτές, και θα προσέθετα πικρά, ότι στα ελληνικά ΑΕΙ τους καθιστά και επιφανείς πανεπιστημιακούς. Η εξύμνηση του έργου μιας αυθεντίας και η ανακύκλωση των απόψεών της σπέρνει με άνθη τον δρόμο προς τις υψηλές θέσεις, τις ερευνητικές χρηματοδοτήσεις, την καταξίωση. Δεν αποτελεί μυστικό ότι ο πλήρης συντονισμός με τις καθιερωμένες απόψεις αποτελεί τη συντομότερη οδό προς μια άνετη πανεπιστημιακή εξέλιξη και ότι οι ακίνδυνες μετριότητες προωθούνται. Ανθρωποι ικανοί να κρίνουν, να αμφισβητήσουν, να καινοτομήσουν, είτε μένουν εκτός πανεπιστημίων είτε υποτάσσουν την πνευματική τους ορμή στην υπηρεσία ερευνητικά κατωτέρων τους, με αντάλλαγμα στήριξη και προώθηση ή τουλάχιστον μη πόλεμο. Ενα ερευνητικό προλεταριάτο, αδήλων διαστάσεων, στενάζει κάτω από την απειλή ενταφιασμού της σταδιοδρομίας του σε περίπτωση που ορθώσει επιστημονικό ανάστημα και αυτά μέσα στα ΑΕΙ του δεδομένου ακαδημαϊκού μας ασύλου.
Διότι ο «θιγόμενος» πρωτοβάθμιος πανεπιστημιακός, στην περίπτωση διατύπωσης νέας, απειλητικής για το κύρος του, επιστημονικής θέσης, αποτυγχάνοντας να την ανατρέψει στην επιστημονική αρένα, θα επιδοθεί σε εκστρατεία απαξίωσης του «αντιπάλου», ηθικά και επιστημονικά. Ως κίνητρό του δεν θα παρουσιάζει την επιστημονική διαφωνία, αλλά με μυθεύματα και διαδόσεις, σαν τους αστρονόμους της Padova που μίλησαν για δόγμα και όχι για ανακάλυψη, θα δηλητηριάζει τον εγχώριο και διεθνή κύκλο ειδικών, προσάπτοντας στον «ένοχο» ανεντιμότητα, σκοτεινά κίνητρα και ό,τι βάλει ο νους του. Κι αν τελικά η νέα άποψη επικροτηθεί (και αυτό συνήθως έρχεται από το εξωτερικό), θα αναζητήσει τη συμπαράσταση φορέων εξουσίας, υπηρεσιών, ερευνητικών κέντρων ή του ιδρύματος, στα οποία, με την ίδια μέθοδο των συκοφαντιών, παρουσιάζει τον «αντίπαλο» ως επικίνδυνα παρανοϊκό ον, που πρέπει να εξοντωθεί. Οι φορείς αυτοί επιστρατεύονται, συχνά εξωθούμενοι σε υπερβάσεις εξουσίας και παραβάσεις καθήκοντος, ώστε ο ατυχής «ένοχος» να συναντά ανυπέρβλητα γραφειοκρατικά προσκόμματα στο έργο του και να αδυνατεί να συνεχίσει. Οταν μάλιστα αναζητήσει προστασία της ακαδημαϊκής του ελευθερίας, δηλαδή άσυλο, από το ίδρυμά του, συνήθως δοκιμάζει οδυνηρές εκπλήξεις. Θα διαπιστώσει ότι εκείνοι που εμφανίζονται να επαγρυπνούν, στην πράξη υπηρετούν άλλα συμφέροντα και για το άσυλο ποιος σκοτίστηκε! Θα αρνηθούν τα προφανή, θα ζητήσουν αποδείξεις, όμως θα κλείσουν σ’ αυτές τ’ αυτιά τους (και του Γαλιλαίου οι αποδείξεις κρίθηκαν ανεπαρκείς), και ίσως ακόμη φτάσουν να απειλήσουν με συνέπειες σε περίπτωση προσφυγής στη Δικαιοσύνη, κάτι που θα εξέθετε το άχραντο ίδρυμα.
Αυτός είναι ο θρίαμβος μιας πανεπιστημιακής απολυταρχίας, ενός μηχανισμού υπόγειου, που είναι δυνατόν να ελέγχει τα πάντα στα ελληνικά ΑΕΙ, από κρίσεις και εξέλιξη μελών ΔΕΠ, ερευνητικές χρηματοδοτήσεις και θέσεις ευθύνης στα πανεπιστημιακά όργανα, μέχρι τη βαθμολογία αντιφρονούντων φοιτητών και τον αποκλεισμό τους από μεταπτυχιακές σπουδές, πατάσσοντας το κριτικό πνεύμα πανεπιστημιακών δασκάλων και τα φοιτητικά του παράγωγα. Καθόλου παράξενο λοιπόν το γενικά μέτριο ερευνητικό προϊόν μας.
Το θύμα της πολεμικής δεν αποκλείεται να καταφύγει στο κράτος ή σε κάποιον έντιμο εισαγγελέα ή διαπρεπή δημοσιογράφο και οι ένοχοι να υποστούν κάποια πίεση, ποτέ όμως δεν θα καταδικαστούν και καμιά ενέργεια δεν έχει εξαλείψει το απεχθές φαινόμενο. Διότι αυτά που δηλώνονται περί δεδομένου ακαδημαϊκού ασύλου, έχουν την έννοια ότι αστυνομική παρέμβαση στα πανεπιστήμια για λόγους ακαδημαϊκούς ευτυχώς δεν συμβαίνει, ενώ στην πράξη δεν έχουν προβλεφθεί συγκεκριμένες και σαφείς δικλίδες που να κατοχυρώνουν ουσιαστικά το άσυλο, όχι έναντι του κράτους, αλλά έναντι ενδοπανεπιστημιακών απειλών. Τα ανυπολόγιστα οφέλη ενός τέτοιου μηχανισμού στην αναβάθμιση του διδακτικού και ερευνητικού έργου των ΑΕΙ είναι τόσο προφανή όσο προφανείς είναι και οι συνέπειες του αντιθέτου.
Γνωρίζω Ελληνες καθηγητές που αδυνατώντας να παλέψουν με αυτούς τους μηχανισμούς πήραν στον τάφο απαντήσεις σε κορυφαία επιστημονικά προβλήματα, τις οποίες δεν τόλμησαν να διατυπώσουν δημοσίως ποτέ και γνωρίζω καθηγητή που, αναγκασμένος να υποστηρίζει απόψεις που δεν πιστεύει, έχει συμπεριλάβει στη διαθήκη του μια μελέτη με εντολή να δημοσιευθεί μετά θάνατον! Αυτός είναι σήμερα ο πραγματικός ξεπεσμός του ασύλου και αυτόν πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Τριάντα πέντε χρόνια πανεπιστημιακός, δεν γνωρίζω καμία περίπτωση παρέμβασης Πρυτάνεων, Συγκλήτου ή άλλου οργάνου για την προστασία του ασύλου από ενδοπανεπιστημιακές απειλές, γνωρίζω όμως περίπτωση εργαστηριακού μαθήματος το οποίο οι φοιτητές δήλωσαν, αλλά δεν διδάχθηκαν για «τεχνικούς» δήθεν, «τεχνητούς» στην πραγματικότητα, λόγους και γνωρίζω καθηγητή, που αν και έχει ζητήσει την προστασία του ιδρύματός του, του απαγορεύεται η πρόσβαση στο ερευνητικό του αρχείο, ώστε να μη συνεχίσει τις «ενοχλητικές» μελέτες του.
Ακαδημαϊκό άσυλο με την πλήρη και απόλυτη έννοια, του διασφαλισμένου, χωρίς διώξεις σεβασμού στην έρευνα, τη διδασκαλία και τη διαφωνία, δεν υπάρχει σήμερα παρά στους κόλπους της επιστημονικής ιστορίας, αυτής που τελικά μετράει το ανάστημα όλων, όπως δικαίωσε τον Γαλιλαίο. Και αν εκείνοι που επιτρέπουν την άνθηση αυτού του φαινομένου ισχυριστούν ότι οι περιπτώσεις αυτές είναι λιγοστές, που βεβαίως δεν είναι, θα απαντούσα ότι για την κατάλυση του ασύλου μία και μόνη περίπτωση αρκεί.
* Αρχαιολόγος, Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Βεργίνας ΑΠΘ.
