Tης Βλασίας Μιχαηλίδου – Τριπολιτάκη
Φιλολόγου, Ιστορικού M.Sc.
Η αρχή της ανταποδοτικότητας αποτελεί βασικό παράγοντα που καθορίζει τόσο τις διαπροσωπικές μας σχέσεις όσο και τις πολιτικές ή επαγγελματικές μας συναλλαγές.
Στον τομέα της οικονομίας, η ανταποδοτικότητα είναι σύμφυτη με το κεφαλοποιητικό σύστημα και στηρίζεται στις δυνάμεις της αγοράς. Η ανταποδοτική σχέση μεταξύ πελάτη κι επιχείρησης, με ένα σύστημα επιβράβευσης της πελατείας, αποτελεί ένα αποτελεσματικότητα μέσο ανάπτυξης του οργανισμού, ειδικά σε συνθήκες αυξημένου ανταγωνισμού ή οικονομικής ύφεσης.
Ωστόσο, η ανταποδοτικότητα στην οικονομία έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις κι αντιπαραθέσεις στις μέρες μας, λόγω του δυσεπίλυτου ασφαλιστικού ζητήματος. Η σύνταξη έχει ανταποδοτικό χαρακτήρα, όταν χρηματοδοτείται από τις ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων. Θα λέγαμε πως οι ασφαλιστικές εισφορές είναι το «αντίτιμο» για την παρεχόμενη ασφαλιστική προστασία, καθώς και η έμπρακτη εκδήλωση της κοινωνικής αλληλεγγύης. Η φύση της ασφαλιστικής εισφοράς διαφοροποιείται ανάλογα με το ισχύον σύστημα χρηματοδότησης (διανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό)
Αυτή η σχέση ανταποδοτικότητας-αλληλεγγύης υπονομεύεται σε περιόδους οικονομικής κρίσης, όταν οι δαπάνες του κράτους είναι μεγαλύτερες από τα έσοδα του, όταν εξαντλούνται τα αποθεματικά, λόγω κακοδιαχείρισης. Ειδικά, στη χώρα μας, η ύπαρξη πολλών ασφαλιστικών ταμείων, η ανομοιογένεια στις εισφορές και στις παροχές, η ιλιγγιώδης αύξηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης με επιβάρυνση του Κρατικού Προϋπολογισμού συνέβαλαν στην όξυνση του ασφαλιστικού προβλήματος, στη διεύρυνση κοινωνικών αδικιών, στην αδυναμία του Κράτους να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του προς τους ασφαλισμένους. Επιπλέον, η χαμηλή ανταποδοτικότητα των κοινωνικών δαπανών (ενώ οι κοινωνικές έχουν αυξηθεί κατά 42% από το 1995, το ποσοστό των Ελλήνων που παραμένουν κάτω από ο όριο της φτώχεια παραμένει το ίδιο) καθιστά αναγκαίο τον εξορθολογισμό τους στη βάση μιας πιο δίκαιης ανακατανομής των δημοσίων δαπανών.
Βαθμιαία καταργείται η έννοια του Κοινωνικού Κράτους, η ύπαρξη του οποίου βασίζεται στην εξασφάλιση υψηλών επίπεδων σεβασμού των πολιτών απέναντι στο Κράτος και τους δημόσιους θεσμούς. Ο σεβασμός αυτός απορρέει από την εμπιστοσύνη των πολιτών βάσει της ανταποδοτικής σχέσης μεταξύ υψηλής φορολογίας επί των εισοδημάτων και της ικανότητας του Κράτους να προσφέρει υψηλής ποιότητας κοινωνικές παροχές (βλέπε Σουηδία).
Αυτή τη στιγμή οι ασφαλισμένοι στη χώρα μας πληρώνουν υψηλές εισφορές για τις πενιχρές συντάξεις των τωρινών συνταξιούχων, προσδοκώντας πως ανάλογα θα πράξουν οι μελλοντικοί εργαζόμενοι. Αν δεν αποκατασταθεί η αξιοπιστία του ασφαλιστικού συστήματος, στο πλαίσιο της ανταποδοτικής δικαιοσύνης, με την εγγύηση εκ μέρους του Κράτους πως οι εισφορές που καταβάλλει ο σημερινός εργαζόμενος θα έχουν μεθαύριο αντίκρισμα σε σύνταξη, υγειονομική περίθαλψη, κοινωνικές παροχές, τότε ούτε η εισφοροδιαφυγή θα καταπολεμηθεί, ούτε η «μαύρη εργασία» θα περισταλεί.
Στους ΟΤΑ έχει δοθεί η δυνατότητα να επιβάλλουν ανταποδοτικά τέλη ή εισφορές για την αντιμετώπιση δαπανών για υπηρεσίες ή έργα στην περιοχή τους, που συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, στην ανάπτυξη της περιοχής και στην καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών. Οι ΟΤΑ ελέγχονται για τη διαχείριση των ανταποδοτικών τελών και δεν μπορούν τα έσοδα από τα τέλη να υπερβαίνουν τις αντίστοιχες δαπάνες, γιατί διαφορετικά υποκρύπτεται φορολογία, πράγμα το οποίο είναι αντίθετο με το χαρακτήρα των υπηρεσιών αυτών ως ανταποδοτικών. Πρόσφατα ανακοίνωσε ο αναπληρωτής υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης την πρόθεση της κυβέρνησης για απελευθέρωση των προσλήψεων σε ανταποδοτικούς τομείς των δημοσίων υπηρεσιών, που είναι κερδοφόρα. Βέβαια, επειδή η διαδικασία ελέγχου των ισολογισμών των υποψήφιων κρατικών φορέων θα είναι χρονοβόρα για το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους είναι αμφίβολο πότε κι εάν θα ευδοκιμήσει κι αυτή η προσπάθεια.
Προς το παρόν, διαπιστώνουμε μετά λύπης πως η κυβέρνηση προσπαθεί να εφαρμόσει την αρχή της ανταποδοτικότητας, όχι για την εδραίωση του Κοινωνικού Κράτους, αλλά για την εδραίωση της θέσης της, μέσα από την ενίσχυση των πελατειακών σχέσεων. Αυτή η διαφθορά στην πολιτική ζωή τροφοδοτείται και με τις ανταποδοτικές σχέσεις μεταξύ των κυρίαρχων επιχειρήσεων ενημέρωσης και των ιδιωτικών συμφερόντων, εμπλέκοντας και κυβερνητικούς παράγοντες.
Ας μην τρέφουμε, όμως, αυταπάτες. Όπως στο πλαίσιο της οικογένειας, η απουσία ανταποδοτικών σχέσεων εμπιστοσύνης κι ασφάλειας, αναπτύσσει παθογόνες καταστάσεις (διαζύγια, παραβατική συμπεριφορά παιδιών), έτσι και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο η ανικανότητα της εκάστοτε εξουσίας να προβαίνει σε ανταποδοτικές πράξεις μεταξύ κρατικής διοίκησης και πολιτών, έτσι ώστε η πρώτη να εξασφαλίζει πόρους κι οι δεύτεροι να γίνονται αποδέκτες κοινωνικών αγαθών, καλλιεργεί κοινωνικές παθογένειες, που διαρρηγνύουν τον κοινωνικό ιστό και υπονομεύουν ακόμα και την εθνική ασφάλεια. Η έξαρση της βίας, οι απεργιακές κινητοποιήσεις, οι αυτοκτονίες είναι κάποια από τα πολλά αρνητικά επακόλουθα αυτής της ανικανότητας.
Κι όταν βλέπεις, αγρότες, επιστήμονες, ελεύθερους επαγγελματίες στους δρόμους, την αγανάκτηση να κυριαρχεί παντού, δεν μπορεί να προβαίνεις σε φιέστες για την επέτειο ανάληψης εξουσίας. Δεν μπορεί να συνεχίζεις την κοροϊδία και μάλιστα με φαμφάρες του τύπου «είμαστε μαζί σας», γιατί με τόση αλαζονεία προκαλείς το δημόσιο αίσθημα δικαίου κι ωθείς τον λαό σε ανταποδοτικές πράξεις φαυλότητας. Ας μην ξεχνάμε πως η ίδια η ζωή είναι ανταποδοτική. Ό,τι δίνεις παίρνεις! Κι αν δε δώσεις δουλειές, ανάπτυξη κι επανεκκίνηση της οικονομίας, περικόπτοντας συνεχώς συντάξεις κι επιδόματα, ανέμους σπέρνεις, θύελλες θα θερίσεις.
