Πολλοί άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι δεν υπάρχουν θαύματα
Του Θοδωρή Ρηγινιώτη
Πολλοί άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι δεν υπάρχουν θαύματα, αφού δεν έζησαν ή δεν αντιλήφθηκαν κανένα απ’ αυτά, ούτε και γνωρίζουν κανένα θαύμα «επιστημονικά επιβεβαιωμένο».
Το ότι δεν υπάρχουν θαύματα επιστημονικά επιβεβαιωμένα είναι θεολογικά εύλογο (ο Θεός δεν θέλει να «εξαναγκαστούμε» να Τον πιστέψουμε επηρεασμένοι από μια «επίδειξη» της παρουσίας Του), είναι όμως κάπως σχετικό. Υπάρχουν θαύματα πολύ καλά μαρτυρημένα, όπως η αποτροπή της καταστροφής του Ορχομενού Βοιωτίας από τους ναζί το 1943, με παρέμβαση της Παναγίας, όπου την εικόνα με τη σχετική παράσταση φιλοτέχνησε με έξοδά του ο ίδιος ο Γερμανός διοικητής Όφμαν (εορτάζεται στις 10 Σεπτεμβρίου).
Υπάρχουν όμως και θαύματα πιο τεκμηριωμένα, όπως η μετατροπή του άρτου και του οίνου της θείας Ευχαριστίας σε σάρκα και αίμα στο Λαντσιάνο της Ιταλίας τον 8ο αι. μ.Χ., που εξετάστηκε επιστημονικά στην εποχή μας πολλές φορές. Κατά την άποψή μου, και η Σινδόνη του Τορίνο είναι ένα τέτοιο θαύμα, παρά τις αντιρρήσεις που έχουν διατυπωθεί από την απέναντι πλευρά (δες σχετικό αφιέρωμα στο «Ρ» τις ημέρες του Πάσχα).
Κάθε γεγονός που φαίνεται θαύμα δεν είναι όντως θαύμα, όμως είναι καταγεγραμμένες χιλιάδες μαρτυρίες για τα αγιοπνευματικά χαρίσματα σύγχρονων αγίων, όπως οι άγιοι Σεραφείμ της Βύριτσα (1866-1949), Ματρώνα της Μόσχας (1882-1952), Γεώργιος Καρσλίδης της Δράμας (1901-1959), Ιωάννης Μαξίμοβιτς (1896-1966), οι γέροντες Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης (1906-1991), Παΐσιος ο Αγιορείτης (1924-1994), Ευμένιος του Ρεθύμνου (1912-2005) κ.π.ά. ή, για να αναφερθώ και σε κάπως παλαιότερους, οι άγιοι Αγαπητός ο Ιαματικός του Κιέβου (11ος αι.), Σεραφείμ του Σάρωφ (1754-1833), Ιωάννης της Κρονστάνδης (1829-1908), Γαβριήλ του Καζάν (1844-1915), Αρσένιος ο Καππαδόκης (1840-1924), Νεκτάριος της Όπτινα (1853-1928) κ.π.ά.
Οι άνθρωποι αυτοί, εκτός π.χ. από κάμψεις χώρου και χρόνου που τους συνέβαιναν (προσέξτε: σα να ζούσαν σε κβαντικό σύμπαν), δεν «αισθάνονταν» απλώς ενωμένοι με όλα τα όντα (πράγμα που μπορεί να θεωρηθεί συνέπεια της εγκεφαλικής λειτουργίας), αλλά ένιωθαν, σύμφωνα με πολλές δημοσιευμένες μαρτυρίες, τη χαρά και τον πόνο των άλλων ως δικά τους.
Ο καθηγητής της Ιατρικής Αθηνών Γεώργιος Παπαζάχος είχε καταθέσει ότι ο γέροντας Πορφύριος κινδύνεψε να πεθάνει, νιώθοντας τον πόνο των ανθρώπων, που σκοτώνονταν στις οδομαχίες κατά την πτώση του Τσαουσέσκου στη Ρουμανία. Ο άγιος γέροντας Γεννάδιος (†1983), που ασκήτευε στην Ακουμιανή Γιαλιά, «άκουγε» από το κελί του τις μάχες στο Λίβανο και την Περσία, ενώ μια φορά μεταφέρθηκε αιφνιδίως σε μια μάχη στο Λίβανο.
Ο γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ, το 1932, έγραφε στο Δαβίδ Μπάλφουρ (έναν Άγγλο πρώην ρωμαιοκαθολικό πάστορα με διφορούμενο ποιόν και κατάληξη) λεπτομέρειες για την πνευματική κατάσταση του Μπάλφουρ, τις οποίες βίωνε κατά την ώρα της προσευχής του. Ο ίδιος έγραφε ότι «κατά την υπέρ του κόσμου προσευχήν» η ψυχή «ταχέως αντιλαμβάνεται ότι βαρύ νέφος αντιπαθείας, ως και πρότερον, κρέμαται επάνω της γης», από τη συσσώρευση της κακίας των ανθρώπων που «αγαπούν περισσότερο το σκότος του μίσους από το φως της αγάπης του Θεού». Πρόσθετε όμως ότι, αν δεν υπήρχαν άνθρωποι που προσεύχονται με ένταση υπέρ του κόσμου, η «εξουσία του σκότους» θα ισχυροποιούσε την κυριαρχία της σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι σήμερα.
«Είχαμε μάθει να διαβάζουμε μόνο σε βιβλία για τα θαύματα και την προόραση των αγίων, και να που εμείς τώρα ζούσαμε κάτω από το διορατικό βλέμμα του γέροντος Νεκταρίου!» σημείωσε η Ρωσίδα ποιήτρια Ναντιέζντα Παυλόβιτς (1895-1974) για τον άγιο Νεκτάριο της Όπτινα, του οποίου υπήρξε ίσως το πιο απαιτητικό, ατίθασο και «δύσκολο» πνευματικό παιδί.
Κατά κανόνα, ένας πεπεισμένος ορθολογιστής απλώς αρνείται ότι αυτές οι μαρτυρίες είναι αληθινές. Περιπίπτουν έτσι εντός του σε ανυποληψία χιλιάδες αυτόπτες μάρτυρες κάθε κοινωνικής τάξης και μορφωτικού επιπέδου, οι οποίοι εύκολα και συλλήβδην και χωρίς καμιά έρευνα τιτλοφορούνται θρησκόληπτοι και δεισιδαίμονες, ακόμη κι αν είναι καθηγητές πανεπιστημίου, ενώ ενίοτε αποδίδεται απόλυτη αξιοπιστία σε ελάχιστες μαρτυρίες περί του αντιθέτου, πάλι ανέλεγκτες, που συνήθως ούτε καν αξιώνουν ότι προέρχονται από αυτόπτες, απλώς αναμεταδίδουν ασαφείς και ατεκμηρίωτες φήμες ότι συγκεκριμένοι άγιοι δεν είχαν στ’ αλήθεια κανένα χάρισμα. Η τακτική αυτή ασφαλώς δεν προδίδει επιστημονική υπευθυνότητα, μόνο επιθυμία για διάσωση χωρίς ρωγμές του ορθολογιστικού οχυρού μας, που παύει αίφνης να έχει σχέση με την αναζήτηση της αλήθειας και καταντά ιδεολόγημα.
Καθηγητές πανεπιστημίου που έγραψαν ή μίλησαν δημόσια για αγίους, εκτός από το Γ. Παπαζάχο (Ιατρική Αθηνών), για τον οποίο μιλήσαμε, είναι ο Γ. Κρουσταλάκης (καθηγητής της παιδαγωγικής στη Φιλοσοφική Αθηνών), για το γέροντα Πορφύριο• ο Γ. Πιπεράκις (Ιατρική Αθηνών), με πολλές αγιολογικές μελέτες• ο Κυριάκος Μαρκίδης, καθηγητής του παν/μίου του Μέην (ΗΠΑ), για το γέροντα Παΐσιο• ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος, καθηγητής στο Καίμπριτζ και στην Ανωτάτη Εκκλ. Ακαδημία Θεσσαλονίκης, για τους γέροντες Σωφρόνιο και Παΐσιο• ο Στυλιανός Παπαδόπουλος, καθηγητής πατρολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών, για τον άγιο γέροντα Ιάκωβο Τσαλίκη της Εύβοιας• ο Ιωάννης Κορναράκης (καθηγητής της ποιμαντικής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Αθηνών) για την αγία Ταρασία (Ταρσώ) της Κερατέας Αττικής (θ. 1910-1989) κ.λ.π.
Το Μάιο του 2007 διοργανώθηκε στα Χανιά διεθνές συνέδριο για το γέροντα Πορφύριο με τη συμμετοχή πολλών πανεπιστημιακών (βλ. ονόματα κατωτέρω), μεταξύ των οποίων ο Ηλίας Κουρούμαλης, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Κρήτης, με το θέμα «Ο Γέροντας Πορφύριος και οι ιατρικές του εμπειρίες».
Άγιοι που υπήρξαν οι ίδιοι πανεπιστημιακοί: ο άγιος Λουκάς ο Ιατρός (1877-1961), καθηγητής του πανεπιστημίου της Τασκένδης, ο άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς (1880-1956), διδάκτορας των πανεπιστημίων της Βέρνης και της Οξφόρδης, επίτιμος διδάκτορας των πανεπιστημίων Κέιμπριτζ, Γλασκόβης και Κολούμπια, ο άγ. Ευθύμιος Τακαϊσβίλι (1863-1953), ιστορικός, από τους ιδρυτές του παν/μίου της Γεωργίας, ο άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς (1894-1979), καθηγητής του πανεπιστημίου Βελιγραδίου, ενώ θα πρέπει να αναφέρουμε και τον π. Νικόλαο από το Χάρβαρντ, καθώς και τον π. Σεραφείμ Ρόουζ (1931-1982), master των ανατολικών γλωσσών στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, ο οποίος αρνήθηκε να ακολουθήσει ακαδημαϊκή σταδιοδρομία, μη βρίσκοντας απάντηση στο χώρο του πανεπιστημίου για τις εναγώνιες φιλοσοφικές και ηθικές αναζητήσεις του.
Ιστορικά έχουμε δει ψευτοαγίους και ψευτοδιδασκάλους και ξέρουμε και τα χαρακτηριστικά τους αλλά και πού αποσκοπούν, στον πλουτισμό, τη χειραγώγηση των αφελών, την ικανοποίηση των κατώτερων παθών τους (δύο τυπικές και πολύ γνωστές περιπτώσεις: ο Ρασπούτιν και η λεγόμενη Αθανασία του Αιγάλεω)• οι αληθινοί άγιοι δεν είναι απατεώνες, γιατί δεν αποκομίζουν κέρδη από τα χαρίσματά τους. Δεν είναι όμως και διαταραγμένοι, γιατί –αντίθετα με ό,τι διακήρυξε ο Διαφωτισμός– οι άνθρωποι, παρά τις αδυναμίες τους, δεν είναι τόσο αφελείς, ώστε να αποδέχονται ως μεγάλους πνευματικούς διδασκάλους ανθρώπους με σοβαρές ψυχικές διαταραχές• η κοινωνική περιθωριοποίηση των διά Χριστόν σαλών, όσο ζούσαν (αγίων που προσποιούνται τους ψυχικά ασθενείς, για να μην τους τιμούν οι άνθρωποι), αποδεικνύει του λόγου το αληθές.
Είπα ότι οι άγιοι δεν κερδοσκοπούν• πώς τολμώ να το ισχυρίζομαι, όταν μεγάλα προσκυνήματα αφιερωμένα σε αγίους, όπως του αγίου Ραφαήλ στη Λέσβο ή του αγίου Εφραίμ στη Νέα Μάκρη Αττικής, φαίνονται τόσο επικερδή, ώστε σκανδαλίζουν πολλούς και παρέχουν αφορμή να συκοφαντούνται οι ίδιοι οι άγιοί τους ως ανύπαρκτοι; Κι όμως, ο γέροντας Παΐσιος ζούσε σε μια καλύβα στα αγιορείτικα δάση και ο γέροντας Πορφύριος σ’ ένα τροχόσπιτο• ζήτησε μάλιστα από κάποιο πνευματικό του παιδί, και η επιθυμία του εκπληρώθηκε, λίγα χρόνια μετά την κοίμησή του να πάρει τα οστά του και να τα θάψει σε άγνωστο σημείο του Αγίου Όρους, για να μην τα τιμούν οι άνθρωποι ως ιερά λείψανα (αυτό εκφράζει την ταπεινότητά του και καθόλου δε σημαίνει κάποια απόρριψη προς την τιμή των αγίων λειψάνων, την οποία αποδεχόταν ο γέροντας όπως και όλοι οι άγιοι και γενικά οι ορθόδοξοι χριστιανοί).
Επιστημονικά άτοπη οφείλω να χαρακτηρίσω και την υπόθεση ότι, εφόσον ερευνήθηκαν και διαψεύστηκαν περιπτώσεις μάγων, μάντεων, θαυματοποιών, θεραπευτών κ.λ.π., μπορούμε να επεκτείνουμε τα συμπεράσματά μας και στους αγίους της ορθοδοξίας. Μπορεί η αλήθεια να απουσιάζει από κάπου, αλλά να εμφιλοχωρεί κάπου αλλού. Οι κομπογιαννίτες δεν εξουδετερώνουν αυτονόητα την αξιοπιστία της ιατρικής (ούτε καν συλλήβδην της εμπειρικής ιατρικής).
Θα κλείσω παραπέμποντας σε μια ανθρωπολογική μελέτη από το χώρο της ορθόδοξης πνευματικότητας, γραμμένη από έναν άνθρωπο που δεν είχε ακαδημαϊκές περγαμηνές, αλλά ήταν μέλος της κοινωνίας την οποία περιγράφει. Πρόκειται για το βιβλίο του αγίου γέροντα Παΐσιου του Αγιορείτη Αγιορείται Πατέρες και Αγιορείτικα, έκδ. Ιερού Ησυχαστηρίου Σουρωτής Θεσσαλονίκης, 1993 (πρόσφατη ανατύπωση 2007). Στη μελέτη αυτή ο π. Παΐσιος καταγράφει απλά και φυσικά διάφορες περιπτώσεις χαρισματούχων μοναχών και ασκητών του Αγίου Όρους, τους περισσότερους από τους οποίους γνώρισε προσωπικά. Είναι μια άμεση μαρτυρία, ανάλογη με τη μαρτυρία κάθε ανθρωπολόγου που έζησε για δεκαετίες ανάμεσα στα μέλη μιας τοπικής κοινωνίας. Παραπέμπω ταπεινά σε αυτήν κάθε ειλικρινή ερευνητή της ορθόδοξης πνευματικότητας και περιμένω την αξιοποίησή της από τον επόμενο σοβαρό ερευνητή.
