Την γράφει όπως την έζησε και την θυμάται τότε 11 ετών περίπου – σήμερα 79 ετών – ο Γιάννης Τσακπίνης – Απόστρατος Αξιωματικός.
Ταξιδεύοντας η σκέψη μου στα παιδικά μου χρόνια της κατοχής που έζησα στο χωριό Καπεδιανά στους πρόποδες του Βρύσινα, σταμάτησε στην ασφεντιλιά, όπου και θα είναι ο κύριος λόγος αυτού του κειμένου.
Είναι άγριο φυτό που παρουσιάζεται την άνοιξη, κυρίως στις άκρες των χωραφιών και στους βοσκότοπους στα λιβάδια. Έχει φύλλα πράσινα σε σχήμα λόγχης, το μήκος έως και 15π. Είναι πικρά και δεν τα προτιμούν τα ζώα. Στο κέντρο του φυτού αναπτύσσεται ένας ξυλώδης στρογγυλός κορμός έως και 50π. χρώματος ανοικτού καφέ όταν ξεραθεί το καλοκαίρι.
Η ασφεντιλιά είναι ο αρχαίος ασφόδελος, φυτό της Περσεφόνης και των Θεών του Άδη. Οι ψυχές των ηρώων, σύμφωνα με τον Όμηρο ησύχαζαν σε «ασφόδελον λειμώνα» με ασφοδέλους στην Κρήτη λέγεται της ασφεντιλιάς το λιβάδι. Επειδή το στέλεχος της ασφεντιλιάς είναι λεπτό και εύθραυστο, έλεγαν την παροιμία «με τις ασφεντιλιές δεν κάνουν μεσοδόκια γι’ αυτούς που δεν ήτανε κατάλληλοι ή είχανε άγνοια για κάποια δουλειά.
Αυτό το φυτό σήμερα, μου έφερε πολλά στην σκέψη μου όλα δυσάρεστα. Πώς να ξεχάσω την διατροφή μου, την ενδυμασία μου και την σκληρή ζωή σε όλα; Αδύνατον. Από πολύ μικρός στα χωράφια για ένα κομμάτι ψωμί και για μια μαγειριά φαγητό. Υπήρξε φορά που δεν είχαμε ψωμί από σιτάρι ή κριθάρι ή από ταγή. Μας έφτιαξε η μάνα από ρόβι «τροφή αγελάδων», ήτανε πικρό και μαύρο, το φάγαμε δεν γινότανε διαφορετικά.
Θυμήθηκα και τον συνομήλικό μου στο χωριό την κατοχή, που η έλλειψη διατροφής τον ανάγκασε να κόψει ένα ξύλο ασφεντιλιάς, να αφαιρέσει από μέσα του, το μαλακό άσπρο περιεχόμενό του με την μεγάλη βελόνη που έπλεκε η μάνα του, μετά έκανε μία τρύπα στο ξύλινο ντουλάπι που ήτανε μέσα η φαγιάντζα με το γιαούρτι, πέρασε μέσα στον ξύλινο σωλήνα της ασφεντιλιάς και ροφούσε μέχρι που έφαγε όλο το γιαούρτι. Όταν πήγε η μάνα του να πάρει την φαγιάντζα για να βάλει το γιαούρτι στους ντολμάδες από αμπελόφυλλα, βρήκε μόνο την τσίπα του. Δεν ένιωσα την παιδική μου ηλικία. Δεν γνώρισα ελεύθερο χρόνο. Στο σχολείο και μετά στις δουλειές. Διάβασμα το βράδυ με το λυχνάρι ή την λάμπα αν είχε πετρέλαιο. Λίγο παιχνίδι στην αυλή μας, με ένα τόπι που είχε βάλει η μάνα στην παλιά της κάλτσα, πανιά και μαλλιά των προβάτων, την έραψε με βελόνη και κλωστή, γιατί δεν μπορούσε να μας αγοράσει κανονικά τόπι (μπάλα).
Μέσα στα επόμενα παιχνίδια ήτανε και ο μύλος από το ξύλο της ασφεντιλιάς. Ο εξάδελφός μου Γεωργάκης που ήτανε μεγάλος, πήγε στα χωράφια, έκοψε ασφεντιλιές και στην αυλή μας, μας έδειξε, να μάθουμε και εμείς. Πολύ ωραίο και θεαματικό παιχνίδι, όπου περιστρεφότανε με το χέρι αλλά και με τον αέρα.
Εκτός από το παιχνίδι, στην άκρη του αλωνιού, σε σταθερό κοντάρι, ο λιχνιστής, τοποθετούσε ένα μεγαλύτερο ασφενδόμυλο για να βλέπει την πνοή και την ταχύτητα του ανέμου, προκειμένου να λιχνίσει για να ξεχωρίσει τον καρπό από τα άχυρα του σπαρτού που είχε αλωνίσει.
Μετά από την περιπετειώδη εποχή της κατοχής που έφυγε πριν πολλά χρόνια, αφήνοντας πολλά τραύματα σε όσους την ζήσαμε και την βιώσαμε με τις πιο δύσκολες συνθήκες ζωής, σήμερα όλα τα παραπάνω και πολλά άλλα αυτοσχέδια της κατοχής, έχουν αντικατασταθεί με διάφορες σύγχρονες κατασκευές, οι οποίες ενεργά συμβάλουν στην πρόοδο και στην ανάπτυξη. Η στερημένη ζωή στη διατροφή και στην ενδυμασία, άλλαξε ριζικά σε όλα. Η επιτυχία αυτής της αλλαγής, οφείλεται αποκλειστικά στην ανθρώπινη προσπάθεια, ενεργώντας ακριβώς όπως του είχε πει, όταν τον δημιουργούσε. «Θα είσαι το μόνο λογικό ων που θα κατοικεί στη γη. Θα χρησιμοποιείς τη νοημοσύνη σου για να επιβάλλεται στα άλλα δημιουργήματα. Θα εξουσιάζεις την γη και θα ζεις». Όμως αυτά που βίωσα εγώ δεν θα φύγουν ποτέ από την σκέψη μου.
Το μόνο που με ικανοποιεί είναι, ότι βλέπω τα παιδιά και τα εγγόνια μου, να είναι καλύτερα και επιθυμώ να μην τύχουν ποτέ παρόμοιας μ’ εμάς δοκιμασίας.
Τέλος, εγώ θα συμβούλευα τους νεώτερους, να δείξουν ενδιαφέρον, να γνωρίσουν από κοντά, όλα τα φυτά της υπαίθρου, από τα οποία, πολλά από αυτά, ήτανε και είναι σήμερα, η πλέον υγιεινή διατροφή μας, αλλά και να πιστέψουν απόλυτα οι νέοι, τα όσα ζήσαμε εμείς στα παιδικά μας χρόνια, στην κατοχή και με τα ελάχιστα αυτοσχέδια μέσα που τ’ αντιμετωπίσαμε.
