Την Κυρά Σαρακοστή
που είναι έθιμο παλιό
οι γιαγιάδες μας τη φτιάχναν
με αλεύρι και νερό!.
Για στολίδι της φορούσαν
στο κεφάλι της σταυρό
και το στόμα της ξεχνούσαν
γιατί νήστευε καιρό!
Και μετρούσαν τις ημέρες
με τα πόδια της τα εφτά
κόβαν ένα τη βδομάδα,
μέχρι να ρθει η Πασχαλιά!
Την κυρά Σαρακοστή
Όλοι φτιάξτε την μαζί
Με αλεύρι και νερό
Έτοιμη είναι στο λεπτό!
Πόδια πρέπει να έχει εφτά
Τις εβδομάδες να μετρά!
Στόμα δεν έχει! Ξέρεις γιατί;
Κάνει νηστεία αυστηρή
Μέχρι του Πάσχα την Κυριακή.
Ένα από τα παλαιότερα και ωραιότερα έθιμα της Ελλάδας είναι η κυρά Σαρακοστή που σχετίζεται με το Πάσχα. Ήταν ένα αυτοσχέδιο ημερολόγιο για την περίοδο αυτής της νηστείας, που ήταν κατά κανόνα ο συμβολισμός της και η κατάνυξη των ημερών. Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Εκκλησίας, που καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Η διάρκεια της ήταν αρχικά 6 εβδομάδες ενώ αργότερα προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα, ενώ η ονομασία της οφείλεται στο ότι περιλαμβάνει ακριβώς 40 μέρες, από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου. Μεγάλη ονομάζεται όχι για τη διάρκειά της αλλά για τη σημασία της, που γίνεται σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού και αποτελεί την προετοιμασία τόσο για τα Πάθη που προαναφέραμε και κυρίως για τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα. Η γενική σημασία όμως της νηστείας είναι και για να μιμηθούμε τη νηστεία που έκανε ο Ιησούς Χριστός στην έρημο μετά τη Βάπτισή του και πριν αρχίσει τη δημόσια δράση του. Για κάποιους που νηστεύουν η Σαρακοστή περνά αργά, ιδίως τις τελευταίες μέρες της. Γι’ αυτό στα παλιά χρόνια που δεν είχαν τα σημερινά ημερολόγια για να μετρούν το πέρασμα της νηστείας, έφτιαχναν ένα μετρητάρι. Έπαιρναν ένα χαρτί και ζωγράφιζαν τη Σαρακοστή σαν μια καλόγρια, την κυρά – Σαρακοστή. Δεν της έβαζαν στόμα γιατί αντιπροσώπευε τη νηστεία. Τα χέρια της ήταν σταυρωμένα από τις πολλές προσευχές. Και είχε εφτά πόδια, ένα για κάθε εβδομάδα της Σαρακοστής. Με το ψαλίδι κόβανε την κυρά Σαρακοστή και την κρεμούσαν στον τοίχο. Κάθε Σάββατο της έκοβαν ένα πόδι. Το τελευταίο πόδι το κόβανε το Μεγάλο Σάββατο και το βάζανε μέσα σε ένα ξερό σύκο ή σε ένα καρύδι και όποιος το έβρισκε πίστευαν πως θα ήταν καλότυχος. Αλλού την έκαναν και πάνινη και τη γέμιζαν με πούπουλα. Στον Πόντο έπαιρναν μια πατάτα ψημένη ή ένα κρεμμύδι, έμπηγαν 7 φτερά κότας, το έδεναν στο ταβάνι και κρεμόταν όλη τη Σαρακοστή. Κάθε βδομάδα έβγαζαν και ένα φτερό που το έλεγαν <<κούκουρα>>.
Το παραπάνω ποίημα στην αρχή του άρθρου το απάγγελλαν οι μαμάδες μαζί με τα παιδιά τους όταν ζύμωναν και έπλαθαν την Κυρά Σαρακοστή, μια κούκλα από νηστίσιμο ζυμάρι που όπως είπαμε συμβολίζει τη μεγάλη αυτή νηστεία. Την έφτιαχναν με πολύ αλάτι, για να μη χαλάσει μέχρι να περάσουν οι 40 μέρες, και γι’ αυτό δεν τρωγόταν. Η συνταγή της ήταν: μισό κιλό αλεύρι, ένα κουτάλι αλάτι και περίπου μισό φλιτζάνι νερό. Την άπλωναν με πλάστη, της έδιναν σχήμα με το μαχαίρι και την έψηναν στο φούρνο.
Ένα όμορφο έθιμο που πηγάζει από τη λαογραφία μας και ευτυχώς αναβιώνει μέχρι και σήμερα μέσα από σελίδες πολλών βιβλίων και διδάσκεται σαν εργασία – χειροτεχνία σε πολλά σχολεία. Η αναπαράσταση της Κυρά Σαρακοστής διαφέρει από τόπο σε τόπο όσον αφορά στην παραδοσιακή φορεσιά, ενώ στη μορφή της υπάρχει πάντοτε και ο σταυρός. Ο συμβολισμός της μη ύπαρξης στόματος δηλώνει ότι αυτή την περίοδο εκτός από τα πολλά λόγια θα πρέπει ο χριστιανός όχι μόνο τι μπαίνει στο στόμα του και τι βγαίνει απ’ αυτό (καταλαλιά), άσχημες κουβέντες, προσβλητικές ακόμα και βρισιές, συνιστάται η σιωπή. Η κυρά Σαρακοστή υπήρχε και στα κεντήματα, τα τραπεζομάντηλα και τις πετσέτες κάποιες φορές. Σήμερα είναι πολύ διαδεδομένο να φιλοτεχνείται σε πολλά σχολεία και δίνει ελπίδες για τη συνέχιση της όμορφης αυτής παράδοσης.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: http://firiki.pblogs.gr
