Ένας από τους πολλούς, μικρούς οικισμούς της επαρχίας (νεχαγιέ) Αγίου Βασιλείου κατά την ύστερη Βενετοκρατία ήταν και ο οικισμός Ταλιεράδω (Dalyarado). Στο Οθωμανικό Κτηματολόγιο (1) σελίδα (654) αναφέρεται με δέκα 10 οικογένειες- ιδιοκτήτες γης, με έκταση 53 τσερίπια καλλιεργήσιμα χωράφια, με 2 τσερίπια αμπέλια, με 40 τσερίπια ακαλλιέργητες εκτάσεις και σύνολο ελαιοδέντρων 82. Στον οικισμό αναλογεί συνολικά φόρος 2.862 άσπρα, ο οποίος επιμερίζεται αναλογικά στους ιδιοκτήτες γης.. Στο κτηματολόγιο, όμως, από άγνοια, ταυτίζεται με τον οικισμό Καλογεράδω, που βρίσκεται πλησίον του χωριού Καρίνες του νεχαγιέ -τότε- Αμαρίου, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο διαφορετικούς οικισμούς
Σήμερα στο ιστορικό Μοναστήρι του Πρέβελη υπάγεται ο ναός της Μεταμορφώσεως στο μετόχι Ταλιεράδω, ο οποίος βρίσκεται ανατολικότερα από τη νότια έξοδο του Κουρταλιώτικου φαραγγιού, στις υπώρειες της νότιας πλευράς του όρους Κεφάλι, περίπου στο ενδιάμεσο διάστημα μεταξύ του Κουρταλιώτικου και του Φρατιανού φαραγγιού. Εκεί ήταν ο παλιός οικισμός Ταλιεράδω, που αναφέρεται στο Κτηματολόγιο!
Ο δικηγόρος και συγγραφέας Μιχάλης Μ.Παπαδάκις, μελετητής και συγγραφέας της ιστορίας της Μονής Πρέβελη, στο μνημειώδες έργο του “Το Μοναστήρι του Πρέβελη στην Κρήτη” (2), αναφέρει τα εξής:
“.......Η σωζόμενη εκκλησία της Μεταμορφώσεως είναι νέα βυζαντινού ρυθμού με τρούλλο. Εκτίσθη το έτος 1896 με έξοδα Μελετίου Τζιριτάκη Ιερομονάχου......Στη θέση της πολύ παλιά, ήταν άλλη ομώνυμη , αλλά το κτήριό της υπάρχει μόνο στην παράδοση. Ήταν με τρούλλο και γι αυτό έγινε και η νέα στο ίδιο σχέδιο....Τα σωζόμενα ερείπια δίπλα στην εκκλησία ήσαν κελλιά διαμονής μοναχών και υπηρετών. Το μετόχι Ταλιεράδω ήτο στο κέντρο των ελαιώνων της Μονής. Στην περιφέρειά του είναι ένα τεράστιο ελαιόδενδρο αποκαλούμενο και σήμερο Γουμενολέ, που σημαίνει η ελιά του ηγουμένου ή και πολύ μεγάλο και παραγωγικό ελαιόδενδρο.....Υπάρχει η πληροφορία, που δεν επιβεβαιώνεται, πως ο Γεωργιλάς Καλλέργης από το πλησίον χωριό Ασώματος, χάρισε το ελαιόδενδρο στον ηγούμενο Εφραίμ......Η λέξη ταλιέρι (το) δεν είναι σήμερον σε χρήση στην Κρήτη. Παλαιότερα όμως σήμαινε το καλαθάκι που έβαναν το νήμα της ρόκας, καρπούς ή νεόπηκτο τυρί. Επίσης εσήμαινε σκεύος οικιακό με επίπεδη βάση, στρογγύλο σχήμα, πάνω στο οποίο εγίνετο η επεξεργασία της ζύμης. Ο κατασκευαστής ,λέγεται ταλιεράς, οι πολλοί ταλιεράδες και στη γενική των ταλιεράδων . Εδώ λοιπόν ήτο το εργαστήριο καλαθοποιών της Μονής και εντεύθεν η ονομασία......”
Ο συνδυασμός των πληροφοριών , που μας δίνει ο εμβριθής Μ.Μ.Παπαδάκις, με εκείνες που καταγράφονται στο Κτηματολόγιο, μας δίνουν την πλήρη ιστορική εικόνα του οικισμού.
Ο οικισμός Ταλιεράδω (Dalyarado) δεν απαντάται στις Βενετικές απογραφές των ετών 1577 και 1583 των Fr. Barozzi και Καστροφύλακα αντίστοιχα. Αναφέρεται , μάλλον, για πρώτη φορά στον κατάλογο του ιεροδικαστικού κώδικα του Χάνδακα το έτος 1659 ως Νταλερούτο (;) και πληρώνει 2 χαράτζια. Άρα φαίνεται να ιδρύθηκε λίγα χρόνια πριν από την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Τούρκους, δηλαδή στις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα.
Στο Κτηματολόγιο αναφέρονται , ωστόσο, σημαντικές πληροφορίες, που έχουν σχέση με τον οικισμό και την ιστορία του, εκτός από την καταγραφή σε επίσημα κατάστοιχα της ύπαρξής του. Ένας από τους ιδιοκτήτες γης του οικισμού Ταλιεράδω καταγράφεται το έτος 1670 και ο (Andriya Dalyaraki), δηλαδή ο Αντρέας Ταλιεράκης (sic) με σημαντικά περιουσιακά στοιχεία.. Έχει 25 τσερίπια καλλιεργήσιμης .γης και 24 λιόδεντρα, δηλαδή τη μισή από την καλλιεργήσιμη γη του οικισμού και το ένα τρίτο περίπου από τα ελαιόδεντρα. Αλλά η άτυπη αυτή απογραφή επιβεβαιώνει με απόλυτο τρόπο και την παράδοση, που αναφέρει ο Μ.Μ. Παπαδάκις για τον Γεωργιλά Καλλέργη, ο οποίος καταγράφεται ως κάτοικος του οικισμού Ταλιεράδω και όχι του Ασωμάτου και είχε μοναδικό περιουσιακό στοιχείο μία ελιά(sic), μάλλον τη Γουμενολέ που περιγράφει πολύ παραστατικά ο Παπαδάκις. Η οικογένεια Καλλέργη, ωστόσο, έπαιζε τότε σημαντικό ρόλο στην περιοχή αυτή και είναι γνωστό , από άλλη ιστορική έρευνα (3), ότι η περιοχή του νοτιοδυτικού τμήματος της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, από τον Ασώματο και δυτικότερα, είχε δοθεί από το έτος 1092 ως φέουδο στη Βυζαντινή οικογένεια των Φωκάδων (μετέπειτα Καλλέργηδων). Ήδη στο Κτηματολόγιο καταγράφεται η παρουσία της οικογένειας αυτής στην περιοχή και πρέπει , κατά την άποψή μου, να σχετίζονται και με το Μοναστήρι του Πρέβελη, επειδή αυτό δημιουργήθηκε στην περιοχή τους , αλλά και η χειρονομία του Γεωργιλά Καλλέργη υποδηλώνει κάτι τέτοιο. Στον Ασώματο το έτος 1670, που ήταν το κεφαλοχώρι της περιοχής και διοικητικό κέντρο της οικογένειας, οι επτά (7) από τις σαράντα (40) οικογένειες-ιδιοκτήτες γης ήταν Καλλέργηδες, ενώ στον οικισμό Ταλιεράδω είναι οι δύο (2) από τις δέκα (10) οικογένειες.
Τώρα, η οικογένεια Ταλιεράκι πήρε το επώνυμο ένεκα της ενασχόλησής τους με την καλαθοπλεκτική. Απ' αυτήν την οικογένεια ιδρύθηκε ο οικισμός Ταλιεράδω, όπως ιδρύθηκαν τα Δαριβιανά από την οικογένεια Δαρίβα. Ήταν το χωριό των Ταλιεράκηδων. Φαίνεται επίσης, ότι είχαν αξιόλογη ιδιοκτησία γης νότια του όρους Κεφάλι, στη μέση των δύο κατερχόμενων ποταμών, του Φρατιανού και του Μέγα ή Κουρταλιώτη ποταμού, στις όχθες των οποίων υπήρχε πλουσιότατη βλάστηση για την ενασχόλησή τους με την καλαθοπλεκτική.
Οι ιδρυτές των μικρών οικισμών έφευγαν από το χωριό τους, εν προκειμένω από τον Ασώματο για τους Ταλιεράκηδες, επειδή αντιμετώπιζαν αντικειμενικές δυσκολίες στην καλλιέργεια του κτήματός τους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η διέλευση του Κουρταλιώτη κατά τη χειμερινή περίοδο, χωρίς γέφυρα, ήταν πολύ προβληματική Το φαινόμενο εξ' άλλου να ιδρύονται μικροοικισμοί, ήταν σύνηθες κατά την ύστερη περίοδο της Βενετοκρατίας στην Κρήτη(1204/1211-1645/1669), ενώ οι περισσότεροι απ' αυτούς διαλύθηκαν με την έλευση των Τούρκων. Οι κάτοικοί τους, λόγω ανασφάλειας, ενσωματώθηκαν με το πλησιέστερο χωριό, που, κατά κανόνα, ήταν και το χωριό της καταγωγής τους, είχαν συγγενικούς δεσμούς και ιδιοκτησία. Το ίδιο συνέβηκε και με τον οικισμό Ταλιεράδω, τα δε κτήματα, για να μην τα πάρουν δια της βίας οι εξωμότες που τούρκεψαν με την πρώτη ευκαιρία, τα χάρισαν στο Μοναστήρι του Πρέβελη, παρέμειναν σε χριστιανικά χέρια, τα νοίκιαζαν ή εργαζόταν σ' αυτά και ζούσαν, όπως ζούσαν, τις οικογένειές τους. Η ενέργεια του Γεωργιλά Καλλέργη σηματοδότησε αυτήν την εξέλιξη. Έκτοτε η περιοχή Ταλιεράδω παρέμεινε ιδιοκτησία της Μονής Πρέβελη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ:
1.ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΜΠΑΛΤΑ-MUSTAFA OGUZ,” Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου” , Ρέθυμνο 2007, σελ (654)..
2. ΠΑΠΑΔΑΚΙΣ 1978. Μιχάλη Μύρ Παπαδάκι, “Το Μοναστήρι του Πρέβελη στην Κρήτη”, Αθήνα 1978, σελ. 107.
3. ΤΣΙΓΔΙΝΟΣ 2019. Τσιγδινού Γεωργίου, “Στα χνάρια της Βυζαντινής Αρχόντισσας ή Αιγιδούς Μαρίας”, περιοδικό ΝΕΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗ, έκδοση Ι.Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, τεύχος 37, σελ. 167.
