Επαναστάτησαν όλοι. Αγρότες, αστοί, εργάτες, χαμάληδες. Χωρίς ταξικά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Όλοι υπόδουλοι ήταν. Και προύχοντες μαζί, πλούσιοι, κοτζαμπάσηδες, τσιφλικάδες, φίλοι έως τότε και στυλοβάτες του Τούρκου. Κληρικοί, από τον καλόγερο που ανατινάχθηκε στο Κούγκι μέχρι τον παπά (Αρχιμανδρίτη) Φλέσσα και τον διάκο Αθανάσιο. Οι ένοπλοι που κατέχουν και φέρουν επαγγελματικά τα όπλα, μισθωτοί του Τούρκου. Οι Αρματολοί. Και οι φυγόδικοι, οι περιθωριακοί, οι παράνομοι στα βουνά. Οι Κλέφτες. Συνενώθηκαν και αποτέλεσαν τους πρώτους «στρατούς» της επανάστασης.
Οι έμποροι μέσα από κρίσιμα επαγγέλματα και τομείς. Καταστράφηκαν, φυλακίσθηκαν, ξεκληρίστικαν. Οι αστοί που υπονόμευσαν τις πόλεις τους. Οι χωρικοί που ανατίναξαν τα χωριά τους και ακολουθούσαν με γυναικόπαιδα πορείες και μάχες. «Φωτιά και τσεκούρι» πρόσταξε ο Κολοκοτρώνης για τους προσκυνημένους που αντί να συντρέξουν, πρόδωσαν και λούφαξαν περιμένοντας τον νικητή.
Οι πλούσιοι, ισχυροί, ανώνυμοι και επώνυμοι στην Ευρώπη. Η «Φιλική» και οι Φιλικοί, ο Υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας, Καποδίστριας, προσωπικότητα παγκοσμίου κύρους, ακτινοβολίας και προσόντων. Ο Θ. Νέγρης, επιτετραμμμένος πρέσβης της Τουρκίας στη Γαλλία, οργάνωσε και συνδιοίκησε με τον Δημ. Υψηλάντη τις όποιες και όσες ένοπλες δυνάμεις. Από τις επιφανέστερες Ελληνικές οικογένειες και οι δύο, δίπλα στον Τσάρο υψηλόβαθμοι οι Υψηλάντηδες.
Οι απλοί ναυτικοί και οι πλούσιοι πλοιοκτήτες στα πελάγη. Ψαρά, Χίος, Σάμος, Σπέτσες, Ύδρα, πειρατές και έμποροι, ο μία ούλοι ορέ Μιαούλης, ο Κανάρης, ο Τομπάζης, γυναίκες που σήκωσαν βάρος απίστευτο και ξόδεψαν στον αγώνα περιουσίες, Μπουμπουλίνα, Μαντώ Μαυρογένους, στην πρώτη γραμμή της φωτιάς, η μια αδικοσκοτώθηκε, η άλλη πέθανε πεινασμένη και καταφρονημένη. Οι διανοούμενοι σε πέντε χώρες. Ο υπέροχος Ρήγας καταδόθηκε, φυλακίσθηκε στην Αυστρία και πέθανε στα σίδερα της Σερβίας. Έζησε ο Θούριός του.
Σύντομα βέβαια, κατά την διάρκεια και μέχρι 50 χρόνια μετά το ’21, οι ανισότητες αυτές, οι αντιθέσεις και τα αντικρουόμενα, τα αντιτιθέμενα, επέφεραν απανωτούς εμφύλιους. Δυναμίτισαν εξ’ αρχής. «Το 21 και η αλήθεια» του μπάρμπα Γιάννη Σκαρίμπα απ’ την Χαλκίδα, διδάσκει πώς, πόσο βλάπτει να παραποιούμε, να αποσιωπούμε, να παρακάμπτουμε, να ωραιοποιούμε οι μεταγενέστεροι. Αχαλίνωτες φιλοδοξίες, λάθος υπολογισμοί, προσωπικά οφέλη, δολεροί σχεδιασμοί δολοφόνησαν τον Καποδίστρια, κατέστρεψαν σε εμφύλιους πολέμους αντί να χαραχθεί ομοούσια και ομόψυχη εθνική πορεία απελεύθερωσης και εξελληνισμού θεσμών, ανθρώπων, τόπων.
Η επανάσταση ωστόσο, έστω αρχικά (και κατόπιν, και μετέπειτα) διά μέσου εγκληματικών εκτιμήσεων, λαθών και τρομακτικών ελλείψεων, συσπειρώθηκε και εφόρμησε. Και κατανίκησε εκεί που δεν είχε ουδεμία πιθανότητα. Και λαμπρύνθηκε ακόμα και στις συντριβές, όπως στις Θερμοπύλες και στο Αρκάδι. Μεσολόγγι, Αλαμάνα, Μανιάκι, Σούλι. Χωρίς κείνον τον χορό (1803) στο Ζάλογγο, το δάκρι δεν θάταν μαύρο της απόφασης, ούτε η Ευρώπη θα μάθαινε. Ρούμελη και Μοριάς θα τσακίζονταν δίχως τη στήριξη με τις ναυμαχίες, τα πολεμικιά μπρίκια και τα μπουρλότα της θάλασσας. Χωρίς τους έμπειρους Κλέφτες και Αρματολούς δεν θα’ριχνε ντουφεκιά ο αδαής αγρότης.
Χωρίς διανοούμενους, «Φιλικούς», διπλωμάτες, εξέχοντες Έλληνες του εξωτερικού δεν θα προσέτρεχαν ποτέ Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία κ.α χώρες, δεν θα υπήρχε καν, ουδείς θα υπέγραφε το πρωτόκολλο της Πετρούπολης, όταν μάλιστα η επανάσταση ξεψύχησε το 1827 και έπρεπε πλέον να μεταπηδήσει πάση θυσία στα διπλωματικά και παρασκηνιακά πεδία στο εξωτερικό, με άλλου τύπου «όπλα». Έτσι και έγινε. Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου.
Χωρίς τους πλούσιους δεν θα διέθεταν ούτε οβολό για ψωμί. Χωρίς τους αστούς εκ των έσω, οι πόλεις δεν θα πέφτανε (η Τριπολιτσά ειδικά). Χωρίς τους χωριάτες δεν θα εδραιώνονταν στην ύπαιθρο, στα χωράφια, καν δεν θα εκδηλώνονταν η επανάσταση. Χωρίς το παράδειγμα από καλόγερους ως Πατριάρχες, θα απουσίαζε το συνοδό συστατικό της ελευθερίας. Η θρησκεία. Που θα έσβηνε άλλωστε χωρίς αυτούς στα 400 χρόνια (παραπάνω στη μισή Ελλάδα, περί τα 250 στην Κρήτη) Οθωμανικής σκλαβιάς.
Όλα ετούτα και περισσότερα, αναγκαστικά παραλειπόμενα, συναρμολογημένα και αλληλοσυνδεόμενα, μπόρεσαν να εκμεταλευτούν την ευκαιρία με τον Αλή Πασά στα Γιάννενα που διέσπασε στα δύο τις Τουρκικές δυνάμεις.
Ο ραγιάς, ο γραικός έγινε και έμεινε Έλληνας το 1821. Το 1921 τον βρήκε στη Μ. Ασία ήδη στρατευμένο, φαντάρο μια δεκαετία συνέχεια!
Το 2021, σε μια άλλη αφετηρία έτοιμο τα προτερήματα να κατακλύσουν τα ψεγάδιά του. Μία ούλοι ορέ. Σαν τον Μιαούλη.
