Μ' αφορμή το άρθρο “Ιερά Μονή Αγίου Πνεύματος, από τη λήθη σε μια ζώσα πραγματικότητα”, που δημασιεύτηκε στην έγκριτη εφημερίδα ΡΕΘΕΜΝΟΣ στις 11/6/2022, μου δίνεται η ευκαρία να προχωρήσω στην αποτίμηση και ακριβή αναφορά στους συντελεστές ενός θεάρεστου έργου, που είναι η ανάδειξη της Μονής αυτής.
Το έτος 1976 μια δράκα νέων αποφασίσαμε να μπούμε μπροστά, προκειμένου να βοηθήσομε τη γεννέτερά μας. Ιδρύσαμε τον πρώτο πολιτιστικό σύλλογο του χωριού με την επωνυμία Κοινωνικός Εκπ/κός Σύλλογος Κισσανών ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ. Καταστατικός μας σκοπός ήταν να βοηθήσομε το χωριό κοινωνικά, πολιτιστικά, αναπτυξιακά. Κρυφός μας στόχος να διασώσομε και να αναδείξομε το Μοναστήρι του Αγίου Πνεύματος, γιατί η πλειοψηφία των συγχωριανών μας ήταν αρνητική για δομικές αλλαγές στο χώρο αυτό.
Συνοδοιπόρος στο εγχείρημά μας αυτό στάθηκε η Ενορία Κισσού, υπό την ηγεσία του παπά Γιάννη Κακογιαννάκη. Διαχρονικά βέβαια η Ενορία έχει επιτελέσει σημαντικότατο έργο εκεί.
Η κατάσταση στην οποία βρισκόταν το μνημείο το έτος 1980, ήταν αξιοθρήνητη. Ο Μ. Μ. Παπαδάκις αναφέρει: “....Θλιβερή εντύπωση κάνει η κακοποίηση και η καταστροφή του τωρινού τοπίου......ο χρησμός της Πυθίας που δόθηκε στον Αυτοκράτορα Ιουλιανό δεν είναι αρκετός εδώ! Πρέπει να προστεθεί, η εγκατάλειψη και η καταστροφή είναι πλήρεις....”
Ωστόσο, το ίδιο έτος είχαμε τρεις σημαντικές εξελίξεις, που το αφορούσαν. Η δημασίευση της απόφασης του ΥΠΠΟ (ΦΕΚ 209/Β/29-2-1980) με την οποία ανακήρυξε διατηρητέο μνημείο το Άγιο Πνεύμα, ήταν η πρώτη. Δεύτερη, η δημοσίευση στο κρητολογικό περιοδικό ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ Ο ΠΥΡΦΟΡΟΣ, τεύχος 18, το άρθρο-μελέτη του Μ.Μ.Παπαδάκι με τίτλο “Η Μονή και η Σχολή του Αγίου Πνεύματος” , το οποίο μας κατατόπιζε ιστορικά και τρίτη η απρόσκλητη επίσκεψη την ημέρα της εορτής του σεμνού πολιτικού και βουλευτή τότε Γιώργου Περάκη. Στη συζήτηση που είχαμε μας είπε: “Γνωρίζω την ιστορία του χώρου. Είμαι γαμπρός του Μιχάλη Πρεβελάκη, που δίδαξε εδώ. Πέστε μου μόνο, πως να σας βοηθήσω!” Εκεί αποφασίστηκε να κατατεθεί επερώτηση προς τον Υπ.Πολιτισμού στη Βουλή.
Τα προβλήματα ήταν πολλά! Το μνημείο ήταν διχοτομημένο. Ίσως είναι η μοναδική περίπτωση στην Κρήτη, που μαζί με τα κτήματα της μονής ξεπουλήθηκε σε ιδιώτες το έτος 1940 και το κτιριακό της συγκρότημα και μετατράπηκε σε σταύλο. Ευτυχώς δεν πουλήθηκε η Εκκλησία και ο περίβολος(!!!!) Ο δε ναός ήταν ετοιμόρροπος με μεγάλες ρωγμές κι έμπαζε το χειμώνα νερά. Δώσαμε προτεραιότητα στην επισκευή-συντήρηση του δίκλιτου ναού. Συντάχθηκε σχετικό έγγραφο, το οποίο υπόγραψα ως πρόεδρος, προωθήθηκε στον Γ. Περάκη και πήρε την άγουσα προς τη Βουλή. Ένεκα της διαδικασίας αυτής σχετίστηκε η νεοσύστατη αρχαιολογική υπηρεσία Κρήτης με το Άγιο Πνεύμα.
Τα επόμενα χρόνια 1981-83 ξεδιπλώναμε την ημέρα της γιορτής, ανά θεματική ενότητα, την ιστο-ρία της Μονής. Η Σφαγή των μοναχών και η πυρπόλησή της, η προσφορά της στην παιδεία και τα γράμματα και ο Επίσκοπος Λάμπης Ευμένιος Ξηρουδάκης ως ανακαινιστής και διδάσκαλος της Σχολής, ήταν οι θεματικές ενότητες. Τότε έγιναν τ' αποκαλυπτήρια της προτομής του Ευμενίου.
Στην προσπάθειά μας αυτή στάθηκε πάντα φιλόξενος ο τοπικός τύπος και είναι δημοσιευμένα πλήθος άρθρα, ανακοινώσεις, ομιλίες.
Η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων επίσης έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Συνεργαστήκαμε άψογα με όλα τα στελέχη της και οφείλω να τα επαινέσω. Στάθηκε ακλόνητη στο ύψος των περιστάσεων. Με τον ίδιο ζήλο πρέπει να συνεχίσει να επιτηρεί την ανακαίνιση- αναπαλαίωση του μνημείου,του κάθε μνημείου, ως αρμόδια υπηρεσία. Το έτος 1986 τέθηκε επίσημα απ' αυτήν το αίτημα της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης του κτιριακού συγκροτήματος κι ενός ζωρικού χώρου, προς τα αρμόδια όργανα του ΥΠΠΟ. Η δικονομική διαδικασία που ακολούθησε ήταν περίπλοκη και χρονοβόρα. Χρειάστηκαν πολλές αποφάσεις από θεσμικά όργανα, όπως του Κεντρικού Αρχαιολο-γικού Συμβουλίου, για την αναγκαιότητα της προτεινόμενης απαλλοτρίωσης. Παραβρέθηκα στη
συνεδρίαση του οργάνου αυτού στην Αθήνα, γιατί εκεί κρινόταν η όλη υπόθεση.
Το έτος 2.000 και μετά από πολιτική παρέμβασή μου προς τον Υπ. Πολιτισμού Θεόδωρο Πάγκαλο, καταβλήθηκε από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων (ΤΑΠΑ) το ποσό, που είχε επιδικαστεί στους δικαιούχους και η απαλλοτρίωση ολοκληρώθηκε. Ο τροχός της ιστορίας της Μονής είχε ήδη γυρίσει. Είναι η πιο σημαντική και η πιο δύσκολη απόφαση, που πάρθηκε ποτέ γι αυτόν τον χώρο.
Είναι ψέμα αυτό που υποστηρίχθηκε στο προηγούμενο άρθρο. Ούτε η Μητρόπολη, ούτε ο Μητροπολίτης κ. Ειρηναίος δεν είχαν καμία απολύτως ανάμειξη στη διαδικασία απαλλοτρίωσης. Εξάλλου η διαδικασία αυτή ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν την έλευση στο Σπήλι του κ, Ειρηναίου.
Τη δεκαετία του '90 εντάξαμε σε δύο Κοινοτικά προγράμματα τη Μονή. Το ένα ήταν το LEADER
1, με φορέα υλοποίησης την Ενορία Κισσού και αφορούσε την αποκατάσταση του αύλειου χώρου. Επίσης σε αγαστή συνεννόηση με την αρχαιολογική υπηρεσία και το Νομάρχη Μανώλη Λίτινα εντάχθηκε σε ειδικό υποπρόγραμμα του Β' ΚΠΣ η ανακαίνιση του ετοιμόρροπου δίκλιτου ναού. Το έργο το διαχείστηκε η 28η Εφορεία το διάστημα 1999-2000. Γκρεμίστηκαν τότε οι δύο θόλοι και μεγάλο μέρος της περιμετρικής τοιχοποιίας του κυρίως ναού και ξαναχτίστηκαν. Το ίδιο διάστημα, επειδή δεν υπήρχε νερό, χρηματοδοτήθηκε από τη Νομαρχία η κατασκευή δικτύου ύδρευσης και συνδέθηκε με το δίκτυο του Κισσού, προκειμένου να υποστηριχθεί το έργο της ανακαίνισης.
Τέλος, με υποκίνηση του ιερέα Αντωνίου Βρέντζου το έτος 1998 εκδόθηκε από την Ενορία Κισσού το πρώτο εγχειρίδιο για την ιστορία της Μονής.
Ο ρόλος της Επισκοπής – Μητρόπολης Λάμπης
Σαφέστατα η Επισκοπή Λάμπης φέρει μεγάλη ευθύνη, γιατί επέτρεψε το ξεπούλημα του κτιριακού συγκροτήματος το έτος 1940. Έκτοτε και μέχρι την έλευση του μακαριστού Θεοδώρου η θέση της ήταν αρνητική για δομική αλλαγή στο Άγιο Πνεύμα. “Μην ανακαινίζεις θέμα Αγίου Πνεύματος, το θέμα αυτό είναι τελειωμάνο”, δηλαδή θαμμένο!!! Ήταν τα λόγια επίσημου παράγοντα, προς τον ιερέα Κισσού Ι. Κακογιαννάκη.
Ο Μητροπολίτης Θεόδωρος Τζεδάκης γνώριζε αρκετά στοιχεία από την ιστορία του χώρου και συμμετείχε στην εορτή της Μονής, αλλά είχαμε μόνο...την από καρδίας ευλογία.
Ο κ. Ειρηναίος μέχρι το έτος 2.000, που ολοκληρώθηκε η απαλλοτρίωση, δεν είχε εμπλακεί ενεργά. Έβλεπε, όμως, θετικά την προσπάθειά μας κι έλεγε πάντα τα καλά του λόγια. Το επόμενο έτος με την υπ' αρ. 11/2001 απόφασή του συγκρότησε Μοναστηριακή Επιτροπή, στην οποία ήταν Πρόεδρος και μέλη της καταξιωμένοι συμπολίτες μας με κοινωνική προσφορά. Ήταν οι Ι. Κακογιαννάκης ιερέας, Β. Κιαγιαδάκης, Χ. Στρατιδάκης, Γ. Τσιγδινός, Στ. Βαβουράκης, Εμ. Δουλγεράκης και ο ιερέας Κισσού Ν.Τσιγδινός. Η Επιτροπή πέτυχε απόλυτα τους στόχους της .
Επιπλέον κατασκεύασε το καλαίσθητο Μνημείο των εθελοντών αγωνιστών από τη Μάνη και χτίστηκαν οι τεράστιοι τοίχοι αντιστήριξης ένθεν και ένθεν . Οικονομικοί υποστηρικτές των έργων αυτών ο Δήμαρχος Γιάννης Ταταράκης και ο Νομάρχης Γιώργος Παπαδάκης.
Το ίδιο διάστημα ηλεκτροδοτήθηκε η Μονή με τη συνδρομή του Νομάρχη Γ, Παπαδάκη και του συγχωριανού μας Βασίλη Τζαγκαράκη, υπαλλήλου της ΔΕΗ.
Ο ναός κτιριακά ήταν πανέτοιμος. Την επένδυσή του σε έπιπλα και ιερά σκεύη την επιβαρύνθη-κε ο κ. Ειρηναίος, ενώ η Επιτροπή επιμελήθηκε την οργάνωση της τελετής των εγκαινίων του (Θυρανοίξια) στις 28 Μαϊου 2007, η οποία υπήρξε λαμπρή. Ωστόσο, με ενέργειες του κ. Ειρηναίου προς την Περιφέρεια Κρήτης ξεκλείδωσε η χρηματοδότηση της ανακαίνισης του παλαιού Επισκοπείου του Ευμενίου (νυν ηγουμενείου), τη μελέτη του οποίου είχε κάνει η 28η Εφορεία Αρχαιοτήτων.
Τέλος το έτος 2010 εκδόθηκε από τη Μονή η δεύτερη συνοπτική, αλλά βελτιωμένη έκδοση του βιβλίου μου “ Η Μονή και η Σχολή του Αγίου Πνεύματος”, η οποία, ωστόσο, πρέπει να εμπλουτι-στεί με τα σπουδαία επιπλέον ιστορικά στοιχεία,, που βρέθηκαν έκτοτε και να γίνει μία νέα ,πλήρης έκδοση.
Το έτος 2009 έληξε η θητεία της Επιτροπής και το μνημείο αφέθηκε για χρήση στην Εκκλησία με πλήρως ολοκληρωμένη την απαλλοτρίωση, με πλήρη ανακαίνιση κι επίπλωση του ναού, με διαμορφωμένο τον αύλειο χώρο, με ανακαινισμένη την πτέρυγα του παλαιού Επισκοπείου και πλήρως τακτοποιημένο τον περιβάλλοντα ακάλυπτο χώρο πέριξ του μνημείου των αγωνιστών εθελοντών από τη Μάνη, ενώ οι βασικές υποδομές ύδρευση, ηλεκτροφωτισμός, οδικό δίκτυο, το
οποίο είχε στο μεταξύ ασφαλτοστρωθεί από τον Δήμαρχο Γιάννη Ταταράκη, λειτουργούσαν άψογα και οι συνθήκες για το νέο ξεκίνημα της Μονής ήταν παραπάνω από άριστες.
Δεν μου αρέσει να περιαυτολογώ, αλλά το διάστημα αυτό υπήρξα εν πολλοίς η ατμομηχανή, που κινούσε τα νήματα και ο πρώτος άνθρωπος, που οραματίστηκε την ανάδειξη της Μονής Αγίου Πνεύματος, η οποία ξεκίνησε το έτος 1980, αρκετά χρόνια πριν γεννηθεί ο μοναχός Βαρθολομαίος κι από τότε μέχρι σήμερα η πορεία του μνημείου είναι έντονα εξελικτική.
Τέλος, έχω υποχρέωση να υπερασπίσω το έργο που έγινε εκεί το διάστημα 1980-2010., ν' αναφερθώ στους συντελεστές του και στις συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε κι επιπλέον να το προστατέψω από ανακρίβειες ,σκόπιμες ή μη και κάθε λογής ψευδολογίες . Επίσης να επισημάνω, ότι τότε κρίθηκε η πορεία της Μονής , απλά σήμερα είναι η περίοδος της συλλογής ”των... καρπών ”. Τα στοιχεία εξάλλου που παραθέτω, αποτελούν τη νεότερη ιστορία της, την οποία οφείλει ο μοναχός Βαρθολομαίος να γνωρίζει κι έχει ηθική υποχρέωση να την αναγνωρίζει !!!
Ευχαριστώ πολύ για τη φιλοξενία
