Το σημερινό επετειακό άρθρο είναι αφιερωμένο στην μία εκ των τριών ζωνών κατοχής της Ελλάδας την περίοδο 1941 -1944, την Ιταλική κατοχή που όπως περιγράφετε παρακάτω, δεν διέφερε σε τίποτα, ήταν το ίδιο σκληρή μαζί με τις άλλες δύο τη Γερμανική και τη Βουλγαρική, καθώς εσφαλμένα θεωρούνταν από την ιστοριογραφία ως η πιο ήπια και ας το πούμε λαϊκά «χαλαρή». Αναλύεται επιγραμματικά όλη η περίοδος κατά την οποία όλη σχεδόν η ηπειρωτική Ελλάδα, τα Επτάνησα, καθώς και ο Νομός Λασιθίου, ήταν υπό την κυριαρχία των Ιταλών - ας μου επιτραπεί η έκφραση –«ηττημένων νικητών» του πολέμου, η βαναυσότητα, οι εκτελέσεις , οι καταστροφές, η εθνολογική αλλοίωση κάποιων περιοχών και τέλος ο δραματικός επίλογος για τους ίδιους τους Ιταλούς όταν συνθηκολόγησαν με τους Συμμάχους και αντιμετώπισαν το πιο στυγνό και απάνθρωπο πρόσωπο από τους πρώην συμμάχους τους Γερμανούς.
Αλήθειες και διαστρεβλώσεις
Η παραμονή του ιταλικού στρατού στην Ελλάδα ως δύναμη κατοχής αντιμετωπίζεται από την ιστοριογραφία, αλλά και στην συλλογική αντίληψη, ως μια φάση σχετικά ήπιας συμπεριφοράς των κατοχικών στρατευμάτων έναντι του ελληνικού πληθυσμού. Η εικόνα αυτή, είναι εσφαλμένη και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε μεταπολεμική κατασκευή, ότι όλες οι εγκληματικές ενέργειες αποδίδονται μόνο στον γερμανικό στρατό κατοχής, σαν συνέπεια ενός έντεχνα προβεβλημένου μύθου περί της ευγενούς συμπεριφοράς των Ιταλών στρατιωτών προς τους Έλληνες, επίσης το γεγονός της πολιτικής αλλαγής στην Ιταλία και η σύμπλευση της στο πλευρό των Συμμάχων από το Σεπτέμβριο του 1943 μέχρι το τέλος του πολέμου το 1945 και η προσχώρηση στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ μεγάλης μερίδας λιποτακτών Ιταλών στρατιωτών, βοήθησε προς αυτήν την αλλαγή αντίληψης των Ελλήνων για την εικόνα των Ιταλών ως κατακτητών. Η αλήθεια είναι ότι η συνύπαρξη μεταξύ Ιταλών και Ελλήνων δεν ήταν μία αρμονική εμπειρία συνετής κατοχής, αλλά αφενός μία οργανωμένη απόπειρα εθνολογικής αλλοίωσης ορισμένων περιοχών, αφετέρου μία βίαιη αντιμετώπιση του ελληνικού πληθυσμού.
Τα Επτάνησα
Από την πρώτη στιγμή τα Επτάνησα τέθηκαν υπό αποκλειστική ιταλική πολιτική και στρατιωτική διοίκηση, σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα που ναι μεν ήταν υπό ξένη κατοχή, αλλά υπήρχε ελληνική πολιτική διοίκηση που υπαγόταν βέβαια στις κατοχικές αρχές. Οι Ιταλοί με μια σειρά από μέτρα, προχώρησαν στην αποκοπή των Επτανήσων από την Ελλάδα και απέβλεπαν στην προσάρτησή τους στην Ιταλία. Διορίστηκαν πολιτικοί διοικητές σε όλα τα νησιά, οι οποίοι υπάγονταν απευθείας στο ιταλικό υπουργείο Εξωτερικών. Η εκμάθηση της ιταλικής γλώσσας έγινε υποχρεωτική ενώ περιορίστηκε η διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας. Οι Έλληνες εκπαιδευτικοί ήταν υπό ιταλική εποπτεία και τους απαγορεύτηκε οποιαδήποτε επαφή με την ελληνική διοίκηση της υπόλοιπης Ελλάδας. Ιδρύθηκε η λεγόμενη «Ανώνυμος Εταιρεία Ιονικού Εμπορίου» που είχε την αποκλειστικότητα εισαγωγών και εξαγωγών. Εισήχθη νέο νόμισμα, η Ιόνιος δραχμή, με συνέπεια να σταματήσουν οι συναλλαγές με την υπόλοιπη Ελλάδα. Τα γεωργικά προιόντα δεσμεύονταν και μεταφέρονταν στην Ιταλία. Εισήχθη νέο φορολογικό σύστημα, ενώ οι δικαστές εφάρμοζαν υποχρεωτικά τον ιταλικό νόμο και δίκαζαν εν ονόματι του Ιταλού βασιλιά. Άνοιξαν στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους «ανυπάκουους Έλληνες» στους Παξούς, τους Οθωνούς και το Λαζαρέτο, όπου μεταφέρθηκαν μέχρι το 1943 περί τους 3.500 Επτανήσιους. Σε αυτά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης σημειώθηκαν ποικίλα βασανιστήρια κατά των κρατουμένων.
Νομός Λασιθίου
Στο τέλος του Μαΐου 1941 η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Γερμανούς, αν όμως η ιστορία είναι γενναιόδωρη με την Κρήτη αυτό δεν σημαίνει ότι αφορά όλο το νησί. Δυστυχώς η Μάχη της Κρήτης περιορίζεται από τα Χανιά μέχρι το Ηράκλειο, όπου δηλαδή έπεσαν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στους τρεις από τους τέσσερεις νομούς. Γιατί το Λασίθι το κατέλαβαν οι Ιταλοί, οι οποίοι κατάφεραν εύκολα να πείσουν τους συμμάχους τους να καταλάβουν την ανατολική μεριά του νησιού και καθ’ υπόδειξη του Μουσολίνι. Οι Γερμανοί δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον να πάνε στο Λασίθι που δεν είχε ούτε αεροδρόμιο, ούτε μεγάλο λιμάνι. Την περιοχή του Λασιθίου την κατέλαβε η μεραρχία Σιένα υπό τον στρατηγό Κάρτα(αντιφασίστας στην πραγματικότητα) που απλώθηκε σε όλο το νομό. Σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Ελλάδας, στο Λασίθι οι Ιταλοί ήταν ηπιότεροι και η συμπεριφορά τους δεν ήταν σκληρή όπως συνέβαινε στην υπόλοιπη Κρήτη με τους Γερμανούς. Δεν σημειώθηκαν ούτε ομαδικές εκτελέσεις, ούτε καταστροφές χωριών. Οι Ιταλοί περιορίστηκαν μόνο σε φθορές περιουσιών και αφαίρεση γεωργικών προϊόντων, σε αγγαρείες ντόπιων κ.ά. Όμως παρ’όλα αυτά οι κατακτητές δεν κατόρθωσαν να εμπνεύσουν το σεβασμό των κατακτημένων ούτε και φόβο σε σχέση με τους Γερμανούς. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβριο του 1943, το Λασίθι πέρασε στα χέρια των Γερμανών. Οι αντιφασίστες αξιωματικοί Άγγελος Κάρτα και ο υπασπιστής του υπολοχαγός Ταβάνα φυγαδεύτηκαν στη Μέση Ανατολή.
Εκτελέσεις – καταστροφές – εθνολογική αλλοίωση
Η Ιταλική κατοχή υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή κυρίως στις περιοχές όπου οι Ιταλοί στόχευαν μελλοντικά να προσαρτήσουν στο κράτος τους. Έχοντας οι Ιταλοί δικά τους σχέδια για την επαναχάραξη των συνόρων στα Βαλκάνια προωθούσαν σχέδια διαμελισμού της Ελλάδας. Στο πλαίσιο αυτών των σχεδίων καλλιέργησαν αίσθημα αλυτρωτισμού σε πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι Τσάμηδες που ζούσαν κυρίως στην περιοχή της Θεσπρωτίας. Ενθάρρυναν επίσης τη δράση εξτρεμιστικών ομάδων Τσάμηδων εναντίον του ελληνικού πληθυσμού της Ηπείρου. Εκτός από την Τσαμουριά η ιταλική πολιτική προώθησε και τη δημιουργία κράτους που θα περιλάμβανε τον βλαχόφωνο πληθυσμό της περιοχής της Πίνδου. Το κράτος, που το ονόμασε Πριγκιπάτο της Πίνδου, περιελάμβανε κυρίως ορεινές περιοχές της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Δυτικής Μακεδονίας. Η ιδέα αντί για ανταπόκριση συνάντησε την αποδοκιμασία του βλαχόφωνου πληθυσμού και το πριγκιπάτο διαλύθηκε γρήγορα, όταν άρχισε η δράση του ΕΑΜ στην περιοχή.
Λόγω της κατοχής των περισσότερων περιοχών της ελληνικής υπαίθρου, οι Ιταλοί αντιμετώπισαν πρώτοι το αυξανόμενο κίνημα εθνικής αντίστασης. Για την αντιμετώπισή του κατέφυγαν στην τακτική των αντιποίνων πραγματοποιώντας αγριότητες αντίστοιχες των Γερμανών. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση ήταν η σφαγή στο χωριό Δομένικο, όπου στις 13 Φεβρουαρίου του 1943 Ιταλοί στρατιώτες έκαψαν το χωριό και σκότωσαν 194 κατοίκους. Περίπου στην ίδια περιοχή ένα μήνα μετά, στις 12 Μαρτίου 1943, έκαψαν την Τσαρίτσανη και εκτέλεσαν 40 κατοίκους του χωριού. Τον Δεκέμβριο του 1942 σε αντίποινα για το κίνημα αντίστασης που αντιμετώπισαν στην περιοχή της Ευρυτανίας, έκαψαν τα χωριά Χρύσω και Μικρό Χωριό και εκτέλεσαν κατοίκους της περιοχής. Στις 6 Ιουνίου 1943, ως αντίποινα για την ανατίναξη από τους αντάρτες της σιδηροδρομικής σήραγγας στην περιοχή του Κουρνόβου (Τρίλοφο Φθιώτιδας), εκτέλεσαν στην περιοχή 106 κρατουμένους. Μεγάλες ήταν επίσης και οι καταστροφές που προκαλούσαν ιταλικές φάλαγγες που κινούνταν στην ελληνική ύπαιθρο. Ιταλική φάλαγγα που αναγκάστηκε να στρατοπεδεύσει στα Σέρβια στις 6 Μαρτίου 1943, κατέστρεψε ολοσχερώς το χωριό.
Η Ιταλία στο πλευρό των Συμμάχων – Σφαγή στην Κεφαλονιά και τη Θεσσαλία
Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943, ο διοικητής των ιταλικών στρατευμάτων στην Eλλάδα υπέγραψε σύμφωνο παράδοσης των ιταλικών μονάδων στους Γερμανούς. Από αυτές δεν υπάκουσαν άμεσα δύο μεραρχίες, η μεραρχία Pinerolo στη Θεσσαλία και η μεραρχία Acqui στην Κεφαλονιά. Η τελευταία αριθμούσε 12.000 στρατιώτες. Στις 15 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί ξεκίνησαν επιχείρηση για την εξουδετέρωση της μεραρχίας Acqui. Μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου, οπότε και αναγγέλθηκε η εξουδετέρωση της μεραρχίας, υπήρξε διαρκές σφυροκόπημα της Κεφαλονιάς με αεροπορικούς βομβαρδισμούς και ομαδικές εκτελέσεις Ιταλών στρατιωτών που συλλαμβάνονταν από γερμανικές στρατιωτικές μονάδες. Το σύνολο των εκτελεσθέντων Ιταλών στρατιωτών υπολογίζεται σε 9.500, με αποτέλεσμα το γεγονός αυτό να αποτελεί τη μεγαλύτερη σφαγή ένστολων κατά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντίστοιχα στην Κω πραγματοποιήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1943 γερμανική επίθεση κατά των ιταλικών ταγμάτων που παρέμεναν στο νησί. Οι Ιταλοί στρατιώτες συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν στο κάστρο της Κω, ενώ 103 αξιωματικοί τους εκτελέστηκαν.
Οι Ιταλικές πολεμικές αποζημιώσεις προς την Ελλάδα
Μετά τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου εκπρόσωποι των νικητών είχαν αρχίσει στο Παρίσι διαπραγματεύσεις, για να καθορίσουν τις οικονομικές υποχρεώσεις των ηττημένων κρατών. Η Ελλάδα ευελπιστούσε ότι οι διεκδικήσεις της θα αντιμετωπίζονταν με ευνοϊκή διάθεση από τους συμμάχους της, δεδομένου ότι είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές τόσο κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο όσο και κατά την περίοδο της Κατοχής. Γρήγορα όμως οι προσδοκίες της διαψεύστηκαν. Αυτό φάνηκε ήδη από το φθινόπωρο του 1946. Βούληση των Αμερικανών και των Άγγλων ήταν η οικονομική ανόρθωση της Γερμανίας και της Ιταλίας, γεγονός που αντιστρατευόταν τα ελληνικά συμφέροντα. Έτσι στις αρχές Οκτωβρίου 1946 πρότειναν οι ιταλικές πολεμικές επανορθώσεις προς την Ελλάδα να ανέλθουν στο ποσό των 100.000.000 δολαρίων. Αν και οι Ιταλοί – σε αντίθεση με τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους – έδειξαν διάθεση να βοηθήσουν στην οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας μας, οι επανορθώσεις που μας έδωσαν όμως δεν αξιοποιήθηκαν. Εκτός της οικονομικές και υλικές επανορθώσεις συμπεριλαμβάνονταν και παροχή νέων πολεμικών πλοίων όπως το Ευγένιος της Σαβοΐας σε αντικατάσταση του αντιτορπιλικού Έλλη που τορπιλίστηκε από το ιταλικό υποβρύχιο Ντελφίνο στις 15 Αυγούστου 1940.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: www.ww2.gr
www.drakotrypa.gr
http://www.rodiaki.gr
http://istoriakatoxis.blogspot.gr
Κωτούλας Ιωάννης, Εγκλήματα πολέμου του άξονα, Αθήνα: Περισκόπιο 2007
https://chronontoulapo.wordpress.com
