Η κυβέρνηση, μετά τον ανασχηματισμό της, πρέπει να ακούσει πολύ προσεκτικά και αδιαμεσολάβητα τις θεμελιώδεις αγωνίες των πολιτών, τονίζει ο Καθηγητής και Διευθυντής του Κέντρου Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Νίκος Παπαδάκης, ο οποίος με αφορμή τις πολιτικές εξελίξεις από την 28η Φεβρουαρίου και εντεύθεν, έδωσε μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην εφημερίδα Ρέθεμνος.
Οι αναλύσεις του παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς προσδιορίζουν επακριβώς το τι ακριβώς έχει συμβεί έως σήμερα, προσεγγίζοντας απαντήσεις σε θεμελιώδη ερωτήματα που έχουν διαμορφωθεί με κυρίαρχο το αν η κυβέρνηση και τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν επακριβώς αντιληφθεί τη φωνή αγωνίας των ελλήνων πολιτών.
Τι κατάλαβε η κύβερνηση; Τι κάνουν τα κόμματα της αντιπολίτευσης; Είναι τελικά ο κόσμος απαθής;
Περισσότερα, στην συνέντευξη που ακολουθεί.
Ποιο κατά τη γνώμη σας ήταν το μήνυμα του κόσμου που βγήκε στους δρόμους στις 28 Φεβρουαρίου; Ήταν μόνο για την υπόθεση των Τεμπών;
Οι συγκεντρώσεις- συλλαλητήρια της 28/2, πιθανόν οι μεγαλύτερες στη σύγχρονη πολιτική ιστορία, διέτρεξαν διαμήκως όλο το κοινωνικό σώμα, αρδεύτηκαν από το συλλογικό τραύμα της τραγωδίας των Τεμπών και είχαν ένα συγκεκριμένο μήνυμα και παραδειγματικό σήμα: Δικαιοσύνη, αλήθεια και ασφάλεια. Οι συμπολίτες μας, που συμμετείχαν στις εντυπωσιακά μεγάλες συγκεντρώσεις, προέρχονταν από κάθε ηλικία, ιδεολογική αφετηρία ή πρόσληψη και κοινωνική ομάδα και υπερβαίνοντας κόμματα και παραδοσιακές διαιρετικές τομές.. Οι συγκεντρώσεις, ουσιαστικά αποτέλεσαν ένα focusingevent, φέρνοντας ένα επιμέρους ζήτημα στο επίκεντρο της πολιτικής σφαίρας και δημοσιότητας (με βάση και τη σχετική θεωρία του JohnKingdon για τα ρεύματα δημόσιας πολιτικής- policystreams), και δη με εκτακτική συμβολική και πολιτική διάσταση. Κι αυτό γιατί εγείρουν και μια σειρά από ζητήματα, που αφορούν στη σχέση εξουσίας και πολίτη.
Ουσιαστικά συγκεφαλαιώθηκαν κοινωνικές διεργασίες που τεκταίνονται επί καιρό και είναι ακόμα υπό εξέλιξη και διαμόρφωση, αλλά σε κάθε περίπτωση ανασυνθέτουν το πολιτικό τοπίο και την ατζέντα. Αναδύθηκε μια σωρευμένη οργή που πράγματι ως επίκεντρο έχει την τραγωδία των Τεμπών, όπως άλλωστε προκύπτει και από την πρόσφατη έρευνα της MetronAnalysis (η οποία παρουσιάστηκε στο 8ο ετήσιο συνέδριο του Κύκλου Ιδεών)όπου στο ερώτημα αναφορικά με τις κινητοποιήσεις για την τραγωδία των Τεμπών, το 76% απαντά ότι έγιναν με κυρίαρχο αίτημα την απόδοση δικαιοσύνης. Ωστόσο συγχρόνως στις κινητοποιήσεις, εκτιμώ (με βάση και σχετικά ευρήματα άλλων δημοσκοπήσεων) ότισυγκεφαλαιώθηκε και η δυσαρέσκεια των πολιτών για μια σειρά από ζητήματα, όπως η ακρίβεια, η κράση κόστους ζωής, η επισφάλεια, η υλική αποστέρηση, οι υπηρεσίες υγείας κ.α.
Επιπρόσθετα, διερράγη οριστικά η αντίληψη περί γενικευμένης απάθειας. Δεν πιστεύω ότι ποτέ υπήρξε. Οι Έλληνες δεν είναι και δεν ήταν απαθείς. Απλά επικυριάρχουσε ένα αίσθημα απογοήτευσης, μαζί με σιωπηλή οργή. Αυτό έληξε οριστικά και στις 28/2 έδωσε τη θέση του σε μια συλλογική αντίδραση, μια ήπια έκφραση οργής και εγκολπωμένης δυσπιστίας, αλλά με συγκεκριμένο περιεχόμενο. Μια γενικευμένη διεκδίκηση για τα αυτονόητα. Η κοινωνία των πολιτών είναι παρούσα και ένα δυνητικό πολιτικό κεφάλαιο δείχνει να συγκροτείται. Το ποια κατεύθυνση θα λάβει, δύσκολο να προβλεφθεί, λόγω (και της ιδεολογικής και πολιτικής) ετερογένειας του κόσμου που το διαμορφώνει. Το αν θα βρει συγκεκριμένο κύριο φορέα έκφρασης, ή ακόμα και αν συγκροτηθεί σε κάποιας μορφής πολιτικό υποκείμενο είναι νωρίς για να το ξέρουμε.
Η Κυβέρνηση βρίσκεται ενώπιον μιας κρίσης εμπιστοσύνης και ενδεχόμενης ευρύτερης κρίσης νομιμοποίησης σε εξέλιξη, καθώς πολλοί πολίτες αντιδρούν συλλογικά σε ότι εκλαμβάνουν ως έλλειψη ενσυναίσθησης από μεριάς Κυβέρνησης, αλλά την αδυναμία της Κυβέρνησης να φέρει απτά αποτελέσματα, επί 6 χρόνια διακυβέρνησης, σε ότι και η ίδια προσδιορίζει ως διαχρονικές παθογένειές (συμπεριλαμβανομένης της λειτουργίας του Κράτους και των μηχανισμών- δομών του), όσο και να δώσει πειστικές αποκρίσεις στις μείζονες αγωνίες των πολιτών για μια σειρά από ζητήματα. Ουσιαστικά πρόκειται για μια ηχηρή αποδοκιμασία πρωτίστως σε σειρά χειρισμών της Κυβέρνησης, ως απόρροια και ενός γενικευμένου αισθήματος αποξένωσης της από την Κοινωνία. Συγχρόνως όλο το πολίτικό σύστημα οφείλει, κατά τη γνώμη μου, να αντιληφθείότι η εμφανής απονεύρωση της δημόσιας εμπιστοσύνης, όσο και η κρίση αντιπροσώπευσης και νομιμοποίησής το αφορά συνολικά και ιδίως τα κόμματά που έχουν ασκήσει εξουσία, καθώς μειώνεται όχι μόνο το ποσοστό τους στην πρόθεση ψήφου αλλά και το δυνητικό εύρος εκλογικής επιρροής. Βεβαίως η Κυβέρνηση είναι δημοκρατικά εκλεγμένη, όμως πλέον το διακύβευμα για την ίδια έχει αλλάξει. Η ορατή συνολική αρνητική αποτίμηση για τη ίδια, δυνητικά μπορεί να εξελιχθεί και σε μια σημαντική παράμετρο της ευρύτερης πολιτικής συγκυρίας.
Η κυβέρνηση και το πολιτικό σύστημα πήραν τα μηνύματα του κόσμου;
Τα κεντρικά μηνύματα ήταν σαφή και ορατά, όπως ήδη προσπάθησα ευσύνοπτα να αναλύσω. Τόσο η Κυβέρνηση όσο και τα κόμματα της Αντιπολίτευσης, ισχυρίζονται ότι έλαβαν το μήνυμα, το οποίο ευλόγως διαβάζουν διαφορετικά. Συγχρόνως, είναι αποκαλυπτικά τα ευρήματα των δημοσκοπήσεων, που ακολούθησαν τις συγκεντρώσεις της 28/2, και ιδίως των δυο της GPO (στις 5 και 14/3), αλλά και της MRB της 7ης Μαρτίου, όπωςκαι της έρευνας της MetronAnalysis της 16/3, χωρίς φυσικά να υποτιμώ ευρήματα και άλλων δημοσκοπήσεων. Η ΝΔ διατηρεί το προβάδισμα -αν και εμφανώς μειωμένο- στις 8,3 μονάδες (μεσοσταθμικά). Καταγράφεται ωστόσο σημαντική, περαιτέρω, πτώση στην πρόθεση ψήφου, όπως και στο εύρος της εκλογικής επιρροής της. Πτώση έχουν και ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ, ενώ η Πλεύση Ελευθερίας έχει διπλασιάσει τα ποσοστά της μέσα σε έναν μήνα και η Ελληνική Λύση είναι στα σταθερά αυξητική τροχιά. Το ΚΚΕ συγκρατεί τις δυνάμεις του. Η εντυπωσιακή άνοδος της Πλεύσης Ελευθερίας πιέζει προσώρας κυρίως τα κόμματα που κινούνται στον ευρύτερο χώρο της κεντρο-αριστεράς(συμπεριλαμβανομένης φυσικά της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης) και διεκδικούν την παγίωση της εκλογικής επιρροής και της σχέσης αντιπροσώπευσης στο συγκεκριμένο χώρο, ενώ η συνεχής αύξηση των (δημοκοπικών) ποσοστών της Ελληνικής Λύσης, αυξάνει την πίεση, από τα δεξιά, προς την Κυβέρνηση, η οποία συγχρόνως φαίνεται ότι έχει διαρροές ακόμα και προς την Πλεύση Ελευθερίας. Αξίζει δε να σημειωθεί εδώ, ότι πάνω από τους μισούς ερωτηθέντες τάσσονται -για πρώτη φορά- υπέρ των πρόωρων εκλογών.
Επιπρόσθετα, σχεδόν το 70% (μεσοσταθμικά στις 3 δημοσκοπήσεις) πιστεύει ότι η κυβέρνηση επιχειρεί να συγκαλύψει το θέμα των Τεμπών. Η απονομή δικαιοσύνης για την τραγωδία των Τεμπών, τόσο στη δημοσκόπηση της MRB όσο και στις δυο της GPO, διπλασιάζει τα ποσοστά της και υπερβαίνει την ακρίβεια ως προς τα μείζονα προβλήματα των πολιτών, επανακαθορίζοντας την πολιτική ατζέντα. Πολύ ψηλά ως προς τα κύρια προβλήματα των πολιτών (δεύτερο μετά την ακρίβεια- οικονομία), βρίσκεται το όμορο θέμα του Κράτους Δικαίου, σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα της MetronAnalysis. Συγχρόνως όμως, με βάση τη δεύτερη δημοσκόπηση της GPOη πλειοψηφία των πολιτών κρίνει αρνητικά και τη στάση των κομμάτων της αντιπολίτευσης στην υπόθεση, και μάλιστα στην περίπτωση των κομμάτων που έχουν ασκήσει εξουσία οι αρνητικές γνώμες είναι κατά 70% περισσότερες στην περίπτωση του ΠΑΣΟΚ και υπερ-διπλάσιες στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ. Βέβαια στην περίπτωση της ΝΔ, οι αρνητικές γνώμες είναι πάνω από τριπλάσιες από τις θετικές.Τέλος, ένα εξόχως ανησυχητικό εύρημα είναι ότι έξι στους δέκα απαντούν ότι δεν έχουν εμπιστοσύνη στην Ελληνική Δικαιοσύνη.
Το αν πράγματι αυτό Κυβέρνηση και Πολιτικό Σύστημα έλαβαν το μήνυμα και ποιο ακριβώς μήνυμα έλαβαν θα φανεί στο επόμενο διάστημα σε επίπεδο πολιτικής πράξης. Το πραγματικό έχει την τάση να αποκτά κανονιστική ισχύ (όπως έχει επισημάνει ο Καθηγητής Δεμερτζής) και αν πράγματι η Κυβέρνηση έλαβε το μήνυμα, θα φανεί από το αν προβεί σε αλλαγή παραδείγματος στην ίδια την διακυβέρνηση που ασκεί και φυσικά αν κατορθώσει να δώσει εμπράγματες απαντήσεις στα προαναφερθέντα. Ως προς την αντιπολίτευση και δη τα κόμματα που έχουν ασκήσει εξουσία (ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ), αλλά και τα υπόλοιπα κόμματα, θα φανεί επίσης, πόσο θα μπορέσουν να αποκριθούν στα νέα διακυβεύματα που αναδεικνύονται.Συγκεκριμένα τι αντιπολιτευτικό,όσο και προταγματικό και προγραμματικό,λόγο θα αρθρώσουν εφεξής και κυρίως ποια εναλλακτική, πειστική και παραμετροποιημένη, πρόταση διακυβέρνησης θα διαμορφώσουν- οριστικοποιήσουν (και δη η αξιωματική αντιπολίτευση), απαντώντας συγχρόνως στο ερώτημα της κυβερνησιμότητας, όσο και στους προϋποθετικούς όρους αυτής.
Πως είδατε τον ανασχηματισμό της κυβέρνησης;
Ο ανασχηματισμός έγινε στην κρισιμότερη καμπή για την Κυβέρνηση εδώ και 6 χρόνια. Ήταν όντως ένας ανασχηματισμός ευρείας κλίμακος (4 υπουργοί και 12 υφυπουργοί έφυγαν) και με ηλικιακή ανανέωση καθώς κρίσιμα χαρτοφυλάκια ανέλαβαν πολιτικοί της νεότερης γενιάς (όπως ο Χρίστος Δήμας στο Υπουργείο Μεταφορών και Υποδομών και ο Γιάννης Κεφαλογιάννης στο Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας). Ωστόσο, έχει κατά τη γνώμη μου εμφανή και τη διάσταση της στροφής στην κοινοβουλευτική Ομάδα, στο κόμμα και στην εκλογική βάση, με στόχο την επανασυσπείρωση. Διατηρεί βέβαια κάποια από τα στοιχεία της διεύρυνσης και της απεύθυνσης στο Κέντρο (όπως πχ στην περίπτωση της αναβάθμισης Πιερρακάκη), σε μια περίοδο που η ένταση της αντι-συστημικότητας, εγείρει, εξ αντανακλάσεως, δυνατότητες επανανάκτησης τμήματος της επιρροής στο χώρο του Κέντρου. Πρόκειται λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, κυρίως για αναδιάταξη δυνάμεων, περισσότερο από ένα δομικό ανασχηματισμό, με δεδηλωμένο στόχο την επανεκκίνηση με όρους μετρήσιμης αποτελεσματικότητας και σηματοδότησης μιας νέας αφετηρίας (όπως και κάθε ευρύς ανασχηματισμός). Ας μην ξεχνάμε όμως ότι κανείς ανασχηματισμός δεν άλλαξε από μόνος του τον πυρήνα της πολιτικής συγκυρίας, ούτε δεν μπορεί να ανατάξει τους πολιτικούς συσχετισμούς, και δη σε ένα τόσο ρευστό πολιτικό τοπίο.
Όταν δε, η πολιτική δημοσιότητα υπερχειλίζεται από γεγονότα και αιτήματα που εντείνονται και επικαθορίζουν την πολιτική ατζέντα, ενόσω διεργασίες είναι σε εξέλιξη στο ίδιο το κοινωνικό σώμακαι η ρευστότητα στο ίδιο το πολιτικό τοπίο εντείνεται, το όποιο αρχικό του μήνυμα ενός ανασχηματισμού γρήγορα δίδει τη θέση του στην ίδια την πραγματικότητα, όταν μάλιστα ο πολιτικός χρόνος είναι εντυπωσιακά πυκνός. Και μ’ αυτήν (την πραγματικότητα) «αναμετριέται» πρωτίστως η Κυβέρνηση καθώς δεν απολαμβάνει πια της ευρείας εμπιστοσύνης που είχε επί χρόνια, αλλά και οι υπόλοιποι κομματικοί σχηματισμοί. Και φυσικά, στην πορεία μιας διακυβέρνησης, σημασία δεν έχουν μόνο τα πρόσωπα, αλλά κυρίως οι πολιτικές.
Τι πρέπει να κάνει η νέα κυβέρνηση για να "πιάσει" το σφυγμό της κοινωνίας και να αντιληφθεί τα πραγματικά προβλήματα του κόσμου;
Πρωτίστως να ακούσει και δη πολύ προσεκτικά και αδιαμεσολάβητα τις θεμελιώδεις αγωνίες των πολιτών. Μένει λοιπόν να δούμε τι θα πράξει το νέο κυβερνητικό σχήμα σε επίπεδο δημόσιας πολιτικής και κατά πόσο η πολιτική πράξη και οι μεταρρυθμίσεις θα εκβάλλουν σε αλλαγές, ικανές να μπορέσουν να αποκριθούν στα επίμονα αιτήματα και στις σωρευμένες αγωνίες των πολιτών. Άλλωστε κιαυτές έχουν αναταχθεί ως προς τις προτεραιότητες, και συμπεριλαμβάνουν (μεταξύ άλλων) την ανάγκη για ουσιώδη βελτίωση των υπηρεσιών του κράτους προς τους πολίτες, την αντιμετώπιση της κρίσης κόστους ζωής και της ακρίβειας, αλλά και των προβλημάτων και ελλειμμάτων στο εθνικό σύστημα υγείας και συνακόλουθα στις υπηρεσίες δημόσιας υγείας προς τον πολίτη, την ανάγκη για αποκατάσταση του αισθήματος ασφαλείας (και όχι μόνο στον τομέα των μεταφορών), όπως και ευρύτερα το αίτημα για πλήρη αναμόρφωση των συγκροτησιακών συνιστωσών της σχέσης εξουσίας και πολίτη, δεδομένης και της αντίληψης των πολιτών – όπως προκύπτει από όλες τις δημοσκοπήσεις- περί διευρυμένης κρίσης θεσμών. Ως προς το τελευταίο και δεδομένου του ότι στο τέλος του 2024 συμπληρώθηκε η 5ετία από την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση του 2019 και συνακόλουθα η παρούσα Βουλή είναι Προτείνουσα, η Κυβέρνηση είναι απαραίτητο (μεταξύ άλλων) να δρομολογήσει μια ουσιώδη διαδικασία, διαβούλευση και συζήτηση για την αναθεώρηση συγκεκριμένων συνταγματικών διατάξεων, αρχής γενομένης από τα Ά. 86 για την ευθύνη και την ποινική μεταχείριση Υπουργών και Α.90παρ.5 αναφορικά με τον τρόπο ανάδειξης της ηγεσίας της Δικαιοσύνης και συγκεκριμένα των Προέδρων και Αντιπροέδρων των τριών Ανώτατων Δικαστηρίων, όπως άλλωστε εξήγγειλε και ο Πρωθυπουργός στην συζήτηση για την πρόταση δυσπιστίας. Είναι δε σημαντικό η συγκεκριμένη διαδικασία να γίνει με τρόπο, που να επιδιώκει τη διασφάλισηευρύτερων συναινέσεων. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβάλει στην αποκατάσταση της δημόσιας εμπιστοσύνης από μεριάς Κοινωνίας, που φαίνεται να έχει διαρραγεί.
