Τα Λευκόγεια της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, μικρό γραφικό χωριουδάκι σε κοντινή από τις ακτές του Λιβυκού πελάγους, σε υψόμετρο 90 μέτρα, απόσταση 35 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και από τη θάλασσα 1500 μέτρα. Το χωριό είναι κτισμένο σε μέρος ισόπεδο ανάμεσα στις βουνοκορφές Μόδι στα νότια και Τίμιο Σταυρό και Ασωματιανά όρη στα βόρεια, και στο μέσο δύο μεγάλων ρυακιών που μαζεύουν τα νερά από τις γύρω πλαγιές, τα ενώνουν στην δυτική άκρη του χωριού και τρέχουν προς την θαλάσσια περιοχή Αμμούδι. Το καλοκαίρι τα στάσιμα νερά μέσα στα ρυάκια γέμιζαν από αυγά βατράχων κατά μυριάδες. Γέμιζαν οι δρόμοι από βατράχια και οι κοντοχωριανοί πειραχτικά αποκαλούσαν το χωριό βατραχοχώρι. Μέρα και νύχτα ακούγονταν οι φωνές των βατράχων. Είναι Δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Αγίου Βασιλείου με πληθυσμό 363 κατοίκους (2011) μαζί με τους οικισμούς Γιαννιού (60 κάτοικοι), Αμμούδι (2 κάτοικοι), Δαμνόνι και Σχοινάρια. Στα χρόνια του προγράμματος <<Καποδίστριας>> ήταν Δημοτικό διαμέρισμα Λευκογείων του Δήμου Φοίνικα με 369 κατοίκους (Λευκόγεια 289, Γιαννιού 80, Αμμούδι 0).
Το όνομα και η ιστορία του χωριού
Έτος 1650. Ο Αχιλλέας Τζες με τη γυναίκα του Πηνελόπη (το γένος Παλαιολόγου) και τα δύο παιδιά τους, Κωνσταντίνο και Ελένη, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στο λόφο Μόδι σ’ ένα σπήλαιο, όπου τους επιτηρούσαν οι Τούρκοι. Ο Φούρνης ένας τουρκαλβανός, ενοχλούσε την Πηνελόπη και ο σύζυγός της ο Αχιλλέας τον σκότωσε, τον έκρυψε μέσα στην σπηλιά, βάζοντας στην είσοδο της σπηλιάς ένα νεκρό άρκαλο, για να μην επιτρέπει η μυρωδιά του ζώου να μπει κανένας μέσα, η σπηλιά αυτή ονομάζεται Φουρνή.
Ο γιος της οικογένειας Κωνσταντίνος παντρεύτηκε μια κοπέλα τη Λευκή (εξαιτίας του κατάλευκου δέρματός της), και η οποία μετά το θάνατό του κληρονόμησε όλη την περιοχή, που ανήκε στο γενίτσαρο Βεΐση Ξύγκη και από τότε η περιοχή της Λευκής – γαίας (γης) πήρε τ’ όνομα Λευκόγεια. Επίσης μια άλλη εκδοχή λέει ότι το όνομα του χωριού οφείλεται στον άσπρουγα της περιοχής, δηλαδή λευκή γη (γαία) δηλαδή λευκή – γαία = Λευκόγεια. Αργότερα ήρθαν και εγκαταστάθηκαν οικογένειες από τη Γαύδο, προκειμένου να γλιτώσουν από τις επιδρομές των πειρατών, αυτές οι οικογένειες ήταν οι Γαυγιωτάκηδες, Χαλκιαδάκηδες, Τζαγκαράκηδες και Μαραγκουδάκηδες. Το 1577 αναφέρθηκαν για πρώτη φορά σε απογραφή ως Λεφόγια Ποταμό και το 1583 ως Λευκόγεια με 86 κατοίκους.
Το 1834 είχε 34 χριστιανικές οικογένειες και το 1881 υπάγονταν στο Δήμο Φοίνικα με πληθυσμό 230 Χριστιανούς. Το 1920 ήταν έδρα αγροτικού Δήμου με 288 κατοίκους, το 1940 έδρα κοινότητας με 329 κατοίκους μαζί με το Γιαννιού (156), Ι.Μ. Πρέβελη (32) και το 1981 215 κάτοικοι.
Αγωνιστές και πεσόντες από τα Λευκόγεια
Στην Κρητική επανάσταση του 1866 θυσιάστηκαν οι αγωνιστές:
Δενδάκης Ν. Στυλιανός
Μαραγκουδάκης, Γ. Κωνσταντίνος,
Μαραγκουδάκης Ε. Κωνσταντίνος
Μαθιουδάκης Γ. Βασίλης
Μαραγκουδάκης Α. Ιωάννης
Ο Ηλιάκης Εμμανουήλ, σκοτώθηκε στη μάχη Ασωμάτου στις 28-5-1896 και ο Στεφανάκης Αναγνώστης πήρε μέρος στις επαναστάσεις από το 1866 -1896 ως οπλαρχηγός, αλλά και πληρεξούσιος σε συνελεύσεις.
Στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική εκστρατεία 1912-1922, οι ανθυπολοχαγοί Π. Ανδρουλιδάκης, Γρ. Καλογεράκης, Π. Καλογεράκης καθώς και οι: Ε. Στεφανάκης, Στ. Τζαγκαράκης, Ν. Τζενεβράκης και Ευστρ. Χαλκιαδάκης.
Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940 – 1941 σκοτώθηκε ο ανθυποσμηναγός Στεφάνου ή Στεφανάκης Ιωάννης και στη Μ. Ανατολή ο ταγματάρχης Γιάννης Στεφανάκης.
Εκκλησίες του χωριού
Αγ. Γεώργιος (23 Απριλίου ή Δευτέρα του Πάσχα): Ο ενοριακός ναός του χωριού
Γέννηση Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου ): Ο κοιμητηριακός ναός, που χτίστηκε το 1813 και ανακαινίστηκε το 1907 και το 2007.
Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη (21 Μαΐου): Εξωκκλήσι
Αγ. Αντώνιος και Τίμιος Σταυρός (17 Ιανουαρίου και 14 Σεπτεμβρίου): Χτισμένο το 1890 στην κορυφή του ομώνυμου βουνού.
Αγ. Νεκτάριος (9 Νοεμβρίου): Ναός του 1960
Πολιτισμός και Τουρισμός
Ο Κουρταλιώτης ποταμός με τις πλούσιες πηγές του καλύπτει σε παροχή νερού την περιοχή, κάνοντάς την αρκετά γόνιμη. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και την παραγωγή βιολογικών προϊόντων ιδιαίτερα κηπευτικών. Το 1932 αναφέρεται και ο πρώτος Συνεταιρισμός με τα’ όνομα <<Αγ. Βασιλειώτης>>. Από τη δεκαετία του’ 80 η ομορφιά της περιοχής με τις υπέροχες παραλίες, έφεραν την ανάπτυξη στον τουρισμό με ξενοδοχεία και ταβέρνες.
Παραλίες
Στα Λευκόγεια ανήκουν οι γειτονικές παραλίες με πολλά τουριστικά καταστήματα:
Αμμούδι: Με διάφανα νερά και βοτσαλένια υπέροχη άμμο, 5χλμ. από τα Λευκόγεια και 33 από το Ρέθυμνο.
Αμμουδάκι: Με ξεχωριστή ομορφιά, ανάμεσα σε Αμμούδι – Δαμνόνι.
Δαμνόνι: Μέρος της μεγάλης παραλίας 600μ., που απέχει 6χλμ. από τα Λευκόγεια.
Σχοινάρια: Με πεντακάθαρη θάλασσα και σπυρωτή άμμο, 3χλμ. νότια από τα Λευκόγεια και 38χλμ. από το Ρέθυμνο.
Σπήλαια της περιοχής
Γρες Σπήλιος: Στη θέση Ποδάρι, νότια του χωριού σε υψόμετρο 40μ. και διαστάσεων 7Χ5Χ6. Σύμφωνα με την παράδοση μια γριά, πέθανε μέσα.
Κάτω Σπήλιος: Ανάμεσα σε δύο άλλα σπήλαια, στη θέση Ποδάρι, διαστάσεων 10Χ4Χ5μ.
Τρυπητή: Νοτιοδυτικά του χωριού, διαστάσεων 10Χ7Χ5μ.
Βουρνόσπηλιος: Με προσανατολισμό προς βοριά (7Χ6Χ5).
Σαρακηνάλωνα: Στη θέση Μάντρα.
Κάτω Ρίζα: Στη θέση Τραχήλια, δηλαδή σε χαμηλό μέρος.
Αποκλείστρας Σπήλιος: Στη θέση Αποκλείστρα, νότια του χωριού. Στενή και δύσβατη, στην οποία μπορούν να αποκλειστούν άνθρωποι.
Καλαφάς Σπήλιος: Στη θέση Ποδάρι.
Κουτσουλιδιάρης: Νότια του χωριού, παίρνοντας το όνομα από τις πολλές κουτσουλιές των πουλιών.
Μαστρονικόλα: Στη θέση Πορί.
Γαϊδουρόσπηλια: Σε υψόμετρο 230μ., εκεί όπου έβαζαν τους γαϊδάρους όταν γερνούσαν για να ψοφήσουν.
Φουρνή: Νοτιοδυτικά του χωριού, εκεί όπου ο Τζες σκότωσε το Φουρνή.
Πηγές: Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη, Ρεθυμνογνωσία εκδ. Γραφοτεχνική 2017
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το διαδίκτυο
