Α΄ΕΝΟΤΗΤΑ : ΜΙΝΩΪΤΕΣ :Ο ΛΑΟΣ ΠΟΥ ΑΔΙΑΦΟΡΗΣΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ
Οι 100 και πλέον αποικίες των Ελληνικών πόλεων στη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο , που δημιουργήθηκαν τον 8οως και τον 6οαιώνα π.Χ.
O ΕΓΩΪΣΜΟΣ ΜΑΣ , ΓΙΑ ΤΟ ΝΗΣΙ ΜΑΣ !
Οι Κρήτες είμαστε ένας λαός που τρέφει μεγάλη αγάπη για τον τόπο του ,και καμιά φορά το εκφράζει ίσως και σε υπερβολικό βαθμό .Αυτό ίσως μας οδηγεί και σε μία ιδιότυπη εγωϊστική θεώρηση για το νησί μας. Τα συναισθήματά μας αυτά , λειτουργούν και ως ένα ισχυρό αντικίνητρο στο να μην αρέσκονται οι Κρήτες να μεταναστεύουν , και μάλιστα μόνιμα , σε άλλες περιοχές και σε άλλες χώρες.
ΠΕΡΑΝ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Από την εποχή της 2ης χιλιετίας π.Χ. και εντεύθεν , οι τότε κάτοικοι της Κρήτης , οι Μινωίτες , θεωρήθηκαν ώς ένας ιδιαίτερα φιλειρηνικός λαός , που ποτέ δεν επεδίωξε πολέμους και κατακτήσεις . Από τις αρχές της χιλιετίας , απέκτησαν μεγάλη οικονομική δύναμη ,και είχαν τη φήμη των θαλασσοκρατόρων της Μεσογείου , σύμφωνα με τους ιστορικούς της περιόδου. Ανέπτυξαν εμπορικές αλλά και πολιτισμικές σχέσεις με όλους τους τότε γνωστούς και ανεπτυγμένους πολιτιστικά λαούς της Μεσογείου , όπως ήταν οι Αιγύπτιοι, οι Αιγιείς , οι Φοίνικες αλλά και οι Χετταίοι .
ΜΙΝΩΪΚΟΠΟΙΗΣΗ
Επέδρασαν πολιτιστικά τόσο καταλυτικά ,στους εγγύτερους λαούς τους του Αιγαίου αλλά και της Μικράς Ασίας , που η επίδρασή τους αυτή χαρακτηρίστηκε ως φαινόμενο ,και ονομάστηκε ΄΄Minoanisation΄΄ ,ή αλλιώς Μινωϊκοποίηση. Οι λαοί αυτοί , αφομοίωσαν και έκαναν βιώματά τους τις συνήθειες και τη καθημερινότητα των Μινωϊτών . Συναντούμε περιοχές του Αιγιακού χώρου , όπως το Ακρωτήρι της Θήρας ,τη Φυλακωπή της Μήλου,την Αγία Ειρήνη της Κέας , αλλά και τις περιοχές της Μικράς Ασίας όπως ,τη Μίλητο ,την Ιασό της Καρίας και τις Ερυθρές απέναντι από τη Χίο, όπου πράγματι διαπιστώνεται η μεγάλη τους επίδρασή . Σίγουρα δεν τους ενδιέφερε ο σφετερισμός των περιουσιών αυτών των λαών ούτε και η κατάλυση της κυριαρχίας τους . Ακόμη , δεν τους ενδιέφερε η εγκατάσταση τους εκεί και ο αποχωρισμός από το νησί τους !
Ο ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ
Η Κρήτη , μετά τη κατάρρευση του Μινωϊκού πολιτισμού στα μέσα του 14ου π.χ. αιώνα ,δέχτηκε τον εποικισμό λαών από το Βορρά .Όπως πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει ο Όμηρος στη Οδύσσεια ,(ραψωδία τ.178-183) η Κρήτη , πέραν από τους Ετεόκρητες και τους Κύδωνες που ήταν οι γηγενείς κάτοικοι του νησιού , κατοικούνταν και από Πελασγούς , Αχαιούς και Δωριείς. Στον Ελλαδικό χώρο συνέβησαν δύο περίοδοι αποικισμών. Κατά τους αποικισμούς αυτούς , πάμπολλες Ελληνικές πόλεις , όπως η Αθήνα , η Κόρινθος , η Ερέτρια , η Χαλκίδα , τα Μέγαρα, η Φώκαια , η Σάμος ,η Θήρα , η Πάρος και άλλες , δημιούργησαν αποικίες σε 100 και πλέον περιοχές της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Οι Κρήτες αντίθετα ,δεν επεχείρησαν κανένα αποικισμό , όπως έπραξαν άλλα νησιά πολύ μικρότερά της , όπως η Ρόδος η Εύβοια , η Σάμος , η Θήρα αλλά και η Πάρος. Και μάλιστα δεν το επιχείρησαν ούτε και τότε που ήταν Θαλασσοκράτορες και κυριαρχούσαν στη Μεσόγειο , μερικούς αιώνες πριν !
ΟΙ ΦΟΙΝΙΚΕΣ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΠΟΔΑ ΤΩΝ ΜΙΝΩΪΤΩΝ
Oι Φοίνικες ήταν ένας λαός που κατοικούσε στην Ανατολική Μεσόγειο στη θέση της Συροπαλαιστίνης από τις αρχές της 2ης χιλιετίας . Ήταν σχεδόν σύγχρονοι των Μινωϊτών και αναδείχτηκαν και αυτοί σε σπουδαίους θαλασσοπόρους . Όμως η μεγάλη τους ακμή ήρθε λίγο αργότερα , τον 12ο αιώνα , όταν πια η δόξα των Μινωϊτών είχε δύσει .Ανέπτυξαν ένα εκτεταμένο δίκτυο αποικιών κατά μήκος των βόρειων παράλιων της Αφρικής , από τη Λιβύη και ως το Μαρόκο και τις ακτές της Ισπανίας. Παρόμοια στάση κράτησαν αρκετούς αιώνες αργότερα οι Καρχηδόνιοι ,οι οποίοι ήταν αποικία των Φοινίκων στη περιοχή της σημερινής Τυνησίας. Οι Καρχηδόνιοι κυριάρχησαν οικονομικά και στρατιωτικά στη Μεσόγειο για μερικούς αιώνες , κατακτώντας πολλές περιοχές . Ήταν ένας πολύ επιθετικός λαός που συγκρούστηκε με τους Ρωμαίους , οι οποίοι όμως στο τέλος τους αφάνησαν . Είναι ολοφάνερο πόσο διαφορετικά συμπεριφέρονταν τόσο οι Φοίνικες όσο και οι Καρχηδόνιοι από τους πνευματώδεις Μινωίτες!
ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ
Οι μόνες δύο μεταναστεύσεις των Κρητών , και μάλιστα αρκετά περιορισμένες , ήταν δύο : Η μεν πρώτη , αναφέρεται από τον ιστορικό Θουκιδίδη ,και αφορά την ίδρυση της πόλης του Γέλαντα στην Σικελία το 688 π.Χ. από τον Κρήτα Έντιμο και τον Ρόδιο Αντίφημο . Η δε δεύτερη έγινε στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα , όπου ΄΄υπερχίλιοι΄΄ Κρήτες από διάφορες πόλεις ,με τις γυναίκες και τα παιδιά τους μετοίκησαν στην Μίλητο της Μικράς Ασίας. Ο εποικισμός τους ήταν εντελώς φιλειρηνικός και μάλιστα οι Μιλήσιοι τους παραχώρησαν μια περιοχή για να εγκατασταθούν . Τους εκχωρήθηκαν επίσης και πολιτικά δικαιώματα , πλην της δυνατότητας να καταλαμβάνουν υψηλά δημόσια αξιώματα ! Η μετοίκησή τους όμως αυτή , διήρκεσε μόλις δύο-τρείς δεκαετίες , έως ότου οι ιδιότυποι αυτοί μετανάστες επιστρέψουν και πάλι στη γη τους (Άγγελος Χανιώτης , Pinceton University 2006,USA).
ΟΙ ΕΠΙΚΟΙΣΜΟΙ ΣΤΗ ΠΟΛΥΦΕΡΝΗ ΝΥΜΦΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ!
Η μόνη περίοδος όπου οι Κρήτες , μετά τους εποικισμούς των λαών που έφτασαν από το Βορά ,βίωσαν μια κατάσταση ιδιότυπης αυτονομίας απηλλαγμένη από την καταπίεση των κατακτητών , ήταν η περίοδος των Ελληνιστικών χρόνων , δηλαδή των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το νησί δεν είχε ενιαία διοίκηση , αλλά υπήρχαν πολλές πόλεις ανεξάρτητες μεταξύ τους . Ήταν : η Ελεύθερνα , η Κυδωνία, η Γόρτυνα , η Λύττος ,η Ολούς , η Κνωσός ,η Φαιστός, η Χερσόνησος και άλλες , οι οποίες άλλοτε ήταν σε σύγκρουση και άλλοτε σε συμμαχία μεταξύ τους .Το καθεστώς αυτό των ανεξάρτητων πόλεων ,τερματίστηκε το 67 π.Χ. , με τη κατάκτηση του νησιού από τους Ρωμαίους που αργότερα μετονομάστηκαν σε Βυζαντινούς .Στη συνέχεια η Κρήτη κατακτήθηκε από τους Ανδαλουσιανούς Άραβες, αργότερα από τους Ενετούς και τέλος από τους Oθωμανούς. Οι Κρήτες ούτε και τις περιόδους αυτές επεχείρησαν κάποιο αποικισμό ,και η αλήθεια είναι το πώς θα μπορούσε αυτό να συμβεί αφού οι ίδιοι ήταν πια υπό μόνιμη κατοχή !
Β΄ΕΝΟΤΗΤΑ : Ο ΝΟΣΤΟΣ ΤΩΝ ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΩΝ ΚΡΗΤΩΝ
ΟΙ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ
Ωστόσο υπήρξαν περίοδοι που οι Κρήτες εξαναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν σε περιοχές της ηπειρωτικής αλλά και της νησιωτικής Ελλάδας για να σωθούν από τις διώξεις των κατακτητών τους . Ήδη από τον 18ο αιώνα , και τις πρώτες επαναστατικές τους κινήσεις , Κρήτες Αγωνιστές αναγκάστηκαν να φυγαδεύσουν τις οικογένειές τους εκτός νησιού , κυρίως στη Πελοπόννησο τα Ιόνια νησιά ή και τις Κυκλάδες για να τους σώσουν από το μαχαίρι των Οθωμανών . Το μοτίβο των ξεριζωμών αυτών επαναλήφθηκε πολλές φορές τον επόμενο 19ο αιώνα , αφού το νησί συνεχώς βρισκόταν σε μια διαρκή επαναστατική διαδικασία .Πάντα όταν η κάθε επαναστατική κίνηση των Κρητών καταπνίγουνταν στο αίμα από τις Οθωμανικές ορδές , ακολουθούσε η φυγάδευση των άμαχων γυνακόπαιδων σε περιοχές εκτός της Κρήτης . Με την απελευθέρωση του νησιού τέλη του 1900 , οι μεταναστεύσεις αυτές εξέλειπαν και πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε ρεύμα επαναπατρισμού των ξεριζωμένων .Ο νόστος της επιστροφής τους ,δεν έσβηνε ποτέ!
Η ΙΔΙΟΤΥΠΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΗΤΙΚΩΝ
Ωστόσο θα ήταν ασέβεια, τόσο ως προς την προσπάθεια για την αποτύπωση της αντικειμενικότητας της ιστορίας , όσο και ως προς το δικαίωμα αυτοδιάθεσης της κάθε εθνοτικής ή θρησκευτικής μειονότητας , εάν δεν αναφερόμασταν και στις αναγκαστικές μεταναστεύσεις των μουσουλμάνων της Κρήτης . Η θρησκευτική αυτή μειονότητα σε ορισμένες περιόδους αριθμούσε αρκετές δεκάδες χιλιάδες όπως κατά την απογραφή του 1881 που το πλήθος τους ανήρχετο σε 73.234 άτομα .Ήταν , οι ΄΄εξαναγκαστικά εξισλαμισθέντες Κρήτες ΄΄και που αργότερα ονοματίστηκαν ως Τουρκοκρητικοί . Οι μεταναστεύσεις τους , ξεκίνησαν οικοιοθελώς από τα τέλη του 1800 όταν πια ήταν φανερό ότι οι συνεχείς εξεγέρσεις των Κρητών θα έφερναν στο τέλος ,την απελευθέρωση του νησιού ! Από εκείνους που μετανάστευαν , άλλοι το επιχειρούσαν για οικονομικούς λόγους και άλλοι από φόβο για την ασφάλειά τους , επειδή ήταν εκτεθειμένοι σε τυχόν αντεκδικήσεις εκ μέρους των χριστιανών .Αυτοί που εγκατέλειπαν το νησί από ενωρίς ήταν οι πλέον ευκατάστατοι μουσουλμάνοι οι οποίοι πωλούσαν τις περιουσίες τους και έφευγαν για να καταφέρουν να επενδύσουν τα κεφάλαιά τους σε ασφαλέστερα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας . Οι μεταναστεύσεις συνεχίστηκαν και τις πρώτες δύο δεκαετίες του 1900, ώσπου το 1923 με την ανταλλαγή των πληθυσμών κατά τις διατάξεις της συνθήκης της Λωζάνης , 24.000 περίπου εναπομείναντες Τουρκοκρητικοί , μετανάστευσαν αναγκαστικά από τη Κρήτη σε περιοχές της Μικράς Ασίας. Από προσωπικές τους μαρτυρίες , η απομάκρυνσή τους αυτή από τη Κρήτη που υπεραγαπούσαν, τους ήταν πολύ επώδυνη . Όμοια βέβαια αναγκαστική μετανάστευση και ξεριζωμό, είχαν και οι χριστιανοί κάτοικοι της Μικράς Ασίας που βρήκαν καταφύγιο στην Ελλάδα και βεβαίως και στη Κρήτη.
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΠΕΡΑΝ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ
Τις πρώτες δεκαετίες του 1900 , στη χώρα μας , είχε δημιουργηθεί ένα ισχυρό κύμα μετανάστευσης προς την Αμερική και τη νότια Αφρική με πρωτοπόρους τους Πελοποννήσιους .Στο ρεύμα αυτό συμμετείχαν και οι Κρήτες .Ενδεικτικά αναφέρουμε από μια μελέτη του καθηγητή οικονομικών του Πανεπιστημίου Αθηνών Ανδρέα Ανδρεάδη του 1917, ότι , από την Κρήτη, μεταξύ 1900 και 1909, μετανάστευσαν 10.609 άτομα. Από αυτά τα 3.672 έφυγαν για τις Η.Π.Α. και τα 3.717 για την Ευρώπη. Οι υπόλοιποι μετανάστευσαν σε διάφορα άλλα μέρη. Στην ίδια μελέτη αναφέρεται ότι η ετήσια μετανάστευση εκείνα τα χρόνια από την Κρήτη αναλογούσε στο 2,3% του πληθυσμού της, ενώ στην ελεύθερη Ελλάδα, έφτανε το 5,5%. Αυτό δεικνύει πως παρ΄όλο που η Κρήτη μόλις είχε απελευθερωθεί και επομένως ο λαός της υπέφερε από οικονομική δυσπραγία , το ποσοστό των μεταναστευσάντων ήταν το ήμισυ από εκείνο της ελεύθερης Ελλάδας. Δηλαδή οι Κρήτες με πολύ δυσκολία αποφάσιζαν να εγκαταλείψουν το νησί τους . Οι μεταναστεύσεις συνεχίστηκαν και τις επόμενες δεκαετίες με μικρότερη όμως ένταση.
ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΥΜΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ του ΄50 - ΄70
Το επόμενο και πιο ισχυρό μεταναστευτικό κύμα από τη Κρήτη , παρουσιάστηκε τη 10ετία του ΄50 , όταν η χώρα είχε βγεί βαθιά λαβωμένη από τη Γερμανική κατοχή , μα πιο πολύ από τον Εμφύλιο πόλεμο .Την κορύφωσή του , την είχε την δεκαετία του ΄60 και ως τις αρχές του ΄70 . Προορισμός τότε δεν ήταν οι υπερπόντιες χώρες , αλλά η Κεντρική Ευρώπη και κυρίως η Γερμανία και το Βέλγιο . Πολλές χιλιάδες υπήρξαν οι Κρήτες μετανάστες τη περίοδο αυτή στις φάμπρικες και τα ορυχεία της Κεντρικής Ευρώπης.
Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Τέλη της 10ετίας του ΄50 , αλλά πιο πολύ τη 10ετία του ΄60 ,παράλληλα με τη μετανάστευση στο εξωτερικό , δημιουργήθηκε και ένα πολύ ισχυρό κύμα εσωτερικής μετανάστευσης .Από τη Κρήτη το κύμα αυτό κυρίως είχε προορισμό την Αττική .Ο κύριος λόγος της μετανάστευσης , ήταν η εξεύρεση εργασίας ή μιας καλύτερης εργασίας και αυτή συνεχίστηκε ως και τα τέλη της 10ετίας του ΄80. Ωστόσο από την 10ετία του ΄90 , ανακόπηκε και σταδιακά παρουσιάστηκε μια τάση επανόδου τους στο νησί .
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ BRAIN DRAIN
Η πρόσφατη οικονομική κρίση που βίωσε ο λαός μας , είχε και ως παράπλευρη απώλεια την μετανάστευση χιλιάδων νέων ,προπαντός προσοντούχων επιστημόνων, στο εξωτερικό , προς αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης . Η τάση αυτή παρουσιάστηκε και στη Κρήτη. Σίγουρα αποτελεί αιμορραγία επιστημονικού δυναμικού του νησιού που θα έχει πολλαπλές δυσάρεστες επιπτώσεις στο μέλλον .Ας ελπίσουμε όμως πως θα βρεθεί τρόπος να ανακοπεί αυτή η φυγή , και ακόμη καλύτερα οι μεταναστεύσαντες να επαναπατριστούν.
Ο ΄΄ΜΥΘΟΣ΄΄ ΚΑΙ ΤΟ ΤΑΜΑ !
Κλείνοντας την αναφορά μας αυτή στις μεταναστεύσεις των Κρητών , καταλήγουμε σε κάποια συμπεράσματα : ΑΟ : Οι Μινωίτες πρώτοι από όλους , εδίδαξαν το φιλειρηνικό πνεύμα στις αλληλεπιδράσεις τους με τους άλλους λαούς . ΒΟ :Οι μεταναστεύσεις των Κρητών πάντα , ήταν πολύ περιορισμένες. ΓΟ: Οι Κρήτες πάντα είχαν έναν ιδιότυπο , πολύ ισχυρό δεσμό με το νησί τους και το κοινωνικό τους χώρο. Δο :Όσες φορές οι Κρήτες απομακρύνθηκαν ως έποικοι από το νησί τους αυτό έγινε είτε από ανωτέρα βία είτε από κάποιο άλλο αναγκαστικό λόγο . Εο : Με πρώτη ευκαιρία και όταν οι λόγοι της απομάκρυνσής τους εξέλειπαν πάντα η σκέψη τους ήταν , πως θα επέστρεφαν στο νησί τους . ΣΤο :Οι Κρήτες από τα αρχαία χρόνια παρουσίαζαν μια συλλογική στάση στη σχέση τουςμε το νησί τους .Πολύ χαρακτηριστικά ο σπουδαίος καθηγητής του Princeton University Άγγελος Χανιώτης , αναφέρει για το θέμα αυτό: Σε πολλές επιγραφές που έχουν βρεθεί εκτός Κρήτης οι Κρήτες είναι πρώτιστα Κρήτες και δευτερευόντως πολίτες μια πόλης (πολλές φορές δεν αναγράφεται καν το όνομα της πόλης τους) ΖΟ: To νησί μας είναι ένας προνομιακός χώρος .Και όλοι εμείς , όντες πολύ τυχεροί που αξιωθήκαμε να έχουμε την καταγωγή μας από έναν τέτοιο ευλογημένο τόπο, θα πρέπει και τον μύθο του να διαφυλάξουμε και με τα έργα μας συνεχώς να επιβεβαιώνουμε , ότι πάντα θα μένουμε πιστοί ΄΄ σε ό,τι έχουμε ταχθεί ΄΄για αυτόν τον τόπο!
