ΑΠΟΨΕΙΣ 14.03.2023 11:00

Οι Κουρούτες Ρεθύμνου από το 1301 ως το 1671

Αποσπασματικές συμβολαιογραφικές πράξεις 1301 – 1642 που αφορούν στις Κουρούτες – Το όνομα του παλαιότερου γνωστού μέχρι σήμερα κατοίκου Κουρουτών (1338) – Τα προυκιά μιας Κουρουθιανής νύφης του 1612 – Οι Κουρουθιανοί του 1671

Αρκετοί από τους σημερινούς κατοίκους της υπαίθρου της Κρήτης που προσπαθούν να καταχωρήσουν την ακίνητη περιουσία τους στο Ελληνικό Κτηματολόγιο και συναντούν δυσκολίες, επειδή οι περισσότεροι δεν διαθέτουν τίτλους ιδιοκτησίας αλλά κληρονόμησαν την περιουσία αυτή από τους γονείς τους «δια λόγου», ίσως δεν γνωρίζουν ότι ακόμη και 700 χρόνια πριν, επί Βενετοκρατίας, στις πόλεις, κυρίως, αλλά κάποιες φορές και στην ύπαιθρο, υπήρχαν συμβολαιογράφοι -νοτάριοι λεγόταν τότε- που έκαναν επίσημες καταγραφές όχι μόνο των αγοραπωλησιών ακινήτων αλλά και άλλες δικαιοπραξίες που απαιτούσαν συμβολαιογραφικό τύπο, μεταξύ των οποίων καταγραφές σχετικές με διαθήκες, προικοσύμφωνα, δανεισμούς και ενοικιάσεις. Όσον αφορά στο Ρέθυμνο, από τα διασωθέντα στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας κατάστιχα (πρωτόκολλα) νοταρίων της Κρήτης (300 συνολικά), μόνο 7 έχουν συνταχθεί από νοτάριους με έδρα το διαμέρισμα του Ρεθύμνου, και αυτό γιατί τα υπόλοιπα καταστράφηκαν κυρίως λόγω της πτώσης της πόλης του Ρεθύμνου στους Τούρκους, το 1646. Από τα 7 αυτά κατάστιχα, τα 5 έχουν δημοσιευτεί με επιμέλεια του Δρ. Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάννη Μ. Γρυντάκη (Ιωάννη Βλαστού, Τζώρτζη Τρωίλου, Ανδρέα Καλλέργη, Μαρίνου Αρκολέου, Τζώρτζη Πάντιμου), το ένα έχει δημοσιευτεί με επιμέλεια των Ολλανδών πανεπιστημιακών καθηγητών Wim Bakker – Arnold Van Gemert (Μανόλη Βαρούχα), ενώ ένα ακόμη (Γιάννη Λόγγου), παραμένει αδημοσίευτο, επειδή έχει φθαρεί αρκετά και η γραφή είναι πολύ δυσανάγνωστη. (ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Μετά την έντυπη δημοσίευση του παρόντος κειμένου διαπιστώθηκε ότι και ο Τόμος Α’ του κατάστιχου αυτού -131- έχει δημοσιευτεί από τη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, με επιμέλεια του Arnold F. Van Gemert.)

Παρακάτω αναφέρω τις εγγραφές που έχω καταφέρει να εντοπίσω σε μέρος της σχετικής βιβλιογραφίας, οι οποίες αφορούν σε συμβόλαια που έχουν σχέση με το χωριό Κουρούτες του Δήμου Αμαρίου (Ρέθυμνο). Πρόκειται για 10 συμβόλαια συνολικά, με χρονικό εύρος σύνταξής τους από το 1301 έως το 1642. Από τα συμβόλαια αυτά, τα 8 μπόρεσα να διαβάσω ολόκληρα από τις δημοσιεύσεις των Wim Bakker – Arnold Van Gemert και Γιάννη Μ. Γρυντάκη, ενώ για τα υπόλοιπα δυο αναφέρονται κάποια στοιχεία σε δημοσιεύσεις του Δρ. Χαράλαμπου Γάσπαρη, Διευθυντή Ερευνών, Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών), ενώ και ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Δημήτρης Τσουγκαράκης αναφέρει το συμβόλαιο του Brixano, αντιστοιχώντας την ονομασία Coruces που αναφέρεται σε αυτό με το χωριό Κουρούτες (βλ. την υπ’ αριθ. 7 εγγραφή της “Βιβλιογραφίας”). Τα συμβόλαια συντάχθηκαν στις Κουρούτες ή το Μοναστηράκι Αμαρίου, από τον νοτάριο Μοναστηρακίου Μανόλη Βαρούχα (7), στο Ρέθυμνο από τον νοτάριο Ρεθύμνου Ανδρέα Καλλέργη (1), ενώ τα υπόλοιπα (2) θα πρέπει να συντάχθηκαν στον Χάνδακα, αφού οι νοτάριοι Benvenudo De Brixano και Francesco da Croce που τα συνέταξαν ήταν νοτάριοι Χάνδακα. Του μεν πρώτου το κατάστιχο συντάχθηκε τα έτη 1301-1302 -το συμβόλαιο του πρωτοκόλλου του στο οποίο αναφέρεται για πρώτη φορά σε γραπτή πηγή το χωριό Κουρούτες (ως “casalinum Coruces”) συντάχθηκε το 1301- του δε δεύτερου το συμβόλαιο, που το αναφέρει και αυτό ο Χ. Γάσπαρης, συντάχθηκε το 1338. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει αναφορά στις “Κουρούνες της τούρμας Καλαμώνος”, ονομασία που και ο Χ. Γάσπαρης θεωρεί ότι πιθανότατα αντιστοιχεί στο χωριό Κουρούτες. (βλ. την υπ’ αριθ. 3 εγγραφή της “Βιβλιογραφίας”).

Ακολουθούν ορισμένες πληροφορίες, με χρονική σειρά σύνταξης καθενός από τα συμβόλαια αυτά, οι οποίες, επειδή είναι δύσκολο να αναφερθεί εδώ αναλυτικά το αντικείμενό τους, επικεντρώνονται στα ονόματα -διατηρείται η ορθογραφία των ονομάτων όπως μεταγράφονται στα συμβόλαια από τις πηγές- Κουρουθιανών εκείνης της εκτεταμένης χρονικής περιόδου των 3,5 περίπου αιώνων που μεσολάβησαν μεταξύ του πρώτου χρονικά συμβολαίου που αναφέρεται εδώ (1301) και του τελευταίου (1642) που συντάχθηκε 4 μόλις χρόνια πριν την πτώση της πόλης του Ρεθύμνου στους Τούρκους. Για περισσότερες λεπτομέρειες θα πρέπει να ανατρέξει κάθε ενδιαφερόμενος στις πηγές που αναφέρω στο τέλος του κειμένου:

1. Έτος σύνταξης συμβολαίου: 1301

Τόπος σύνταξης συμβολαίου: Χάνδακας

Συντάκτης νοτάριος: Benvenuto de Brixano

Αριθ. συμβολαίου: 466

Το συμβόλαιο συνοπτικά: Ο Θωμάς Minotto, κάτοικος του Χάνδακα, νοικιάζει στον Γεώργιο Κυριακόπουλο, κάτοικο του χωριού Μέρωνας, όλη τη γη που κατέχει στο casalinum Coruces (δηλ. Κουρούτες) για πέντε χρόνια. Τη γη αυτή θα καλλιεργεί ο Κυριακόπουλος με τέσσερα ζευγάρια βόδια.

2. Έτος σύνταξης συμβολαίου: 1338

Τόπος σύνταξης συμβολαίου: Χάνδακας

Συντάκτης νοτάριος: Francesco da Croce

Αρχείο: ASV, Notai di Candia, b.22 (Francesco da Croce), φ.2ν.

Το συμβόλαιο συνοπτικά: Ο Ιωάννης Μελλισηνός του ποτέ (ποτέ = μακαρίτης) Γεωργίου, κάτοικος του χωριού Κουρούνες της τούρμας Καλαμώνος (πιθανότατα οι Κουρούτες) συμφωνεί να καταβάλει 194 ½ υπέρπυρα (υπέρπυρο = λογιστική μονάδα των Ενετών, συνήθως 1/27 του τσεκινιού. Με την ίδια ονομασία νόμισμα στο Βυζάντιο) για την αγορά 26 κανταριών βοδινών δερμάτων.

Από το συμβόλαιο αυτό μαθαίνουμε το όνομα του παλαιότερου γνωστού μέχρι σήμερα κατοίκου των Κουρουτών, Ιωάννη Μελλισηνού, που είναι πολύ πιθανό να προερχόταν από την γνωστή με το επώνυμο αυτό επιφανή Βυζαντινή οικογένεια.

3. Έτος σύνταξης συμβολαίου: 1602

Τόπος σύνταξης συμβολαίου: Μοναστηράκι Αμαρίου