Ξεκινάμε σήμερα έναν καινούριο περίπατο, νοερό όπως συνήθως. Μέχρι τώρα έχουμε περιηγηθεί αναλυτικά στην Προκυμαία και στη συνέχεια στη δυτική ακτογραμμή της πόλης, μέχρι το Στρατόπεδο. Σήμερα κάνουμε αρχή ερευνώντας την ακτογραμμή του Φόδελε. Σκοπός είναι να καλύψουμε τη ρεθεμνιώτικη ακτή μέχρι τα Περβολιανά σεπέρια, σε πέντε ή έξι συνέχειες, όσες μας επιτρέψει το φιλόξενο «Ρέθεμνος». Όπως καταλαβαίνουμε, η ακτή αυτή, συνολικού μήκους σχεδόν 40 χιλιομέτρων, θα μπορούσε ν’ αποτελέσει αντικείμενο ακόμη κι ενός μεγάλου σε μέγεθος βιβλίου.
Την περιοχή έχω περπατήσει αρκετές φορές, περισσότερο με την ευκαιρία της συγκέντρωσης στοιχείων για τη συγγραφή του βιβλίου «Ρέθυμνο και θάλασσα», που εκδόθηκε από το Λιμενικό Ταμείο το 2013. Σημειωτέον ότι με τις «Ημέρες Ρεθύμνου» ετοιμάζουμε έναν ολοήμερο ιστορικό περίπατο, πραγματικό κι όχι νοερό αυτή τη φορά, σ’ αυτήν ακριβώς τη διαδρομή την Κυριακή 12 Μαΐου. Η συμμετοχή θα είναι ελεύθερη, αρκεί να υπάρχει διάθεση για περπάτημα και ανακαλύψεις. Η εξόρμηση θα πραγματοποιηθεί με ιδιωτικά μέσα, προκειμένου να προσεγγίσουμε σημεία που το λεωφορείο δεν μπορεί να πλησιάσει και να μειώσουμε έτσι την οδοιπορία.
Κάνουμε λοιπόν αρχή από το Φόδελε, το οποίο ιστορικά ανήκε στο διαμέρισμα Ρεθύμνης μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, μαζί και με κάμποσους ακόμα οικισμούς, όπως η Δαμάστα, το Μάραθος, ο Καμαριώτης, το Αηδονοχώρι (τότε Μετόχια Καμαριώτη), το Αστυράκι και το Καμαράκι. Αυτό θα πρέπει να οφειλόταν στη διοικητική ένταξη του Μυλοποτάμου συνολικά επί οθωμανικής κατοχής, ο οποίος κατά περιόδους υπαγόταν στα διοικητικά διαμερίσματα του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου, αναλόγως του βαθμού που έφερε ο πασάς του Μεγάλου Κάστρου, δύο ή τριών ιππουρίδων (=αλογοουρών).
Στο Φόδελε θα επισκεφθούμε μια κατεξοχήν ρεθεμνιώτικη Μονή, του Αγίου Παντελεήμονα, η οποία επανδρωνόταν επί σειρά δεκαετιών από ιερωμένους καταγόμενους από τον Μυλοπόταμο και την οποία είχε πρώτος μελετήσει και δημοσιεύσει ο Ελευθέριος Πλατάκης. Θα εντυπωσιαστούμε από τις φορητές εικόνες του Καθολικού, μεταξύ των οποίων η Δευτέρα Παρουσία του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Ιδιαίτερα αξιόλογη είναι και η κρήνη, τυπική μουσουλμανικού ρυθμού. Δυστυχώς οι «ακτήμονες» κατέχοντες τα κτήματα της Μονής είχαν χρησιμοποιήσει παλιότερα χωματουργικά μηχανήματα, με τα οποία κατεδάφισαν το μεγαλύτερο μέρος του μοναστικού συγκροτήματος, προκειμένου να το μετατρέψουν κι αυτό σε αγρό.
Θα πλησιάσουμε όμως τώρα πιο κοντά στην ακτή, προκειμένου να κοντοσταθούμε μπροστά στο ναό της Παναγίας, οικοδομημένο στα ερείπια μιας τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Είναι σταυροειδής με τρούλο, με δάπεδο διακοσμημένο από μάρμαρα. Διαθέτει βαπτιστήριο κι έχει ενσωματώσει στους τοίχους του δύο πεσσούς, οι οποίοι προέρχονται εμφανώς από τη βασιλική και πιθανόν από παλαιότερο θρησκευτικό μνημείο, αρχαιοελληνικής ηλικίας.
Στους λόφους του Φόδελε συναντούμε -ούτε λίγες ούτε πολλές- τέσσερις φρουριακές κατασκευές. Κι αυτό γιατί ο κόλπος του θεωρούνταν ανέκαθεν στρατηγικό σημείο, πράγμα που ίσχυσε και στις επαναστάσεις του 19ου αιώνα, οπότε τα ατμόπλοια από τη Σύρο ξεφόρτωναν εδώ εθελοντές και πολεμοφόδια και φόρτωναν γυναικόπαιδα και τραυματίες. Στον λόφο Κάστελος, πάνω από το ξενοδοχείο, διασώζεται ο «Μεγάλος Κουλές».
Ένας μικρότερος κουλές εποπτεύει τη θάλασσα από τον λόφο Μπομπιά, στο ακρωτήριο του Σταυρού. Ο τρίτος θαλασσινός κουλές της περιοχής έχει το όνομα «Κόκκινος Πύργος» αλλά η πρόσβαση σ’ αυτόν είναι πολύ δύσκολη, τόσο εξ αιτίας της άγριας βλάστησης όσο και των περιφράξεων για τα αιγοπρόβατα. Σώζεται σε καλή κατάσταση, ακόμη και το τζάκι που θέρμαινε τις φρουρές που τον επάνδρωναν.
Η τέταρτη φρουριακή κατασκευή βρίσκεται στην κορυφή Κοπροκεφάλα στην κορυφή του λόφου νότια της παραλίας και είναι η πιο αφανής. Εποπτεύει όχι μόνο τη θάλασσα αλλά και την κοιλάδα του Φόδελε συνολικά. Η κατάληψη του μικρού φρουρίου θα πρέπει να ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Εκεί κοντά, στο ανατολικό πρανές του λόφου το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη αποτελούσε κατά την παράδοση καθολικό μικρομονάστηρου.
Θα συνεχίσουμε όμως την περιήγηση της ακτογραμμής στις επόμενες «Ιστορικές περιηγήσεις».
