Βρισκόμαστε στην περιοχή Καλό Χωράφι και κατηφορίζοντας προς τη θάλασσα, στα δεξιά μας συναντούμε τη συνεχιζόμενη ανασκαφή ενός ακόμα παραλιακού μινωικού οικισμού, μεσομινωικών και υστερομινωικών χρόνων. Στην κορυφή του λόφου έχει ανασκαφεί ένα μεγάλο κτήριο με 16 χώρους, σε μερικούς από τους οποίους βρέθηκαν σπαράγματα τοιχογραφιών, προερχόμενα πιθανόν από ανώτερο όροφο.
Η περιοχή είναι γνωστή από την εποχή των περιηγητών για το παλαιοντολογικό της ενδιαφέρον, με απολιθώματα θηλαστικών που εντοπίζονται σε βραχοσκεπές. Σημειώνω εδώ πρόχειρα: 15. Σπήλαιο Καλό Χωράφι (κατακρημνισμένο σήμερα): πτηνά, νάνοι ελέφαντες. 17. Μπαλί I (300 μ. Α. του ομώνυμου χωριού): ελαφοειδή, νάνοι ελέφαντες. 19. Μπαλί II (στο Α. άκρο του όρμου Μπαλί): ερπετά, ελαφοειδή.
Λίγες εκατοντάδες μέτρα παραπέρα το φαράγγι του Μούγκρι καταλήγει στη θάλασσα. Ακολουθώντας την κοίτη του με περπάτημα μιας περίπου ώρας φτάνουμε στο ομώνυμο σπήλαιο και μετά από ένα ακόμα μισάωρο στη Μονή Βωσάκου. Το σπήλαιο είναι ένα από τα ομορφότερα του Ρεθύμνου και παρουσιάζει σημαντικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Στο αριστερό τοίχωμα του προθαλάμου οι σπηλαιολόγοι εντοπίσαμε λάξευμα που αναφέρει «ΙΙΙ Νωνών / Μαρτίων / επί Σωσίμω / έθυσεν Αύγητος», ότι δηλαδή ο Αύγητος θυσίασε στις 3 Μαρτίου προς θεό ή θεά, του οποίου ιερέας στο σπήλαιο ήταν ο Σώσιμος.
Αρκετές εκατοντάδες μέτρα παρακάτω βρισκόμαστε σ’ ένα από τα ομορφότερα θαλασσινά τοπία του Ρεθύμνου, στην περιοχή της Κατεβατής. Περιλαμβάνει δυο λόφους, δυο απάνεμους κολπίσκους και μια νησίδα, με το όνομα «Περιστέρι». Εκείνο που μέχρι στιγμής φαίνεται να σταματά την κατασκευαστική εταιρεία που αγόρασε την περιοχή να οικοδομήσει ξενοδοχείο είναι η ύπαρξη μιας μινωικής εγκατάστασης, από την οποία έχει ανασκαφεί ένα οικοδομικό συγκρότημα ανεπτυγμένο σε δύο επίπεδα, 220 και 100 τετραγωνικών μέτρων αντίστοιχα.
Η εγκατάσταση αυτή εντάσσεται στην αλυσίδα των τεσσάρων τουλάχιστον ανάλογων παραθαλάσσιων που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή, όλες μινωικών χρόνων. Το πιθανότερο είναι να αποτελούσαν λιμενικούς οικισμούς μεταλλευτικού χαρακτήρα, αφού μάλιστα στα δυτικά του λόφου της Κατεβατής εντοπίζονται δυο αρχαίες μεταλλευτικές στοές. Οπωσδήποτε η χρήση του χώρου ήταν διαχρονικότερη, αφού στην περιοχή εντοπίζονται επίσης κατάλοιπα υστερορωμαϊκών, πρωτοβυζαντινών και ενετικών χρόνων.
Ο ένας από τους κολπίσκους ονομάζεται -όχι τυχαία- «Γλάρος», αφού εντυπωσιάζει η κατάληψη της ευρύτερης περιοχής από μια αποικία γλάρων, που γεννοβολούν στα τέλη Απριλίου και επωάζουν μέχρι τα μέσα Μαΐου. Την περίοδο αυτή και για ένα ακόμα μήνα, μέχρι το ξεπέταγμα των νεοσσών, οι γλάροι γίνονται πολύ προστατευτικοί για τα μικρά τους και μας απομακρύνουν με τις κραυγές και τα χαμηλοπετάγματα επάνω μας. Εξυπακούεται ότι τότε δεν πλησιάζουμε την περιοχή.
Η τέταρτη παράλια θέση στην οποία εντοπίζονται κατάλοιπα μινωικής δραστηριοποίησης είναι η γνωστή μας ως «Παναγία του Χάρακα», προσκύνημα της Μονής Αττάλης. Στην πραγματικότητα ο ναός στα νότια της εγκατάστασης αποτελούσε καθολικό μικρομονάστηρου, όπως φαίνεται και από τα υπολείμματά του, κελιά, δεξαμενή νερού, αλώνι κ.ά. Εντυπωσιακό μέχρι τις μέρες μας είναι το φαινόμενο των «δεκαπενταριστών», των πιστών δηλαδή που τάσσονταν στη χάρη ενός ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου και διαβιούσαν κάθε χρόνο δίπλα του κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου.
Πλησιάζουμε όμως προς τον όρμο του Μπαλί. Στο τελείωμα των εγκαταστάσεων ενός σταθμού αυτοκινήτων, που δεν ευδοκίμησε, στο απέναντι πρανές του δρόμου μπορούμε να ψάξουμε τη στενή είσοδο σ’ ένα σπήλαιο που ανακαλύφθηκε κατά τη διάνοιξη του δρόμου στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Το εξερεύνησε πρώτος και το δημοσίευσε, με τα μινωικά ευρήματά του, ο αείμνηστος Χρίστος Μακρής, ο οποίος πιθανολογούσε για κάποια παραθαλάσσια έξοδό του, άποψη που οι νεότεροι σπηλαιολόγοι δεν μπορέσαμε να επιβεβαιώσουμε.
Θα συνεχίσουμε όμως στις επόμενες «Ιστορικές περιηγήσεις»
