Μετά από αίτημα της Δημοτικής αρχής Αμαρίου της ΠΕ Ρεθύμνης, κλιμάκιο από εκπροσώπους και επιστήμονες του Συνδέσμου Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης (ΣΕΔΗΚ) και του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ επισκέφθηκε τις πυρόπληκτες περιοχές την Πέμπτη 5-9-24 προκειμένου να συνδράμει με επιστημονικές συστάσεις στην διαχείριση και ανασύσταση των πυρόπληκτων ελαιοδέντρων από την πυρκαγιά που σημειώθηκε στην περιοχή την 7-8-2024.
Στο κλιμάκιο συμμετείχαν οι:
-Σταυρουλάκης Σταύρος Οικονομικός Γραμματέας ΣΕΔΗΚ Αντιδήμαρχος Δ. Αποκορώνου
-Μιχελακης Νίκος, Δρ. Γεωπόνος, Επιστ. Σύμβουλος ΣΕΔΗΚ, Πρώην Ερευνητής και Δ/ντης του Ινστιτούτου Ελιάς Χανίων
Κουμπούρης Γιώργος,. Δρ. Γεωπόνος, Ερευνητής του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ
Το κλιμάκιο αρχικά επισκέφτηκε την έδρα του Δήμου οπού συναντήθηκε με τον Δήμαρχο Παντελή Μουρτζανό και τον Αντιδήμαρχο Βασίλειο Κλάδο και ενημερώθηκε για την μορφή και την έκταση των ζημιών που έχει υποστεί ο Δήμος από τις πρόσφατες πυρκαγιές καθώς και τις ενέργειες που ήδη έχει κάνει ο Δήμος για την καταβολή αποζημιώσεων στους πληγέντες άλλα και για την εκτέλεση έργων άρδευσης και αποτροπής μελλοντικών πυρκαγιών
Στη συνέχεια το κλιμάκιο συνοδευόμενο από τον Αντιδήμαρχο Αμαρίου κ. Βασίλειο Κλάδο και τον Γεωπόνο του Δήμου Μανόλη Βουμβουλάκη πραγματοποίησε αυτοψία στις κυριότερες πυρόπληκτες περιοχές στα χωριά Άη Γιάννης, Αγία Παρασκευή, Αποδούλου και Πλάτανος οπου απόκτησε μια γενική εικόνα της γενικών ζημιών των πυρόπληκτων ελαιόδεντρων.
Οπωσδήποτε, το κλιμάκιο δεν προχώρησε σε ποσοτικές εκτιμήσεις των ζημιών λόγω του ότι αυτό αποτελεί έργο άλλων υπηρεσιών και φορέων
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ
Από την αυτοψία η όποια διενεργήθηκε διαπιστώθηκε ότι η πυρκαγιά προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές σε καλλιεργούμενες και χορτολιβαδικές εκτάσεις, αγροτικές υποδομές, δίκτυα άρδευσης, , αιγοπρόβατα, μελίσσια κ.α.
Σημαντικές όμως ήταν οι ζημίες στην Ελαιοκαλλιέργεια που αποτελεί κυρία και παραδοσιακή απασχόληση στην περιοχή.
Το πλείστο των πυρόπληκτων εκτάσεων αφορούσε μεγάλα παλαιά ελαιόδεντρα της ποικιλίας Θρουμπολιάς που τοπικά αποκαλείται Χοντρολιά, Αμπαδιά κ.α.
Στα δέντρα αυτά προκλήθηκε ολοσχερής καταστροφή της ηρτημένης παραγωγής άλλα και των ίδιων των δέντρων σε διαφόρους βαθμούς που περιλάμβαναν μέρος η και ολόκληρη την κώμη, κεντρικούς και δευτερεύοντες βραχίονες, άλλα και κεντρικούς κορμούς δέντρων οι οποίοι λόγω παλαιότητας σε αρκετές περιπτώσεις αποτεφρώθηκαν εσωτερικά και εξωτερικά.
Νέοι ελαιώνες ποικιλίας Κορωνέϊκης που καλύπτουν αρκετές εκτάσεις εντός των πυρόπληκτων περιοχών, αρκετοί από τους οποίους βέβαια αρδεύονται, υπέστησαν μικρότερες η και καθόλου ζημίες από τις πυρκαγιές.
Οπωσδήποτε οι ιδιοκτήτες των καταστρεμμένων υποδομών και καλλιεργειών πρέπει, όπως και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις, να αποζημιωθούν από ΕΛΓΑ για την παραγωγή και από ΠΣΕΑ και άλλα κρατικά προγράμματα για το Φυτικό κεφάλαιο.
Ωστόσο περάν από τις αποζημιώσεις αυτές σημαντικό θέμα είναι η ανασύσταση και αναπροσαρμογή των πυρόπληκτων καλλιεργειών μεταξύ των οποίων κυρίαρχη θέση και προτεραιότητα πρέπει να έχουν τα ελαιόδεντρα τα όποια παραδοσιακά επί χιλιετίες αποτελούσαν την βασική καλλιέργεια της περιοχής.
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Βασικοί στρατηγικοί στόχοι που πρέπει να τεθούν κατά την ανασύσταση των πυρόπληκτων ελαιώνων Αμαρίου είναι:
-Η επαναφορά των βιώσιμων πυρόπληκτων ελαιώνων Θρουμπολιάς ώστε να συμβάλλουν στο εισόδημα των κάτοικων της περιοχής
- Η αναπροσαρμογή των μη βιώσιμων ελαιώνων με επαναφύτευση με Θρουμπολιά η Κορωνέϊκη
- Η κατασκευή έργων πρόσβασης των ελαιώνων με δίκτυο αγροτικών δρόμων
- Η κατασκευή έργων άρδευσης παλαιών και νέων ελαιώνων με γεωτρήσεις και φράγματα άλλα και επέκταση των δικτύων διανομής με υπόγειους αγωγούς όντος των ελαιώνων.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗΣ
(α) Επαναφορά βιώσιμων ελαιώνων Θρουμπολιάς
Ελαιώνες κανονικοί ποικιλίας Θρουμπολιάς που τοπικά αποκαλείται Χοντρολιά η όποια έχει το μοναδικό στον κόσμο προνόμιο να ωριμάζει τους εύγευστους καρπούς της επί του δέντρου πρέπει εφόσον έχουν τουλάχιστο 10 δέντρα ανά στρέμμα μπορούν και πρέπει να ανασυσταθούν και αναπροσαρμοστούν στις σύγχρονες καλλιεργητικές συνθήκες
Βασική επιδίωξη πρέπει να είναι η παραγωγή και εμπορευματοποίηση της γνωστής βρώσιμης ελιάς «Θρουμπολιά» η όποια λήγω του μοναδικού φυσικού πλεονεκτήματος της μπορεί κατάλληλα προβαλλόμενη να επιτύχει εμπορικά.
Επειδή τα πλείστα από τα δέντρα της ποικιλίας αυτής έχουν αφεθεί επί εκατονταετίες χωρίς κλάδεμα ισορροπίας «κώμης – νερού – εδάφους», έχουν εκφύγει από την δυνατότητα να καρποφορούν κανονικά.
Βασική προϋπόθεση για την παραγωγική επαναφορά τους είναι ο περιορισμός της κώμης τους (συνολικό φύλλωμα ) σε μέγεθος ανάλογο της υδατοικανοτητα και γονιμότητας τους εδάφους .
Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με «βαρύ» κλάδεμα ισορροπίας με αφαίρεση όχι μόνο των καμένων τμημάτων άλλα και των μη καμένων υψηλών κλώνων.
Τα δέντρα τελικά για λόγους παραγωγικότητας άλλα και δυνατότητας συγκομιδής δεν πρέπει να έχουν κώμη υψηλότερη από 4 μέτρα.
(β) Αναπροσαρμογή ή αναδιάρθρωση των οριακών ελαιώνων
Μεταξύ των πυρόπληκτων εκτάσεων περιλαμβάνονται και ελαιώνες οριακής παραγωγικότητας που αποτελούνται από διάσπαρτα μεμονωμένα πολύ υψηλή γερασμένα ελαιόδεντρα με πολύ χαμηλή η και μηδενική παραγωγικότητα Οι ελαιώνες αυτοί απαιτούν δραστικά μέτρα επαναφοράς.
Το απλό κλάδεμα ανανέωσης μπορεί να επαναφέρει κάποια δέντρα, άλλα δεν μπορεί να επιτύχει ελαιώνα βιώσιμο παραγωγικά. Η εκρίζωση των κατεστραμμένων δέντρων και επαναφύτευση με νέα της ίδιας ποικιλίας Θρουμπολιάς η και άλλης ποικιλίας όπως Κορωνέϊκη η όποια ήδη έχει εισαχθεί με αρκετή επιτυχία στην περιοχή, αποτελεί συμφερότερη λύση.
Στην περίπτωση αυτή η Κρατική αρωγή πρέπει να προβλέψει δάνεια και ενισχύσεις για εκρίζωση δέντρων, βαθειά άροση εδάφους, προμήθεια δενδρυλλίων, φύτευση και άρδευση.
ΜΕΤΡΑ ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗΣ
(α) Κλαδέματα ανασύστασης
Μπορούν να εφαρμοστούν από τώρα μέχρι τέλη Χειμώνα ανάλογα με τον βαθμό της ζημιάς
Ελαφρές ζημίες: Σε δένδρα στα όποια το φύλλωμα παραμένει πράσινο χωρίς καταστροφή των βραχιόνων και του κορμού εφαρμόζεται κανονικά κλάδεμα αποκοπής και απομάκρυνσης των ξερών κλάδων
Μέτριες ζημίες: Σε δέντρα με ολικό κάψιμο της κώμης και εγκαύματα στον φλοιό (κάμβιο), στο ξύλο, στους βραχίονες και στον κορμό έως και 25% το κλάδευμα θα εξαρτηθεί από την σημεία της αναβλάστησης των δένδρων.
Η τομή πρέπει να γίνεται στο ανώτερο σημείο του υγιούς ξύλου που δεν φέρει σχισίματα, αποκολλήσεις φλοιού ή ζημιές στο σομφό ξύλο. Αναλόγως της έκτασης του καψίματος μπορεί να χρειαστούν τομές σε δευτερεύοντες κλάδους, η στους κύριους βραχίονες η ακόμη και στον κορμό (καρατόμηση).
Σε εμβολιασμένα δένδρα η καρατόμηση πρέπει να γίνεται 30-50 εκ. πάνω από το σημείο εμβολιασμού
Σοβαρές ζημιές: Σε δένδρα με ολική καταστροφή του υπέργειου τμήματος με ολικό κάψιμο της κόμης και μεγαλύτερο από 25% των βραχιόνων και του κορμού που δεν αναβλαστάνουν καθόλου ή αναβλαστάνουν μόνο από το υπόγειο τμήμα, πρέπει να γίνει εκρίζωση και επαναφύτευση.
Σε αυτή την περίπτωση είναι σημαντικό να διατηρηθεί η τοπική ποικιλία ελιάς «Θρουμπολιά – Χοντρολιά» συνοδευόμενη και από φυτεύσεις της πολύ παραγωγικής ποικιλίας «Κορωνέϊκη».
Συνιστάται η χρήση πιστοποιημένου φατριακού υλικού το οποίο έχει παραχθεί από τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και έχει διανεμηθεί δωρεάν σε φυτώρια με την στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης. Είναι ευκαιρία να φυτευτούν συστηματικοί ελαιώνες με κανονικές αποστάσεις και σύγχρονα συστήματα διαχείρισης ώστε να είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμοι.
(β) Προστασία από διάβρωση
Με στόχο να μειωθεί η διάβρωση από τυχόν ραγδαίες βροχοπτώσεις του φθινόπωρου η του χειμώνα φροντίζουμε για τα έξης :
Δεν οργώνουμε το έδαφος και δεν ψεκάζουμε τα χόρτα.
Δεν επιτρέπουμε την βόσκηση στη νέα βλάστηση
Εφαρμόζουμε αν είναι εφικτό ήπια άρδευση για ταχύτερη ανάκαμψη
Ενισχύουμε τη φυσική βλάστηση με σπορά κατάλληλων φυτικών ειδών.
Εφαρμόζουμε ήπια αζωτούχο λίπανση με την άρδευση, ή κατά τις πρώτες βροχές.
(γ) Φροντίδες ανάκαμψης
Άσπρισμα κορμού και βραχιόνων για αποφυγή ηλιακών εγκαυμάτων
Κάλυψη τομών με αλοιφή για προστασία ξύλου από μολύνσεις
Αποκλεισμός βόσκησης της αναβλάστησης
Επιλογή και περιποίηση των νέων εκφυόμενων βλαστών μετά την Άνοιξη και αποκοπή και αφαίρεση των υπόλοιπων
ΕΡΓΑ ΥΠΟΔΟΜΩΝ
Οπωσδήποτε η ανασυσταση των πυροπληκτων ελαιωνων και η αναβαμιση της ελαιοκομιας της περιοχής απαιτει την εκτελεση και ορισμενων βασικων εργων υποδομης τα κυριωτερα από τα οποια είναι:
-Σχεδιασμος και διανοιξη δικτυου αγροτικης οδοποιας ώστε να είναι δυνατη η παροχή των απαραιτητων καλλιεργητικων φροντιδων αλλα και ο τακτικος ελεγχος των ζιζανιων που αποτελουν μια από τις βασικες αιτιες των πυρκαγιών, με συχρονα μηχανικα μέσα.
- Κατασκευή αρδευτικών έργων και δικτύων διανομής αρδευτικού νερού ώστε να είναι δυνατή η συμπληρωματική υδατική υποστήριξη των ελαιοδέντρων με συστήματα άρδευσης με σταγόνες τα οποία περιορίζουν τις απώλειες και επιτρέπουν κανονική καρποφορία των δέντρων. .
Επομένως καλό είναι στα σχεδιαζόμενα στην περιοχή φράγματα, που πιθανότατα θα κατασκευαστούν σε χαμηλότερα υψόμετρα, να προβλεφθεί ένα μέρος των υδάτων τους να επιστρέφει σε δεξαμενές ανάντη, ώστε στην συνέχεια να μπορούν να αρδεύονται ελαιώνες η και άλλες καλλιέργειες σε μεγαλύτερα υψόμετρα.
Έκτος όμως από τα αρδευτικά έργα απαραίτητη είναι και η κατασκευή υπόγειων δικτύων διανομής ώστε να υπάρχει καλύτερος έλεγχος και προστασία και των δικτύων και φυσικά του νερού.
Νίκος Μιχελάκης
Δρ, Γεωπόνος
Επιστημονικός Σύμβουλος ΣΕΔΗΚ
Πρ. Ερευνητής & Δ/ντης Ινστιτ.Ελιας Χανίων
Γεώργιος Κουμπούρης
Δρ. Γεωπόνος
Ερευνητής Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών & Αμπέλου-Χανιά
