Ακολουθώντας τον αγροτικό δρόμο που ενώνει τα Μουρτζανά με τον ερειπωμένο οικισμό Μούσαι στον Μυλοπόταμο, συναντούμε τα ερείπια μιας μικρής μονής. Πρόκειται για το Ιεροσολυμίτικο Μετόχι του Δεσπότη Χριστού, στο οποίο σώζεται σήμερα το καθολικό με πολλές από τις τοιχογραφίες, με τις οποίες είχε ιστορηθεί τα χρόνια της ακμής του.
Το αρχιτεκτονικά εντυπωσιακό καθολικό, είναι χτισμένο στη βάση αιωνόβιου κυπαρισσιού και το σύνολο του κτιριακού συγκροτήματος, από το οποίο σώζονται στοιχεία του οικοδομήματος, είχε ανεγερθεί στην δυτική πλαγιά της κοιλάδας των Μουσών, απέναντι από ένα άλλο μνημείο, που στην περιοχή είναι γνωστό ως Ρωμαϊκή Κρήνη και τρέχει ακόμα νερό.
Ο Νίκος Ψιλάκης έχει γράψει πως πρόκειται για το 2ο σε μέγεθος Αγιοταφίτικο Μετόχι της Κρήτης, μετά αυτό της Γουβερνιώτισας, ενώ στα αρχεία της Δημογεροντείας Ηρακλείου έχουν βρεθεί έγγραφα του 1864 που μαρτυρούν την ύπαρξη μοναχού στην Μονή, του Χατζή Μελέτιου, ο οποίος κατάγονταν από το Σφεντίλη Πεδιάδος Ηρακλείου. Εντύπωση προκαλεί, ότι στα έγγραφα η Μονή των Μουρτζανών αναφέρεται ως Μονή Αγίας Μαρίνας και όχι ως Μονή Σωτήρος Χριστού ενώ διαφαίνεται άμεση σχέση και επαφή με την Μονή της Γουβερνιώτισας.
Το Αγιοταφίτικο Μετόχι των Μουρτζανών έχει ακόμα περιουσία, την οποία διαχειρίζεται το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ενώ σε αυτό ανήκε και ο ιστορικός ναός του Αγίου Φωτίου στην διπλανή Αγιά Μυλοποτάμου. Πιθανότατα δε, να λειτουργούσε ως μετόχι μόνο συγκεκριμένες περιόδους του χρόνου για την διαχείριση των περιουσιών του, οι οποίες πρέπει να ήταν πλούσιες σε ελαιόδεντρα και παραγωγή λαδιού, αφού διέθετε δικό του ελαιοτριβείο, στοιχεία του οποίου σώζονται ακόμα.
Σήμερα, το καθολικό φροντίζει και περιποιείται ο εφημέριος της Ενορίας Αγίας Σοφίας Μουρτζανών και Ηγούμενος της Ι.Μ. Δισκουρίου, Αρχιμανδρίτης π. Ραφαήλ Μαϊνωλάς, ο οποίος δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την διατήρηση του.
Προφανώς ο χώρος αυτός χρήζει άμεσης παρέμβασης για να διασωθούν όσα σήμερα συνεχίζουν να υπάρχουν και μαρτυρούν την μακραίωνη πορεία του τόπου στο χρόνο. Άλλωστε, εκτός από θρησκευτικό προσκύνημα, θα μπορούσε να ήταν και ένα σημαντικό επισκέψιμο μνημείο που θα συνέβαλε στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΑΝΤΩΝΗΣ ΔΑΦΕΡΜΟΣ (Gouilis)
