Μικρό χωριό επαρχίας Αγ. Βασιλείου, που βρίσκεται στις νοτιοανατολικές υπώρειες του όρους Κέδρους, σε υψόμετρο 300 μ. και απέχει 49 χλμ. από το Ρέθυμνο (και 3 χλμ. από την Κρύα Βρύση).
Αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Αγ. Βασιλείου με είκοσι κατοίκους (απογραφή 2011) και το 2014 μόνιμους έντεκα κατοίκους.
Το 2001 ανήκε στον Δήμο Λάμπης με 77 κατοίκους (δηλαδή παρουσιάζει τη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού στο Ρέθυμνο περίπου 85%).
Οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι το 2014 ήταν 72.
Ονομασία - Ιστορία
Για πρώτη φορά το 1577 αναφέρεται ως Ορνέα, όνομα που πήρε από μία μεγάλη αγριοσυκιά (όρνος - ορνέ), η θηλυκή ορνιά - ορνέ παράγει τα αγριόσυκα (όρνους), ενώ στο αρσενικό όρνος μέσα εκκολάπτεται το έντομο «μην», που μεταφέρει τη γύρη με τα φτερά του και γονιμοποιεί τις ήμερες συκιές, ώστε να παράγουν σύκα (γίνεται το όρνιασμα).
Το 1583 είχε 37 κατοίκους και το 1659 αναφέρεται ως ορνιά και Κάτω Ορνέ με τέσσερις οικίες.
Το 1881 ανήκε στον Δήμο Μελάμπων με 23 Χριστιανούς κατοίκους και το 1900 με 74.
Το 1940 αποτελεί κοινότητα Ορνέ έχοντας και τους περισσότερους κατοίκους 158.
Ήρθαν κάτοικοι από τρία γειτονικά χωριά
Η Ορνέ φαίνεται να ιδρύθηκε δίπλα σ' ένα μικρό μοναστήρι της Παναγίας (Κοίμησης Θεοτόκου), στο οποίο κατοίκησαν αρχικά λίγες μοναχές και αργότερα προστέθηκαν συγγενείς τους και άλλες οικογένειες.
Ο οικισμός της Ορνέ στη συνέχεια δημιουργήθηκε από κατοίκους των γειτονικών χωριών Μελάμπων, Αγίας Γαλήνης και Κρύας Βρύσης, γιατί η περιοχή είχε μεγάλη ελαιοπαραγωγή και οι μετακινήσεις κρατούσαν ώρες.
Έτσι εγκαταστάθηκαν κοντά στην πηγή νερού, δημιούργησαν περιβόλια και κατοικίες.
Από τις Μέλαμπες ήρθαν Κυριακάκης, Μακρυδάκης, Μελιδονιώτης, Παπαδογιάννης, Παπαδομιχελάκης, Πρινιωτάκης, Φωτάκης, Χριστοφάκης, Χριστοφοράκης, από την Αγία Γαλήνη Αποστολάκης και από την Κρύα Βρύση Ασουμανάκης, Λεονταράκης, αυτοί αποτέλεσαν τους κατοίκους της Ορνέ γύρω στον 16ο αιώνα.
Ευρήματα Μινωικής περιόδου
Στην περιοχή υπήρξε έντονη δραστηριότητα από τη Μινωική εποχή (2.600-1.100 π.Χ.), αφού βρισκόταν σε στρατηγική θέση. Αυτό αποδεικνύεται από την περιοχή «Κάστελλος», ΒΑ της Ορνέ, όπου εντοπίστηκε ακρόπολη και οικισμός εποχής του Χαλκού, ενώ στη θέση «Λιβάδα» βρέθηκε μινωικός θολωτός τάφος.
Σε διάφορες περιοχές (Αρόλιθος, Γομαράς) βρέθηκαν ακόμη μινωικοί τάφοι με σαρκοφάγους, χάλκινος μινωικός πέλεκυς κ.α. που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου.
Ο μινωικός οικισμός του Καστέλλου σε υψόμετρο 530 μ. με ισχυρό τείχος, πιθανότατα ν' ονομαζόταν Άντισσα (ονομασία που αναφερόταν σε απογραφή του 1659).
Ερειπωμένοι οικισμοί
Πέντε ερειπωμένοι οικισμοί υπάρχουν κοντά στην Ορνέ, αυτοί είναι:
Γομαράς
Ανατολικά του χωριού σε απόσταση 3 χλμ. είναι ο κατεστραμμένος οικισμός Γομαράς, ενώ σώζεται ο ναός του, αφιερωμένος στο «Εν Χώναις» θαύμα του Μιχαήλ Αρχάγγελου.
Η ονομασία του προέρχεται από την τοποθεσία που παράγει πολλά φορτία (γομάρια) ελαιοκάρπου, αφού υπάρχουν στην περιοχή πολλοί ελαιώνες.
Φαίνεται να ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα, ενώ το 1583 αναφέρεται στην απογραφή με 66 κατοίκους.
Σύμφωνα με την παράδοση καταλήφθηκε από Άραβες πειρατές, που εγκαταστάθηκαν εδώ, όμως, οι Ενετοί κατάφεραν να τους εξοντώσουν και κατέστρεψαν τα σπίτια τους, αφήνοντας όμως ανέπαφη την εκκλησία του Αστράτηγου Μιχαήλ.
Μάλιστα οι κάτοικοι του Γομαρά, όταν έμαθαν για την επιδρομή των Σαρακηνών, έκρυψαν τα γυναικόπαιδα και όλα τα τιμαλφή σε μια μυστική σπηλιά, κλείνοντας το στόμιό της με βράχους.
Ακολούθησε φονική μάχη, όπου σκοτώθηκαν όλοι, εκτός από έναν, που πληγωμένος δεν μπόρεσε να μετατοπίσει τους βράχους της σπηλιάς.
Ξεκίνησε τότε για το Βαθιακό, για να ζητήσει βοήθεια, όμως δεν άντεξε και πέθανε στο δρόμο.
Αποτέλεσμα οι εγκλωβισμένοι στη σπηλιά, να μείνουν αβοήθητοι και να πεθάνουν.
Επί Τουρκοκρατίας υπήρξε αγροτικός οικισμός με λιγοστούς κατοίκους, που πλήρωναν μάλιστα κεφαλικό φόρο, όμως τελικά καταστράφηκε και ερημώθηκε γύρω στο 1680.
Κλαπατάς
ΝΔ της Ορνέ βρισκόταν ο παλιός οικισμός Κλαπατάς (από όνομα βυζαντινού άρχοντα Καλαφατά της περιοχής).
Ο οικισμός ήταν δίπλα στην εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, που ήταν και ο ναός του χωριού, ενώ έπαιρνε μέρος και στη σκοπιά «Τρουλλωτού» ΝΑ των Μελάμπων.
Κάτοικοι του Κλαπατά αναφέρονται οι: Βίδος, Αρκολέος, Λούκαρις, Κασιμάτης, Λεβεντάκης, Βούλγαρης, Μαρτσάς, Γεροντής, Μαγιεργιός, Τζανέτας, Βεργής, Μοσχονάς, Δραγάσης, Κούρτης, Καλλέργης, Βλαστός.
«Μύλοι»
ΝΑ του χωριού, στη σημερινή τοποθεσία «Χειρόμυλοι» από τον οικισμό σώζονται ερείπια κτισμάτων, ενώ βρέθηκαν και πήλινοι αγωγοί νερού.
Φλαθιανά
ΝΔ της Ορνέ κοντά στον Κλαπατά, ήταν ο παλιός οικισμός Φλαθιανά, από μικρές αγροικίες.
Σπίθια
Ανατολικά του χωριού 1 χλμ., σώζονται ερείπια μικρού οικισμού, τα Σπίθια, κοντά στη μεγάλη πηγή νερού, που ονομάζεται «Κατσούρια».
Εκεί κατοικούσαν δύο οικογένειες από τις Μέλαμπες Περογιαννάκη και Γιαννακάκη.
Εκκλησίες - Ιερείς
Παναγία Ορνιανή (Κοίμηση)
Στην ίδια πλατεία του χωριού βρίσκονται η ενοριακή εκκλησία και το σχολείο.
Φαίνεται να είναι ενετικής περιόδου, με κομψό καμπαναριό, ενώ το 1950 έγινε μικρή επέκταση του ναού.
Η Παναγία θεωρείται θαυματουργή και συγκεντρώνει πλήθος προσκυνητών στη χάρη της.
Α(ρχι)στράτηγου Μιχαήλ «Εν Χώναις Θαύμα» (6 Σεπτεμβρίου)
Παλιά εκκλησία του 14ου αιώνα με πολλές αγιογραφίες-τοιχογραφίες, διατεταγμένες σε δύο στρώματα, που προέρχονται σίγουρα από δύο διαφορετικές περιόδους αγιογράφησης.
Ο ναός ήταν σεβαστός και από τους Τούρκους, ακόμα και όταν έκαψαν το Γομαρά δεν τον πείραξαν.
Μάλιστα ένας αγάς ο Καντζά έλεγε στους Χριστιανούς να λειτουργούν συχνά, γιατί πίστευε πως ήταν θαυματουργός.
Όταν έπιανε πυρκαγιά στην περιοχή η φωτιά σταματούσε κοντά στην εκκλησία.
Το «Εν Χώναις» είναι η βυζαντινή ονομασία της αρχαίας πόλης Κολασσαί Φρυγίας Μ. Ασίας, κοντά στη Λαοδίκεια.
Η πόλη «Χώναι» ήταν γνωστή από τον περίφημο ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, που ήταν χτισμένος στα ερείπια ενός αρχαίου ναού, του Βορέου.
Σ' ανάμνηση ενός θαύματος που έγινε στην πόλη «Χώναιος» τιμάται κάθε χρόνο στις 6 Σεπτεμβρίου.
Για το «Εν Χώναις Θαύμα» γνωρίζουμε ότι κοντά στη Λαοδίκεια υπήρχε Αγίασμα του Αρχιστράτηγου Μιχαήλ, όπου πήγαιναν Χριστιανοί αλλά και άπιστοι, έπιναν και έβρισκαν γιατρειά.
Ένας πλούσιος Έλληνας είχε μία μοναχοκόρη που έμενε άλαλη. Μία ημέρα είδε οπτασία έναν άνθρωπο να του λέει να πάει στο Αγίασμα και θα γυρίσει χωρίς πίκρα. Πήρε αμέσως την κόρη του, πήγε στο Αγίασμα στο οποίο βρήκε πολλούς ανθρώπους που είχαν θεραπευτεί.
Μόλις έδωσε το Αγίασμα του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ στην κόρη του, έγινε αμέσως καλά. Τότε βαφτίστηκε και αυτός και η κόρη του και έγιναν Χριστιανοί, ενώ έχτισε πολυτελή Ναό στη θέση του Αγιάσματος.
Μετά από 90 χρόνια ένα 15χρονο παιδί ο Άρχιππος ήρθε και έγινε νεωκόρος του ναού, ζώντας φτωχικά.
Κάθε μέρα ερχόταν κόσμος πολύς στο Αγίασμα και κοντά στον όσιο Άρχιππο, τον οποίο προσπάθησαν οι άπιστοι να σκοτώσουν χωρίς να τα καταφέρουν.
Μετά από αυτό θέλησαν να γκρεμίσουν το ναό και να εξαφανίσουν το Αγίασμα.
Δίπλα έτρεχε ποταμός και οι άπιστοι προσπάθησαν να τον στρέψουν πάνω στην εκκλησία και στο Αγίασμα, σκάβοντας το ρέμα επί δέκα μέρες.
Ο Άρχιππος προσευχόμενος στο Θεό και κάνοντας τον σταυρό του είπε: «Χωνευθήτωσαν τα ύδατα ενταύθα», τότε έγινε σεισμός και το νερό του ποταμού χάθηκε σε χαράδρα.
Για το λόγο αυτό ο τόπος εκείνος που ονομαζόταν Κολασσαί, μετονομάστηκε «Χώναι» δηλαδή χώνευση του ποταμού. Εκτός από το θαύμα αυτό έγιναν και άλλα πολλά.
Το θαύμα αυτό του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ, τιμάται την 6η Σεπτεμβρίου.
Ιερείς: Βαβουράκης Πέτρος (Κρύα Βρύση), Αυγουστάκης Γιάννης (Μέλαμπες), Πετρακάκης Γιάννης (Αγ. Γαλήνη), Τσαγκαράκης Γιάννης (Σακτούρια), Χριστοφάκης Χρήστος (Ορνέ), Βαβουράκης Ηλίας (Κρύα Βρύση), Μελιδονιώτης Μιχάλης (Ορνέ), Πιτσιδιανάκης Γιάννης (Κρύα Βρύση).
Σχολείο - Δάσκαλοι
Το σχολείο της Ορνέ ιδρύθηκε το 1919, έχοντας την πρώτη χρονιά 16 μαθητές με δασκάλα τη Χριστίνα Νικολαΐδη από το Ηράκλειο.
Το κτίριο χτίστηκε το 1924 με δαπάνες του κράτους.
Δάσκαλοι που δίδαξαν: Νικολαΐδη Χριστίνα, Βασιλάκης (από Νίθαυρη), Φωτάκης Βαγγέλης ή Ανεξινιό (Ακτούντα), Λυράκης Μιχάλης, Πελεκανάκης Αντώνης το 1935 (Βάτος), Σταυρουλάκης Ανδρέας, Ψαρουδάκης Νίκος (Αποδούλου), Αρχοντάκης Ζαχαρίας (Μοναστηράκι) από το 1936-1969 εκτός από την περίοδο του πολέμου.
Μάλιστα παντρεύτηκε από την Ορνέ την Αλεξάνδρα Αποστολάκη και προσέφερε πολλά στο χωριό.
Ακολούθησαν Δουκάκης Θεοχάρης (1970 από Μέλαμπες), Κασαπάκης Αντώνης (1977), Ανδρουλάκης Μιχάλης (Οψιγιά), Σταυρουλάκης Νικόλαος, Σφακιανάκης και τελευταίος ο Τρουλλινός Μανόλης (Αγ. Γαλήνη) το 1983 με πέντε μαθητές, οπότε το σχολείο έκλεισε και συγχωνεύτηκε με της Κρύας Βρύσης. Τους περισσότερους μαθητές 22 τους είχε το 1942.
Δάσκαλοι από την Ορνέ είναι οι: Μελιδονιώτης Άγγελος, Παπαδομιχελάκης Γιάννης και Κωνσταντίνος.
Οι πρώτοι μαθητές από το χωριό που πήγαν στο Γυμνάσιο στην Πόμπια πριν το 1940 ήταν ο Παπαδομιχελάκης Απ. Γεώργιος (εισαγγελέας) και ο Μελιδονιώτης Άγγελος (δάσκαλος).
Εκδρομή σχολείων Κρύας Βρύσης και Ορνέ στο Σπήλι το 1964-65
Πάνω αριστερά: Ασουμανάκης Κ. Γιάννης, Μαυροτσουπάκης Γιώργης, Βαβουράκης Μαν., Κανακάκης Γ. Α., Ασουμανάκης Μιχ., Βαβουράκης Πέτρος, Ροδαμνάκης Γιώργης, Σκούληκας Μιχάλης (διευθυντής), Παπαδογιάννης Γιώργης, Μανουσάκης Μιχάλης, Λαγουδάκης Γιάννης, Βαβουράκης Ευτ. Πέτρος, Παπαδογιάννης Κώστας, Πρινιωτάκη Ελένη, Βαβουράκης Μιχ. Γιώργης, Παπαδογιάννη Ελένη, Πρινιωτάκη Ελένη, Κανακάκη Μαρία, Φωτάκη Χαρ., Λαγουδάκης Αριστείδης, Βαβουράκης Γιάννης, Φωτάκη Γαρυφαλιά, Ροδαμνάκη Χαρ., Λαμνιάκη Καλλιόπη, Κανακάκη Αθ., Δερμιτζάκη Φανή (δασκάλα), Σκούληκας Βαγγέλης, Βαβουράκη Καδιανή (παπαδιά), ;, Ασουμανάκης Ηρ., Βαβουράκης Κ. Γιάννης, Λαγουδάκης Ν., Αποστολάκη-Αρχοντάκη Αλεξάνδρα (σύζυγος δασκάλου), Μανουσάκης Γιάννης, παπα-Ηλίας Βαβουράκης, Κανακάκης Γιάννης, Πρινιωτάκη Στέλα, Λαγουδάκη Τασ., Παπαδογιάννης Νίκος, Λεβεντάκη Ελ., Αρχοντάκης Ζαχαρίας (δάσκαλος Ορνέ), Βαβουράκη Μαρία, Πιτσιδιανάκη Ειρήνη, Φωτάκη Ιουλία, Κανακάκης Γιώργης.
Στη φώτο με ζωηρά γράμματα οι μαθητές της Ορνέ.
Επιστήμονες
Εισαγγελέας: Παπαδομιχελάκης Γεώργιος.
Δήμαρχος: Αρχοντάκης Δημήτρης (1939). Γεννήθηκε και τέλειωσε το δημοτικό στην Ορνέ. Φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία. Δήμαρχος Ρεθύμνου με έξι θητείες (1968-74, 1979-81 και 1990-2006).
Γιατροί: Αποστολάκης Κίμων, Αποστολάκης Στρατής, Παπαδομιχελάκης Κωνσταντίνος, Πρινιωτάκης Παναγιώτης (φαρμακ.), Μελιδονιώτης Αγγ. Άλκης, Μελιδονιώτης Ιακ. Άλκης.
Δικηγόροι: Αποστολάκη Αλεξάνδρα, Νίκος και Γιώργης, Πρινιωτάκη Μαρία (συμβ.).
Οικονομολόγοι: Πρινιωτάκης Σοφοκλής, Μελιδονιώτης Μιχ. Άλκης, Χριστοφάκης Ευτύχης, Παπαδογιαννάκη Ελένη, Μαρία, Νίκος, Αρχοντάκης Μανόλης (τραπεζικός).
Καθηγητές: Αρχοντάκης Δημήτρης, Αρχοντάκη Ζωή, Αποστολάκη Δώρα, Μελιδονιώτη Γλυκερία και Μαρία, Παπαδογιάννη Πελαγία, Ασουμανάκη Φλώρα, Γεώργιος και Κωνσταντίνος.
Ακόμη Μελιδονιώτης Ιάκωβος (ταξίαρχος ε.α.). Μανόλης Πρινιωτάκης (γεωπόνος).
Οι 11 ηρωικοί κάτοικοι
Το 2014 έντεκα ηρωικοί κάτοικοι πάνω από 65 ετών παραμένουν στην Ορνέ, φυλάγοντας τις «Θερμοπύλες». Αυτοί είναι: παπα-Μιχάλης Μελιδονιώτης και Λαγουδάκη Παρασκευή, Γρηγόρης και Μαρία, Παπαδογιάννη Μαρία, Παπαδογιάννης Νικόλαος, Παπαδογιάννη Θεοδοσία, Παπαδογιάννης Κωνσταντίνος, Βασιλική, Φωτάκης Αριστείδης και Φωτάκη Αθανασία.
Το ευχάριστο μήνυμα έρχεται από νέους ανθρώπους που έρχονται στο χωριό καλλιεργώντας τα κτήματά τους και δίνουν ζωντάνια στον τόπο. Αυτοί είναι: Λαγουδάκης Χρήστος και Γρηγόρης, Γιακουμάκης Γιώργης, Μελιδονιώτης Άλκης και οι Κοκκινάκης Σταμάτης και Μανόλης με την πρότυπη καλλιέργεια ροδιάς, καθώς και οι ντόπιοι: Μελιδονιώτης Μιχάλης και Φωτάκης Αρίστος.
Πηγές: Από την εργασία του Αχοντάκη Δημήτρη για το χωριό και πληροφορίες από τους: παπα-Γιάννη Πιτσιδιανάκη, Μελιδονιώτη Άγγελο, Κοκκινάκη Μανόλη, Πρινιωτάκη Παναγιώτη και Θοδωρή Πελαντάκη.
Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλ. 6934 178701.
Εκδρομή στο Σπήλι το 1965 από τα σχολεία Κρύας Βρύσης και Ορνέ
Η βυζαντινή εκκλησία του Άι Στράτηγου Μιχαήλ
