Τ' Ακούμια είναι χτισμένα στους βόρειους πρόποδες του βουνού Ασιδέρωτα (1.200 μ.) σε υψόμετρο 525 μ. και απέχουν 39 χλμ. από το Ρέθυμνο, στον δρόμο προς Αγ. Γαλήνη.
Αποτελούν Δημοτικό Διαμέρισμα Δήμου Αγ. Βασιλείου με 509 κατοίκους (απογραφή 2011), αναλυτικά (Ακούμια 344, Βρύσες 84, Τριόπετρα 81).
Το 2001 ανήκαν στον Δήμο Λάμπης με 417 κατοίκους (το Δημοτικό Διαμέρισμα 625).
Το 2014 εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι 888 (όλο το διαμέρισμα) και ψήφισαν 610.
Ονομασία-Ιστορία
Επί Νικηφόρου Φωκά τον 10ο αιώνα εγκαταστάθηκε εδώ από τη βυζαντινή οικογένεια ο Κουμής - Κουδουμνής - Κουμιανός και έτσι το χωριό πήρε τ' όνομά του, Κούμια αρχικά.
Σύμφωνα μ' άλλη εκδοχή ονομάστηκε από τα μικρά σπιτάκια (Κούμους) που έβαζαν τα ζώα και μάλιστα υπάρχει τοποθεσία στον Ασιδέρωτα, που λέγεται Κούμοι. Αρχικά ονομαζόταν Κούμια και προήλθε η φράση «Στα Κούμια » - Ακούμια.
Σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα, όταν εγκαταστάθηκαν εδώ βυζαντινές οικογένειες, για ν' αυξηθεί ο χριστιανικός πληθυσμός, όπως φανερώνουν και οι βυζαντινές εκκλησίες.
Το 1577 αναφέρονται ως Κούμια μαζί με τις Βρύσες είχαν 464 κατοίκους. Το 1881 ως Κούμια στον Δήμο Αγ. Πνεύματος (στον οποίο ανήκαν 11 χωριά) με 660 Χριστιανούς.
Το 1920 ως Ακούμια και έδρα αγροτικού δήμου με 711 κατοίκους.
Το 1925 αναγνωρίστηκε έδρα Κοινότητας μαζί με Βρύσες, Πλατανέ, έχοντας το 1928 συνολικά 1.189 κατοίκους (Ακούμια 780, Βρύσες 245, Πλατανές 164). Το 1991 η Κοινότητα είχε 699 κατοίκους (Ακούμια 549, Βρύσες 143και Τριόπετρα 7).
Από την περιοχή πηγάζει ο Ακουμιανός ποταμός και εκβάλει στην Αγία Γαλήνη. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει ο αιωνόβιος πλάτανος που προσφέρει κάτω από τη σκιά του, τη δροσιά στους κατοίκους. Επίσης διατηρείται ένας πύργος από δύο ορόφους, που θρυλείται ότι άνηκε στη βυζαντινή αρχόντισσα Μαρία. Σε απόσταση 13 χιλιομέτρων προς την Ακουμιανή Γιαλιά είναι η πανέμορφη παραλία Τριόπετρα.
Συμμετοχή σε όλους τους αγώνες
Οι Ακουμιανοί πήραν μέρος σ’ όλους τους αγώνες για τη λευτεριά της πατρίδας, ενώ πολλές φορές δέχτηκαν τις επιδρομές και λεηλασίες από τους πειρατές. Στην περιοχή και στη θέση Τραχήλας έγινε στις 8/12/1868 σκληρή μάχη με τους Τούρκους, με επικεφαλής τον αγωνιστή Δημήτρη Πετροπουλάκη. Μετά από τρεις ώρες οι επαναστάτες περικυκλωθήκαν από μεγάλες τουρκικές δυνάμεις και είχαν σημαντικές απώλειες με 200 νεκρούς και αιχμαλώτους. Ακόμη πνίγηκαν στον πλημμυρισμένο Ακουμιανό ποταμό 12 εθελοντές, όταν επιχείρησαν να τον περάσουν. Από το χωριό είναι οι οπλαρχηγοί της επαρχίας Κωνσταντίνος Τσελεπάκης και ο Στυλιανός-Αναγνώστης Μαρινάκης. Το 1866 έγινε στην πλατεία του χωριού σύσκεψη με τον αρχηγό τον Αναγνώστη Μαρινάκη, που αποφάσισε τη συνέχιση της επανάστασης.
Οι 20 εκκλησίες-ιερείς
Το χωριό διαθέτει 20 εκκλησίες, μονές και εξωκλήσια (βυζαντινές και νεότερες).
Μεταμόρφωση Χριστού, είναι η πρώτη βυζαντινή εκκλησία του 1389 που σύμφωνα με την παράδοση την έκτισε η αρχόντισσα Μαρία. Τοιχογραφημένη με την κτητορική επιγραφή του ζεύγους Κώστα και Ανίτας Κουδουμνή, αναφέρει:
«Ανηγέρθην εκ βάθρου κε ανηστορίθην ο θίος ναός του σοτίρος Χριστού, δηά σινεργίας και εξόδου παπά κυρ Μανοήλ του Κουδουμνή άμα σιμβίου κε τέκνων κε ετέρω(ν) ευσεβών Χριστηανών ον ο Κύριος γι(ν)όσκη τα ονόματα αυτών. Ετεληόθην ιούνιο ης τες ΙΒ’, έτος ζωής ινδικτίωνος ΙΒ’, αμήν».
Κοίμηση Θεοτόκου
Ο καθεδρικός ναός του χωριού, στη θέση του οποίου υπήρχε παλιά μικρή εκκλησία. Το 1900 την γκρέμισαν και έχτισαν μέχρι το 1912 τη σημερινή με ξυλόγλυπτο τέμπλο από τον τουρκοκρητικό γλύπτη Ιμπραήμ. Στην είσοδο είναι το καμπαναριό ύψους 18 μέτρων, του 1947.
Αγ. Ιωάννης (29/8) ο δεύτερος παλιά καθεδρικός ναός, Αγ. Γεώργιος, Αγ. Μαρίνα, Αγ. Νικόλαος, Αγ. Τριάδα, Αγ. Παρασκευή, Ταξιαρχών (σημερινός κοιμητηριακός), Παναγία Κερά (γιορτάζει την Τρίτη της Διακαινισιμού).
Εξωκκλήσια
Αγ. Δημητρίου, Ανάληψη (Λιτινιανά), Ζωοδόχος Πηγή, Αγ. Γεώργιος, Ανάληψη (στη κορυφή Σιδέρωτα), Πρ. Ηλίας, Αγ. Γεράσιμος, Αγ. Ιωάννης (7/1), Αγ. Νικόλαος από τον Ν. Ρουκουνάκη.
Μοναστήρια
Μ. Αγ. Αντωνίου Κατεβατής, σε απόσταση 6 χλμ. από το χωριό εκεί ασκήτεψε επί 50 χρόνια ο Θεοδόσιος Δαμβακεράκης, που καταγόταν από τα Ακούμια. Εκεί ζούσε άγνωστος ασκητής, ο τάφος του οποίου υπήρχε μέχρι το 1950. Εδώ εγκαταστάθηκαν μετά το 1924 παλαιοημερολογίτες.
Μ. Αγ. Ονούφριου (12/6), βρίσκεται σε μια χαράδρα του Σιδέρωτα, δίπλα στην Εκκλησία υπήρχαν ερειπωμένα κελιά. Ασκητές του ήταν ο Άγιος Γέροντας που έχει ταφεί εκεί, ο Μελέτιος και η Καλλινίκη.
Ιερείς στην Ενορία Κοίμησης
Θεοτόκου ήταν οι: Ιωάννης Σακελλάριος, Αντώνης Παπαδάκης, Γεώργιος Σταματεράκης.
Του Αγ. Ιωάννη οι: Στυλιανός Παπαδάκης, Νικόλαος Παπαδάκης, Ιωάννης Παπαδάκης.
Στην ενιαία ενορία από το 1960-2003 ο Γεώργιος Σταματεράκης και από το 2003-σήμερα ο Κωνσταντίνος Παπαδομιχελάκης.
Σχολείο-δάσκαλοι
Το σχολείο ιδρύθηκε το 1880, με το πρώτο κτίριο να χτίζεται το 1901 και το νέο το 1928. Οι μαθητές από το 1866-1881 πήγαιναν στο σχολείο Αγ. Πνεύματος. Το 1901-1911 λειτούργησε και παρθεναγωγείο με πρώτη δασκάλα την Αγλαΐα Φουντουλάκη με μηνιαίο μισθό 50 δραχμές, μετά η Βεβεδάκη Μαρία (1909). Το 1899 διορίστηκε διευθυντής ο Ν. Περάκης με 50 δραχμές και ο Σπ. Παπαδάκης γραμματοδιδάσκαλος με 40 δραχμές. Το 1903 ο Αλ. Μαρκουλάκης διορίστηκε με 100 δραχμές. Το σχολείο λειτούργησε από 1/θέσιο-4/θέσιο.
Διευθυντές που υπηρέτησαν ήταν οι:
Ν. Περάκης (1899), Αγ. Μαρκουλάκης, Βαγγ. Ζαμπετάκης (Ρούστικα), Ι. Αλεξανδράκης (1910-25 από Κισσό), Παπα-Αντώνης Παπαδάκης, Όλγα Μπικάκη (1929-32), Στυλιανός Τζανουδάκης (32-39 από Ακούμια), Μανώλης Παναγιωτάκης (52-66), Νικ. Καπελώνης (Κουρούτες), Ανδρέας Σταρατεράκης (69-74), Αθηνά Σπανουδάκη, Μαρία Βασιλάκη, Ελένη Προκοπάκη, Στυλιανός Παπαδογιαννάκης (78-86), Χάιδω Εμμανουηλίδου, Μανώλης Ζαχαριουδάκης (91-94), Θ. Κατερινόπουλος, Λ. Καρβούνης, Χρυσόστ. Καβούκης, Σταύρος Σταθόπουλος.
Εκτός από τους παραπάνω διευθυντές, δίδαξαν και οι δάσκαλοι: Κ. Γιαννακάκης, Κατ. Εκκεκάκη, Αλ. Μαριδάκης, Δ. Καλαφάτη, Β. Μπιράκη, Ι. Σταματογιαννάκης, Αδ. Μαρούλη, Μαν. Σαριδάκης, Μ. Κλαψινάκη, Ερ. Μαυρογιαννάκη, Σοφία Παναγιωτάκη, Ανδρ. Εφεντάκη, Παγ. Νικολιδάκη, Σόνια Γάσπαρη, Θ. Δουκάκης, Π. Περάκη, Ορέστης Κιοστεράκης, Άννα Κυριανιτάκη, Ελένη Περογιαννάκη, Στέλλα Ζωνουδάκη, Ιωάννης Πατσαχάκης, Ι. Πέππας, Αθ. Σπανουδάκη, Θ. Αποστολάκη, Μ. Βασιλάκη, Μ. Καραλάκης, Ελ. Προκοπάκη, Μαρία Μαρκουλάκη, Αν. Βελεγράκη, Β. Κωστάκη, Β. Μαραβελάκη, Ανδρ. Παπαδοπούλου, Γρ. Παπαϊσιδώρου, Μαρία Δελάση, Αγ. Ζιγνέλη, Απ. Παναγιώτου κ.α.
Τους περισσότερους μαθητές (179) τους είχε το 1941-42 με διευθυντή τον Αντ. Παπαδάκη (3/θέσιο). Το 2002 το σχολείο συγχωνεύτηκε με του Σπηλίου.
Νηπιαγωγείο
Από το 1966-2003 λειτούργησε Νηπιαγωγείο με ανώτερο αριθμό νηπίων τα 36 το 1972-73. Νηπιαγωγοί που υπηρέτησαν: Αντωνία Σκορδίλη, Αναστασία Ζαχαράκη, Ιωάννα Μαρκουλάκη, Χαρούλα Κωστάκη (1979), Ελευθερία Βενιεράκη κ.α.
Το χωριό των δημάρχων-δασκάλων και γιατρών
Τα Ακούμια έχουν αρκετές προσωπικότητες, από τις οποίες κυριαρχούν οι τρεις δήμαρχοι Ρεθύμνου και ένας Αγ. Βασιλείου, οι 35 δάσκαλοι και 25 γιατροί. Από τις προσωπικότητες διακρίνουμε τους:
Μαρινάκης Αναγνώστης, οπλαρχηγός 1866-69.
Μαρινάκης Γιώργης, δικηγόρος και δήμαρχος Ρεθύμνου 2006-19.
Μαρινάκης Ιωάννης (1937) υποπτέραρχος.
Μαρκουλάκης Γιώργης, διοικητής Πυροσβεστικής.
Μουλακάκης Γιώργης, αρχηγός Αγροφυλακής.
Παπαδάκης Ν. Μιχάλης (1847-1922), ιδρυτής Ελληνικού Σχολείου, πληρεξούσιος το 1878 και νομάρχης Σφακίων το 1892-95. Βουλευτής και πρώτος Χριστιανός δήμαρχος Ρεθύμνου (1918-21).
Παπαδάκης Μ. Μενέλαος (1883-1942), εθελοντής σε Θέρισο και Βαλκανικούς πολέμους. Δήμαρχος Ρεθύμνου (1922-25). Με ενέργειές του ξεκίνησε η παραχώρηση του χώρου για τον δημοτικό κήπο.
Παπαδάκης Νικόλαος, αντιεισαγγελέας εφετών.
Παπαδάκης Μ. Μιχάλης (1926), αντιπρόεδρος Αρείου Πάγου και πρόεδρος ΑΕΠ το 1994.
Παπαδάκης Νικόλαος (1885-1952), προϊστάμενος Εισαγγελίας Εφετών.
Παπαδάκης Βασίλης, στρατηγός.
Παπαδογιάννης Μανώλης, αρεοπαγίτης, συγγραφέας.
Παπουτσιδάκης Νίκος, από τους πρώτους σχολικούς συμβούλους (1983-93) και πατέρας τριών γιατρών και μιας δασκάλας.
Πιπεράκης Γιάννης, δήμαρχος Αγ. Βασιλείου 2010-14.
Σταματογιαννάκης Γεράσιμος (1931), άριστος λυράρης, όπως και ο γιος του Στέλιος (λαουτιέρης).
Σταματογιαννάκης Ιωάννης, δάσκαλος αντιπρόεδρος ΔΟΕ.
Τσελεπάκης Κώστας, οπλαρχηγός 1866-69.
Σχολικό έτος 1966-67 Ε’ Στ’ Τάξη
Δάσκαλος: Νικόλαος Καπελώνης
Από τους 100 μαθητές του 4θέσιου σχολείου οι 31 στη φώτο.
1η σειρά: Νικόλαος Μανιεδάκης, Άγγελος Δαμβακεράκης, Ιωάννης Κυριακάκης, Στυλιανός Δαμβακεράκης.
2η σειρά: Σταματογιαννάκης Στέφανος, Μαναράκης Νικόλαος, Αλεξανδράκης Μανώλης, Ανδρουλάκης Γεώργιος, Αλεξανδράκης Ευάγγελος.
3η σειρά: Ηλίας Σταματεράκης, Γιάννης Πιπεράκης, Αλέξανδρος Μαρκουλάκης, Ιωάννης Δαμβακεράκης, Κωνσταντίνος Ρουκουνάκης, Κυριάκος Ζαχαριουδάκης, Ανδρέας Κυριακάκης.
4η σειρά: Στέλλα Τζανουδάκη, Στέλλα Γαλαγκουράκη, Αργυρή Σταματεράκη, Αγγελική Πεδιαδιτάκη, Αγγελική Δαμβακεράκη, Πόπη Ρουκουνάκη, Δέσποινα Σταματογιαννάκη, Χριστίνα Κυριακάκη.
5η σειρά: Νίκος Δαμβακεράκης, Μαλαματένια Λιοδάκη, Αργύρη Αστρινάκη, Μανολία Πεδιαδιτάκη, Μαρία Πιπεράκη, Ελευθερία Γαλαγκουράκη, Νικόλαος Τσιλιμιγκουνάκης.
Δάσκαλοι από Ακούμια
Αμερικάνου Παναγιώτα, Αλεξανδράκης Γιώργης, Ζαχαριουδάκης Μανώλης, Λαμπαρδάκης Θεοχάρης, Ιωάννης, Μαρκουλάκη Μαρία, Αλέξανδρος, Ιωάννης, Μαρινάκη Μαρία, Μαριδάκης Αλέξανδρος, Παπαδάκης Αντώνης, Πέτρος, Στυλιανός, Νικόλαος, Παναγιωτάκης Εμμανουήλ, Αγγελική, Σοφία, Παπουτσιδάκης Νίκος, Παπουτσιδάκη Στέλλα, Αθανάσιος, Παπαδογιαννάκης Στέλιος, Γιώργης, Σταματεράκης Ανδρέας, Σταματογιαννάκης Μιχάλης, Γιάννης του Γ., Γιάννης του Εμμ., Σκουριτάκης Ιωάννης (ιερείς), Τζανουδάκης Στυλιανός, Ρουκουνάκης Γιώργης, Πατεράκης Βαγγέλης.
Δικηγόροι
Μαρινάκης Γιώργης, Κοτσιδάκη Ειρήνη, Μαριδάκης Εμμανουήλ, Τζανουδάκης Γρηγόρης.
Γιατροί
Αλεξανδράκης Εμμανουήλ, Αμερικάνος Νίκος, Γουμενάκης Νίκος, Μιχάλης, Μεσσαριτάκης Μανώλης, Λιοδακάκης Γεώργιος, Μουλακάκης Νίκος, Καραγιαννάκης Γιώργης, Κουμεντάκης Πέτρος, Μαρινάκης Ανδρέας, Παπαδογιαννάκη Ειρήνη, Παπαδογιαννάκης Γ. Νικόλαος (καθηγητής ιατρικής σε Σουηδία), Παπουτσιδάκη Ν. Μαρία, Αντώνης, Βαγγέλης, Παπουτσιδάκης Αθ. Νικόλαος, Νικόλαος του Δ., Παπαδάκης Β. Πέτρος, Ρουκουνάκης Νικόλαος, Αριστομένης, Γουμουνάκης Μιχαήλ, Παπαδάκης Πέτρος, Μουλακάκης Αντώνης του Μ. και Αγ.
Καθηγητές
Παπαδογιαννάκης Στυλιανός (συγγραφέας), Λάμπρος, Μαρινάκης Ιάκωβος, Γιάννης, Περαντωνάκη Αργυρώ κ.α.
Αθλητισμός
Το 1995 ιδρύθηκε ο Α.Ο. Ακουμίων ο Πλάτανος, από το αιωνόβιο δέντρο της πλατείας του χωριού. Ιδρυτές ήταν οι: Μαραγκάκης Στέλιος, Σκοτιδάκης Μάρκος, Σκοτιδάκης Ιωσήφ, Μαρινάκης Ευάγγελος, Πιπεράκης Ανδρέας, Πιπεράκης Ιωάννης, Κακογιαννάκης Γιώργος, Μαναράκης Νίκος, Μαναράκης Εμμανουήλ, Μαρινάκης Εμμανουήλ, Σκουριτάκης Ιωάννης, Μαραγκάκης Γρηγόρης.
Πρώτος πρόεδρος ήταν ο Μαραγκάκης Στέλιος. Η ομάδα πήρε μέρος στο Γ’ τοπικό το 1995-96 και ισοβάθμισε στην 1η θέση με την Ασή Γωνιά, έχασε όμως στο μπαράζ με 3-0 και ήρθε 2η. Αναλυτικά οι θέσεις που πήρε:
1997 Β10
1998 Β12
2003 Γ1
2004 Β16
2005 Β16
2006 Β18
2013 Β9
Τελευταία αγωνίζεται στα Πρωταθλήματα Υποδομής.
Πλάτανος Ακουμίων 1997-98
Όρθιοι: Γ. Στεφανάκης (προπ.), Αλεξανδράκης Μ., Παπουτσιδάκης Μιχ., Μαρινάκης Γ., Παυλάκης Εμμ., Βυρ. Σκοτιδάκης (παρ.), Παναγιωτάκης Εμμ., Γιαννούλης Εμμ.
Καθ.: Κουμαντάκης Στ., Μαναράκης Ν., Κανταϊφάκης Εμμ., Κουτελιδάκης Τζ., Παπάς Μακ., Περαντωνάκης Εμμ.
Τα 40 σημερινά επίθετα
Αλεξανδράκης, Ανδρουλάκης, Αστρινάκης, Βήχας, Γουμενάκης, Δαμβακεράκης, Δροσουλάκης, Ζαχαριουδάκης, Κανταϊφάκης, Καραγιαννάκης, Κουμαντάκης, Κυριακάκης, Κωσταντινάκης, Λαμπαρδάκης, Λιοδάκης, Μαναράκης, Μανιεδάκης, Μαραγκάκης, Μαρινάκης, Μαρκουλάκης, Μαυροτσουπάκης, Μηλιδάκης, Μουλακάκης, Παλιεράκης, Παναγιουλάκης, Παναγιωτάκης, Παπαδάκης, Παπαδογιαννάκης, Παπουτσιδάκης, Πατεράκης, Περαντωνάκης, Πιπεράκης, Ρουκουνάκης, Σκουριτάκης, Σκοτιδάκης, Σπανουδάκης, Σταματεράκης, Σταματογιαννάκης, Τζαγκαράκης, Τζανουδάκης, Φωτάκης.
Πηγές:
«Ρεθυμνιώτικος Πανδέκτης» 1993 Λ. Κρυοβρυσανάκη.
«Ακούμια» 1963 Γ. Παπαδογιαννάκη.
«Η τ. Επαρχία Αγ. Βασιλείου» 2003 Ν. Φασατάκη.
Πληροφορίες και στοιχεία από τους: Νίκο Παπουτσιδάκη, Μαρία Μαρκουλάκη, Πάτερ Κωνσταντίνο Παπαδομιχελάκη, Κωστή Παπαδάκη, Στέλιο Παπαδογιαννάκη.
