Εν αρχή ην η παρατήρηση του ρυθμού της φύσης. Η κίνηση του φεγγαριού, η κυλιόμενη εμφάνιση των εποχών, τα κύματα, το πέταγμα των πουλιών. Η επανάληψή και η μίμησή τους, αλλά και η επανάληψη και η μίμηση των πράξεων του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον γέννησαν τον χορό των ανθρώπινων κοινωνιών, για εκπαίδευση, εξοικείωση, έλεγχο, υπόμνηση, έκφραση συναισθημάτων.
Τα ίχνη του ελληνικού χορού χάνονται στον χρόνο και τον Μύθο. Κόρη της Γης και του Ουρανού η Μνημοσύνη, πλαγιάζει με τον Δία και γεννά τις Μούσες, λέει ο Ησίοδος. Μια από αυτές, η Τερψιχόρη, ήταν η προστάτιδα του χορού στην Ελλάδα.
Η λέξη χορός προέρχεται το ρήμα χορεύω, που σημαίνει χορεύω κυκλικό χορό. Η λέξηορχούμαι περιλαμβάνει όλους τους τύπους του χορού. Ο Πίνδαρος χρησιμοποιεί τη λέξη μόνον για να περιγράψει δραστηριότητες των θεών, όπως του Απόλλωνα ή των Μουσών. Όταν αναφέρεται σε ανθρώπινα επιτεύγματα, προτιμά τη λέξη κώμος. Στην Αθήνα του 5ου αιώνα, ο κυκλικός χορός ονομάζεται ιερά, και οι συμμετέχοντες σ΄ αυτόν όσιοι.Η λέξη χορός στην πρώιμη ποίηση πολύ συχνά προσδιορίζει έναν τόπο λατρείας: οι Μούσες έχουν τον δικό τους τόπο για χορό, στον Όλυμπο ή τον Ελικώνα. Οι Νύμφες χορεύουν σε κρυμμένους τόπους. Οι χορευτικοί τόποι ήταν τόποι συνάντησης για τους θνητούς και τους αθάνατους.
Το τραγούδι και ο χορός χρησιμοποιούνταν στη μουσική εκπαίδευση της πρώιμης Ελλάδας. Ο Πλάτων διαισθάνθηκε πως δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσε να αντικαταστήσει τις εκπαιδευτικές δυνατότητες του χορού.
Αναφορές για τον χορό, αλλά και για άξιους χορευτές υπάρχουν πολλές. Τα Ομηρικά Έπη είναι γεμάτα από περιγραφές που εκθειάζουν την ευκινησία και τη χάρη των Φαιάκων και των Τρώων, των Πελοποννησίων και των Κρητών. Ο Λουκιανός (Περί Ορχήσεως, 160 μ.Χ.) ασχολείται με τις απαρχές του χορού και αναφέρει ότι πρώτη η Ρέα δίδαξε την τέχνη στους Κορύβαντες, τους ιερείς της Κυβέλης στη Φρυγία, αλλά καιστους Κουρήτες, τους φύλακες του Δία στην Ίδη. Σημαντικές πληροφορίες αντλούνται τον Πλούταρχο (Συμπόσιο, 90 μ.Χ.), τον Αθήναιο (Δειπνοσοφιστές215 μ.Χ.) και τον Νόννο (Διονυσιακά500 μ.Χ.). Σποραδικές φράσεις εντοπίζονται στους Νόμους του Πλάτωνα και στο έργο του Αριστοτέλη, στον Πλούταρχο. Ο Ξενοφών αναφέρεται στο εξασκημένο σώμα που αποκτάται με τον χορό και ο Αριστόξενος συζητά το θέμα στο έργο του Περί ρυθμικών στοιχείων.Κάποια έργα των τραγικών ή των κωμικών ποιητών αναφέρουν χορούς. Τέλος ο Παυσανίας περιγράφει χορευτικές παραστάσεις, ενώ ρήτορες έχουν γράψει λόγους Εναντίον ήΥπέρ των Ορχηστών.
ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΜΟΥΣΙΚΗ ΟΜΩΣ ΥΠΗΡΧΕ;Τα αρχαία μουσικά όργανα μπορούν να μας προϊδεάσουν για το είδος της μουσικής στην Αρχαιότητα. Ωστόσο, το ήθος ήταν αυτό πουδιαφοροποιούσετις μελωδίες: το διασταλτικό ήθος εξέφραζε μεγαλοπρέπεια και ανδροπρεπή διάθεση παροτρύνοντας σε ηρωικές πράξεις. Το συσταλτικό ήθοςοδηγούσε την ψυχή σε ταπεινοφροσύνη και ήταν κατάλληλο για ερωτικά τραγούδια και θρήνους. Το ησυχαστικό ήθος έφερνε γαλήνη και ηρεμία και ήταν κατάλληλο για ύμνους και εγκώμια.
Και οι διαφορετικές κλίμακες, όμως χαρακτήριζαν την αρχαία μουσική: Η δωρική αρμονία ήταν ανδροπρεπής, αξιοπρεπής. Η υποδωρική ήταν περήφανη, πομπώδης, σταθερή. Η φρυγική αρμονία ήταν μεγαλόπνοη, βίαιη, ερεθιστική, συναισθηματική. Η λυδική ήταν απαλή, κατάλληλη για παιδική μουσική. Η υπολυδική αρμονία ήταν μεθυστική, βακχική και φιλήδονη. Η μιξολυδική, πάλι, ήταν παραπονιάρικη και παθητική.
Ακόμα, η μουσική άλλαζε ανάλογα με τον τόνο, το γένος, που μπορούσε να είναι διατονικό, χρωματικό και εναρμόνιο. Το διατονικό γένος ήταν φυσικό, αρρενωπό, αυστηρό και σεμνό. Το χρωματικό ήταν κι αυτό παραπονιάρικο και γλυκό. Το εναρμόνιοήταν διεγερτικό.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ
Η ελληνική χορεία, όρος που χρησιμοποιείται διαρκώς από τον Πλάτωνα για τη συντεταγμένη δραστηριότητα του χορού, είναι συνδυασμός προφορικώνκαι μηόψεων, έχει μιμητική διάσταση και ιδιαίτερα παιχνιδιάρικη φύση, παρά τη σοβαρότητά της ως μορφής τελετουργικής επικοινωνίας. Ως προς την όψη, το είδος της όρχησης εξαρτάται από τας φοράς, πιθανόν δηλαδή το γενικό στήσιμο κατά τη διάρκεια κάθε χορού, τις δείξεις, δηλαδή τη συνθηματική γλώσσα των χεριών ή του σώματος του χορευτή, όταν γενικά αναπαριστά κάτι, και τα σχήματα, δηλαδή τις χειρονομίες που σήμερα θα ονομάζαμε κινήσεις ή στάσεις.
Μείζον χαρακτηριστικό της χορείας είναι η μιμητική της φύση. Για παράδειγμα, η φυλή που ετοιμάζεται να πολεμήσει θα χορέψει πολεμικό χορό και θα απεικονίσει εκ των προτέρων την έκβαση της μάχης ή οι κυνηγοί θα πιάσουν το θήραμά τους με παντομίμα, πριν ξεκινήσουν για το κυνήγι.
Τρίτο και χαρακτηριστικό του χορούείναι η παιχνιαδιάρικη φύση του και η ευχαρίστηση που παρέχει. Η ικανότητα για παιχνίδι είναι, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, το κομμάτι της ανθρώπινης φύσης που οδηγεί στις πιο κατάλληλες μορφές λατρείας. Ο Θουκυδίδης, στο ίδιο πνεύμα, θεωρεί ότι οι γιορτές ήταν κοινωνικοί μηχανισμοί που βοηθούσαν στην εξισορρόπηση της έντασης. Γι’ αυτό, στους διάφορους αγώνες εκτελούνται χοροί: Για παράδειγμα, τα Δήλια περιλάμβαναν αγώνες τραγουδιού και χορού, όπως και τα Παναθήναια ή άλλοι εορτασμοί των Αθηνών της Κλασικής περιόδου, ενώ οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν μια ευκαιρία για χορικούς διαγωνισμούς σε πανελλαδική βάση. Έτσι γίνεται φανερό ότι η φύση του χορού είναι ανταγωνιστική και αντανακλά τη δυναμική της ομάδας.
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ Η ΤΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΝΗΛΙΚΙΩΣΗΣ
Ο χορός είναι τόσο παλιός όσο και ο πόλεμος. Από αρχαιοτάτων, λοιπόν, χρόνων, υπήρξε μια αμοιβαία επιρροή ανάμεσα σε αυτές τις δύο σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριοποίησης. Υπάρχουν πολλοί τύποι πολεμικών χορών σε ολόκληρο τον κόσμο. Κάποιοι χοροί προετοιμάζουν ψυχολογικά τους πολεμιστές. Άλλοι δηλώνουν ευχαριστία για τη νίκη. Κάποιοι χορεύονται στις τελετές ενηλικίωσης των εφήβων.Κάποιοι είναι αποτροπαϊκοί. Οι Κουρήτες με τον χορό τους έκρυβαν τα κλάματα του νηπίου Δία, αποτρέποντας τον θάνατό του.
Σε όλο τον ελληνικό κόσμο, η αποφασιστική μετάβαση από την παιδική στην ανδρική ηλικία γινόταν μέσω της πολεμικής εκπαίδευσης, στην οποία σημαντική θέση κατείχε ο πυρρίχειος χορός. Ο Έκτωρ καυχιέται για τον τρόπο που χειρίζεται τα όπλα. Ανάμεσα στις υποχρεώσεις των νεαρών ήταν η εκτέλεση του πυρρίχειου, ενός πολεμικού χορού με όπλα, κατά τη διάρκεια του οποίου ο έφηβος κρινόταν για την ικανότητά του στον χειρισμό των όπλων που του πρόσφερε η πολιτεία. Πυρρίχειο χόρεψε και η Αθηνά, όταν νίκησε τους Τιτάνες. Σχέσεις, ωστόσο, με τα άρματα είχαν και οι άλλοι θεοί: οι Κύκλωπες που παρείχαν στον Δία τα όπλα για την πρώτη πολεμική πράξη του, η Γαία που έδωσε στον Κρόνο το δρεπάνι, ο Άρης και η Άρτεμις. Συνεπώς, τα όπλα, έτσι που εμπλέκονται από την αρχή στους κοσμογονικούς μύθους των Ελλήνων, απέκτησαν τη θέση τους σε τελετουργικά χορικά δρώμενα. Μέσω αυτών προστατεύεται και ο ιερός τόπος, στον οποίο διεξάγεται ο χορός. Ένας τέτοιος ιερός τόπος είναι μεταφορικά και η ίδια η πόλις, την οποία καλούνται να υπερασπίζονται οι έφηβοι, αφού κατανοήσουν τον ρυθμό της λειτουργίας της.
Ανάλογες τελετές ενηλικίωσης υπάρχουν και για τις γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα. Η σημαντικότερη ίσως ήταν τα Αρκτεία, κατά τη διάρκεια του οποίου τα νεαρά κορίτσια, οι άρκτοι, με χορό και συλλογικές δραστηριότητες λάτρευαν την Αρτέμιδα στη Βραυρώνα.
Ο ΝΕΚΡΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ
Όντας βιολογική μετάβαση, ο θάνατος αποτελεί στιγμιαία διακοπή του κοσμικού και του κοινωνικού ρυθμού. Ο θάνατος δεν είναι κάτι που ελέγχεται. Συνεπώς, κάθε κηδεία παγώνει μια στιγμή χωροχρονικής ασυνέχειας και διασάλευσης της τάξης, που δικαιολογεί εκτέλεση χορών, ανάλογων εκείνων των μυητικών τελετών. Αυτοί οι χοροί είναι ελεγχόμενοι, όπως είναι ο θρήνος γενικότερα: στον τελετουργικό θρήνο δεν παρασύρεται όλο το σώμα, αλλά η κίνηση επικεντρώνεται στο άνω μέρος του σώματος, στο στήθος ή το κεφάλι. Έτσι, η χορευτική κίνηση γίνεται περισσότερο χειρονομία παρά πραγματικός χορός.
Διαφορετική είναι η εικόνα στην τελετουργική ταφή του ηρωικού νεκρού. Στο ομηρικό κείμενο, ο Αχιλλέας διατάζει τους Μυρμιδόνες να κυκλώσουν το σώμα του νεκρού αρχηγού. Ο ίδιος ακουμπά το χέρι στο στήθος του συντρόφου του και ξεκινά τον θρήνο. Διατάζει να μη λύσουν τα άλογά τους από τα άρματα, αλλά να πλησιάσουν όσο γίνεται και να κυκλώσουν το σώμα του Πατρόκλου τρεις φορές. Η διαδικασία είναι γενικά μια πράξη εξαγνισμού:καθώς περιφέρονται, γίνονται όλοι ένας κύκλος, μια ενότητα. Ο κυκλικός χορός εδώ αποτελεί υπενθύμιση της συντροφικότητας των πολεμιστών. Αν και στην Ιλιάδα τούτη η πράξη δεν περιγράφεται ως χορός, εν τούτοις ο Αριστοτέλης αναφέρει πως ο πυρρίχειος στην πραγματικότητα προήλθε από τον Αχιλλέα, που χόρεψε ένοπλος γύρω από τη σορό του συντρόφου του.
ΤΑ ΕΙΔΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΧΟΡΩΝ
Ανάλογα με τον χαρακτήρα τους, οι χοροί διακρίνονται σε πολεμικούς, θρησκευτικούς και ειρηνικούς. Στους πολεμικούς χορούς εντάσσεται ο πυρρίχειος, η πυρίχη. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι τον πρωτοχόρεψε ο κρητικός Πύρριχος. Ανήκει στους πολεμικούς χορούς που προετοίμαζαν τους Έλληνες για τους πολεμικούς αγώνες. Οι χορευτές κρατούσαν τα όπλα τους και, χτυπώντας τα πόδια τους στο έδαφος, προκαλούσαν θόρυβο και ενθουσιασμό. Στη Σπάρτη θεωρούνταν προγύμνασμα πολέμου, ενώ στην Αθήνα ήρθε τον 2ο αιώνα π.Χ. Στην Κύπρο, ο χορός ονομαζόταν Πρύλις (από το πρυλές=οπλισμένοι στρατιώτες), στην Μακεδονία Τελεσιάς (από το τελέω=εκπληρώνω), στην Κρήτη Ορσίτης (από το όρνυμι=κινώ, παρορμώ, παρακινώ, διεγείρω) ή Επικρήδιος (από το κρηδέμνω=καλύπτω το κεφάλι), στην Θράκη Καλαβρισμός (από το καλαβρίζω=χοροπηδάω).
Η πυρίχη περιλαμβάνει τυποποίηση των επιθετικών και αμυντικών κινήσεων. Οι χορευτές, πάνοπλοι στην αρχή, έκαναν ένα είδος παρέλασης με στροφές στα πλάγια (έκνευσις) και οπισθοχωρήσεις (ύπειξις), με πηδήματα και χαμηλώματα (ταπείνωσις). Μετά ακολουθούσαν κινήσεις επίθεσης και στάσεις άμυνας με μιμήσεις λογχισμού του αντιπάλου και ρίψης ακοντίου. Οι πυρριχισταί, δηλαδή οι χορευτές του χορού αυτού, στηνΑθήνα, χόρευαν σε τρεις ομάδες που αριθμούσαν 80 άτομα. Ο Περιηγητής PierreBelon(1545) μας πληροφορεί ότι είδε κρητικούς χορευτές να χορεύουν έναν χορό λησμονημένο σήμερα που αντανακλά τον αρχαίο πυρρίχειο.
Στους θρησκευτικούς χορούς συμπεριλαμβάνονται αυτοί που χορεύονταν σε θρησκευτικές τελετές και μυστήρια. Ήταν σοβαροί, χωρίς πολεμικές επιδείξεις. Παιάνες χορεύονταν μόνον από άνδρες στην αρχή προς τιμήν του Απόλλωνας και αργότερα της Αρτέμιδος, του Άρη, του Ποσειδώνα και του Διός. Υπορχηματικοίαπλοί κυκλικοί χοροί από νέα κορίτσια χορεύονταν προς τιμήν και πάλι του Απόλλωνα στη Δήλο. Ο Γέρανος επινοήθηκε, λένε, από τον Θησέα που τον χόρεψε με τους νέους που έσωσε στην Κρήτη στο επεισόδιο του λαβυρίνθου, εις ανάμνησιν του οποίου ο χορός περιλαμβάνεις παλινδρομικούς ελιγμούς και γυρίσματα. Άλλοι χοροί ήταν τα Παρθένια προς τιμήν της Αρτέμιδος και του Απόλλωνα στη Σπάρτη, τα Άνθεια που χορεύονταν από γυναίκες που κρατούσαν λουλούδια προς τιμήν της Ήρας, ο Πεπλοφόρος από γυναίκες με καλυμμένο το κεφάλι προς τιμήν της Δήμητρας. Προς τιμήν της Δήμητρας, της Αθηνάς και της Αρτέμιδας πάλι χορευόταν ο Καλαθίσκος ή ο χορός των Καρυών, από το καπέλο που φορούσαν οι χορεύτριες. Ο χορός των Ωρώνχορευόταν από γυναίκες με πλεγμένα τα χέρια.
Με άλλα λόγια, οι χοροί ήταν ανάλογοι του χαρακτήρα του θεού, στον οποίο αφιερώνονταν: ο Διόνυσος, ο Πάν και ο Απόλλων είναι τρεις θεότητες με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ο Πάνας είναι φιλόκροτος, του αρέσουν δηλαδή οι κρότοι. Ο Απόλλωνας είναι προσωποποίηση της ηρεμίας και της θεϊκής υπεροχής. Ο Διόνυσος πάλι διαθέτει οργιαστική φύση. Ωστόσο και οι τρεις έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Λειτουργούν ως χορηγοί, ως οδηγοί του χορού. Ο Διόνυσος με τις Μαινάδες του, ο Απόλλωνας με τις Μούσες και ο Πάνας με τις Νύμφες. Ο Πίνδαρος αποκαλεί τον Πάνα χορευτάν τελειότατον, δηλαδή τον πιο ολοκληρωμένο χορευτή. Ο Πλάτων βλέπει στον Διόνυσο έναν μυητή και εξαγνιστή και ο Αριστοτέλης στον Απόλλωνα έναν χορηγό της ζωής. Τρεις διαφορετικοί θίασοι με διαφορετικό προορισμό. Η διονυσιακή χορική φρενίτιδα φέρνει στο προσκήνιο της συνείδησης όλες τις κρυμμένες δυνάμεις του ασυνείδητου κόσμου, για να εξαγνιστούν και να γίνουν τμήματα μιας ολοκληρωμένης ύπαρξης. Η απολλώνια ηρεμία αντανακλά στον χορό των Μουσών, ενώ ο Παν αντιπροσωπεύει την καθολική ουσία της ζωής.
Ας σταθούμε όμως στον Διόνυσο. Ο Διόνυσος φέρνει σε επαφή την ύπαρξή μας με τα δυσθεώρητα βάθη της μέσω των εκστατικών, πέρα από τη λογική, χορών. Οι χορευτές που έπαιρναν μέρος σε αυτούς βρίσκονταν σε έκρυθμη ψυχική κατάσταση –ένθεοι-, εξαιτίας κάποιου ερεθίσματος: η φωνή του Διονύσου ή το μούγκρισμα του ταύρου, του ιερού ζώου του Διονύσου στις Βάκχες, αλλά και από τα τύμπανα και τους αυλούς. Όσες μέρες ή ώρες διαρκούσε ο εκστατικός χορός, οι συμμετέχοντες εκτονώνονταν και απελευθερώνονταν από φοβίες και άγχη. Οι χοροί, δηλαδή, λειτουργούσαν θεραπευτικά, φέρνοντας τους χορευτές στα όριά τους. Στους μανιώδεις χορούς εντάσσεται και η Θερμαστρίς, ένας χορός, στον οποίο οι χορευτές πηδάνε ψηλά σταυρώνοντας τα πόδια στον αέρα, όπως περίπου γίνεται και με τον μαλεβυζιώτη ή τον ηρακλειώτικο πηδηχτό.
Στους ειρηνικούς χορούς εντάσσονται εκείνοι που συνδέονται με φάσεις της καθημερινής ζωής: χοροί συμποσίων από επαγγελματίες ορχηστές που έκαναν διάφορα ακροβατικά γυμνάσματα, χοροί των γάμων, πένθους με ρυθμικούς βηματισμούς και τα χέρια των χορευτών ψηλά ή να αγγίζουν το κεφάλι. Τα Ανθέμια, στην αρχή της Άνοιξης με τους χορευτές χωρισμένους σε δύο ομάδες που συνομιλούν. Μιμητικός ειρηνικός χορός ήταν και ο χορός του Τρυγητού ή Επιλήνιος Όρχησις, ένας χορός χαρούμενος και πηδηχτός. Η Καρπαία, ένας αρχαίος μακεδονικός χορός, χορεύεται με τους χορευτές πιασμένους από τα χέρια, σαν τους σημερινούς σταυρωτούς χορούς. Πανάρχαιος χορός και ο Όρμος, ένα είδος συρτού χορού που χόρευαν σε δύο κλειστούς κύκλους παρθένες και έφηβοι, σχηματίζοντας αλυσίδα, όρμο.
Οι χοροί σύντομα αξιοποιήθηκαν στην Τραγωδία και την Κωμωδία. Στην τραγωδία, οι χοροί χαρακτηρίζονται από αργούς ελιγμούς και μεγαλοπρεπείς σοβαρές κινήσεις εύρυθμα και λιτά. Οι χοροί αυτοί καλούνται εμμέλεια. Αντίθετα, στην κωμωδία, οι χοροί μπορούσαν να είναι αστείοι και άσεμνοι. Ο Κόρδαξ που χορευόταν με κάμψεις του κορμού, στροβιλισμούς, πηδήματα και άσεμνες χειρονομίες ήταν ένας τέτοιος χορός, ακατάλληλος για σοβαρούς ανθρώπους. Στο σατυρικό, τέλος, δράμα, σημαντικός χορός ήταν η Σίκκινις, ένας χορός πιο γρήγορος από τον Κόρδακα, με θηλυπρεπείς κινήσεις.
Όλα τα είδη της όρχησης διδάσκονταν από Ορχηστροδιδασκάλους και Παιδοτρίβας, δηλαδή Γυμναστές, και χορεύονταν από επαγγελματίες Ορχηστές ή Ορχηστρίδες και ιδιώτες.
ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ;
Μπορούμε να γυρίσουμε πίσω στις αρχές; Στον Μινωικό Πολιτισμό και τους χορούς του; Το υλικό που διαθέτουμε από αυτήν την απώτατη εποχή δεν είναι πολύ, αλλά είναι αρκετό για να μας δείξει ότι στη Μινωική Κρήτη οι χοροί συνδέονταν με τη λατρεία και τις ταφικές τελετές και ότι εμπλουτίζονταν με χειρονομίες. Οι μινωικές τοιχογραφίες δείχνουν ότι οι χοροί γίνονταν σε τόπους φυσικής ομορφιάς, που αποτελούσαν και το σκηνικό ιδιαίτερων τελετών.
Τελειώνοντας, να σημειώσω ότιοι πληροφορίες που έχουμε για τους χορούς είναι αρκετές μεν για να γνωρίζουμε τη σημασία τους κατά την Αρχαιότητα, αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς ακριβώς χορεύονταν. Το υλικό μας παρέχει πληροφορίες για χορούς που εκτελούνταν από εκπαιδευμένους χορευτές, ενώ δεν έχουμε ιδέα για τους λαϊκούς χορούς που χορεύονταν στις περιφέρειες των πόλεων.Μιλώντας για τους αρχαίους χορούς, ας μην ξεχνάμε τον κίνδυνο που εμπεριέχεται στη χρήση των αρχαίων όρων με σημερινή έννοια. Για παράδειγμα, το ρήμα χορεύω για τους αρχαίους έχει ηθική βαρύτητα. Σήμερα, αντίθετα, ο χορός έχει πιο κινησιακή διάσταση και το κέντρο είναι στα πόδια. Μαθαίνουμε τα βήματα. Στις αρχαίες κοινωνίες, όμως, όπως και στις πρωτόγονες, ο χορός αποτελεί πιο ευρεία έννοια, αφού μπορούσε κανείς να χορεύει μόνο με τα χέρια ή το κεφάλι (π.χ. οι χοροί της Άπω Ανατολής) ή απλώς στεκόμενος όρθιος (όπως οι τελευταίο χορευτές του τσάμικου ή ο δεύτερος κάποιων κρητικών).
Πριν, ωστόσο, τελειώσω, επιτρέψτε μου να υπενθυμίσω την περιγραφή της ασπίδας που έφτιαξε ο Ήφαιστος για τον Αχιλλέα.Στο κέντρο της υπήρχε η Γη, η Θάλασσα, ο Ουρανός και όλα τα Αστέρια, ενώ σε κύκλους αποδίδονταν δυο πολιτείες πανέμορφες: στη μια είχε εξιστορήσει ξεφαντώματα και γάμους και στην άλλη δυο στρατούς που αλληλοσκοτώνονταν. Σε μια τρίτη ζώνη από το κέντρο, υπήρχαν άνθρωποι που ασχολούνταν με αγροτικές εργασίες, ενώ κάποιοι χόρευαν και τραγουδούσαν. Και πιο έξω,πριν από την τελευταία ζώνη στην περιφέρεια της ασπίδας που έδειχνε το ποτάμι του Ωκεανού/ορίου μεταξύ ζωής και θανάτου αποδιδόταν ένας χορός γυναικών, υπόμνηση της καθημερινότητας και της ανθρώπινης συνθήκης.
Ομιλία στο 2ο Διεθνές Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών Δήμου Μυλοποτάμου
Πέραμα Μυλοποτάμου, Κυριακή, 6 Αυγούστου 2023
