Η πολιούχος και προστάτιδά μας των Ρεθεμνιωτών Αγία Βαρβάρα αποτελεί μέσα στην πλειάδα των αγίων, ίσως μία από τις πιο αγαπημένες και τιμημένες αγίες της πίστης μας, τόσο για τον συγκλονιστικό βίο και το μαρτύριο της, όσο και για τα πάμπολλα θαύματα της. Παρακάτω περιγράφουμε το βίο και το μαρτύριο της, καθώς και την ιστορία του πανσέπτου ναού της στο ιστορικό κέντρο του Ρεθύμνου στην οδό που επίσης φέρει το όνομά της.
Συνοπτικός βίος της Αγίας
Η Αγία Βαρβάρα σύμφωνα το Ιερό Συναξάρι γεννήθηκε το 286 ή κατ’άλλες πηγές το 290 μ.Χ. στην Ηλιούπολη (σημερινό Μπάαλμπεκ) της Κοίλης Συρίας κοντά στον Αντιλίβανο (σημερινός Λίβανος). Ο πατέρας της λεγόταν Διόσκορος ή Διόσκουρος ήταν τοπάρχης της πόλης και συνάμα ιερέας των ειδώλων και φανατικός ειδωλολάτρης. Η Βαρβάρα ορφάνεψε μικρή από μητέρα και ήταν η μοναχοκόρη της οικογένειας. Είχε σπάνια ψυχικά χαρίσματα και μοναδική σωματική ομορφιά. Ο πατέρας της την αγαπούσε υπερβολικά και της έδωσε την καλύτερη ανατροφή και μόρφωση. Η ευγένεια και οι τρόποι της την έκαναν να ξεχωρίζει μεταξύ των συμμαθητών της. Καθώς μεγάλωνε άρχισε να ξεχωρίζει και για τα πλούσια σωματικά της κάλλη, που ήταν για τους συνομηλίκους της νέους μια διαρκής πρόκληση. Ο πατέρας της για να την προστατέψει της έχτισε έναν πύργο έξω από την πόλη με όλες τις ανέσεις και τα αγαθά μαζί με πλήθος από υπηρέτριες που ήταν στην υπηρεσία της καθημερινά, φροντίζοντας παράλληλα να μη νοιώθει μοναξιά έχοντας παρέα και αρκετές νεαρές κοπέλες που ήταν στην ηλικία της. Τα προξενιά πηγαινοέρχονταν στον πατέρα της από τους πλούσιους νέους της περιοχής που ήθελαν να την παντρευτούν, όμως ο πατέρας της προσέκρουσε πάνω στην σφοδρή άρνηση της κόρης του, κρίνοντας ότι ήταν ακόμα νωρίς για μια τέτοια απόφαση κρίνοντας από το μικρό της ηλικίας της, καθότι η Αγία ήταν τότε 16 χρονών.
Καθόσον ζούσε στον πύργο, της άρεσε να παρατηρεί και να φιλοσοφεί τη δημιουργία του σύμπαντος, θαύμαζε την αρμονία του κόσμου βγάζοντας συμπέρασμα ότι όλα αυτά δημιουργήθηκαν από ένα Μεγάλο και Σοφό Δημιουργό και όχι από τους ψεύτικους ειδωλολατρικούς θεούς. Σε αυτό το συμπέρασμα τη βοήθησε μία Χριστιανή υπηρέτρια, και έτσι άνοιξε ο δρόμος για τη Βαρβάρα να βαπτιστεί και να αφιερωθεί στο Χριστό ολοκληρωτικά. Όταν αργότερα ο πατέρας της, της επέτρεψε να κυκλοφορεί ελεύθερα ελπίζοντας ότι κάποιος νέος θα την συγκινούσε και της έκλεβε την καρδιά, η Βαρβάρα το εκμεταλλεύθηκε με τον καλύτερο τρόπο, πηγαίνοντας στις συνάξεις των Χριστιανών και να συμμετέχει στις προσευχές τους. Λίγο πριν φύγει ο Διόσκουρος για επαγγελματικούς λόγους, άφησε εντολή να κατασκευαστεί ένα λουτρό στον πύργο και σ’ αυτό να ανοιχθούν δύο παράθυρα. Η Βαρβάρα έδωσε εντολή να ανοιχτεί και ένα τρίτο, θέλοντας έτσι να μαρτυρήσει την πίστη της στον Τριαδικό Θεό. Γυρνώντας από το ταξίδι ο πατέρας της, και βλέποντας το τρίτο παράθυρο θύμωσε. Τον θυμό του αύξησε η άρνηση της Αγίας να δεχτεί τα συνοικέσια που είχε φέρει μαζί του ο πατέρας της, η ομολογία ότι ήταν πλέον Χριστιανή και όχι ειδωλολάτρισσα, καθώς και το ότι μπροστά του η Αγία Βαρβάρα έκανε το σταυρό της. Στον θυμό του πάνω ο πατέρας της προσπάθησε να την αποκεφαλίσει και η Αγία τράπηκε σε φυγή. Κατά τη διάρκεια της φυγής της, βρέθηκε στο βουνό όπου κρύφτηκε σε έναν βράχο που άνοιξε θαυματουργικά στα δύο. Όμως ένας βοσκός που είδε το θαύμα, το ανέφερε στον πατέρα της, ο οποίος συνέλαβε τελικά την Αγία και την οδήγησε στον έπαρχο της περιοχής τον Μαρκιανό. Εκεί η Αγία ομολόγησε για μια ακόμη φορά ότι ήταν χριστιανή και περιγέλασε τα είδωλα. Ο Μαρκιανός διέταξε τον βασανισμό της με βούνευρα, αγκίστρια και σφυριά. Πληγωμένη και βαριά τραυματισμένη η Αγία Βαρβάρα φυλακίστηκε και στο κελί της εμφανίστηκε το βράδυ ο Χριστός όπου θεράπευσε όλες της τις πληγές, και την παρότρυνε να διατηρήσει την πίστη της. Ο έπαρχος βλέποντας την άλλη μέρα την Αγία θεραπευμένη , αντί να πιστέψει στον Χριστό, διέταξε να συνεχιστούν τα βασανιστήρια της Βαρβάρας. Ένα απ’ αυτά ήταν η περιφορά της στου δρόμους γυμνή. Όταν όμως πήγαν να την γυμνώσουν, ένα νέφος κατέβηκε από τον ουρανό και τύλιξε το σώμα της Αγίας μην επιτρέποντας σε κανέναν να το δει. Μια γυναίκα η Ιουλιανή, βλέποντας το θαύμα αυτό θέλησε να διακηρύξει κι αυτή την πίστη της και να υπομείνει μαζί με την Αγία Βαρβάρα τα μαρτύρια. Έτσι ο έπαρχος διέταξε τον αποκεφαλισμό και των δύο γυναικών. Ο Διόσκουρος θέλησε να εκτελέσει με τα ίδια του τα χέρια την εντολή του έπαρχου και έτσι η Αγία Βαρβάρα παρέδωσε το πνεύμα της στον Ιησού Χριστό μετά τον αποκεφαλισμό της από τον ίδιο της τον πατέρα, ενώ η Ιουλιανή παρέδωσε το πνεύμα της αποκεφαλισμένη από τα χέρια του δημίου. Γυρίζοντας από τον τόπο του μαρτυρίου ο Διόσκουρος προς το σπίτι του, δέχτηκε τη Θεία Δίκη υπό τη μορφή ενός κεραυνού που τον χτύπησε και τον έκανε στάχτη.
Προστάτιδα του Πυροβολικού και των αρρώστων από λοιμώδεις ασθένειες και την ευλογιά
Η Αγία Βαρβάρα θεωρείται όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες Αγία προστάτιδα πυροβολικού λόγω του κεραυνού που κατέκαψε τον πατέρα της και που ταυτίστηκε με τα πυρά του πυροβολικού . Στην Ελλάδα καθιερώθηκε ως Προστάτιδα του όπλου αυτού το 1828, όπου και αναφέρεται η πρώτη σχετική τελετή με δοξολογία και παράθεση στη συνέχεια γεύματος όπου έλαβαν μέρος αξιωματικοί και οπλίτες πυροβολητές. Επίσης είναι προστάτιδα των μαθηματικών, των αρχιτεκτόνων, των εργαζομένων σε ορυχεία, και των λατόμων. Το όνομά της έχει συνδεθεί με τη θεραπεία της ευλογιάς και γενικά των λοιμωδών νοσημάτων. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι τιμάται και ως προστάτιδα των παρθένων, των ετοιμοθανάτων και όσων εργάζονται με κίνδυνο αιφνιδίου και βιαίου θανάτου. Υπάρχει μοναστηριακή παράδοση που επιβάλλει να γίνεται προσευχή με κομποσκοίνι στην Αγία Βαρβάρα για την αποτροπή αιφνιδίου θανάτου.
Απεικόνιση στην Ορθόδοξη αγιογραφία
Στη Ορθόδοξη εικονογραφία η Αγία Βαρβάρα ζωγραφίζεται πολλές φορές κρατώντας μαζί με το Σταυρό κι ένα ποτήριο στο χέρι όντας προστάτιδα ενάντια στο αιφνίδιο θάνατο και μη θέλοντας να στερηθούν οι ετοιμοθάνατοι την θεία κοινωνία. Συχνά τη συναντούμε κοντά σ΄ έναν πύργο (με τρία παράθυρα) ή κρατώντας ένα βιβλίο (για τους ετοιμοθάνατους) ή ένα κλαδί φοίνικα, όπως επίσης κρατώντας και ξίφος, υπενθυμίζοντας τον θάνατο της από τον ίδιο της τον πατέρα με το ξίφος του.
Ο Ιερός Ναός της Αγίας Βαρβάρας στο Ρέθυμνο
Ο σημερινός ναός της Αγίας χτίστηκε το 1885 στον ίδιο χώρο που υπήρχε και ένας προγενέστερος από το 1613 περίπου που ερειπώθηκε. Οι Ρεθεμνιώτες εκείνης της εποχής κατάφεραν να σώσουν το εικόνισμα της και τα θαύματα της Αγίας Βαρβάρας ήταν αρκετά. Κάποτε έπεσε στο Ρέθυμνο επιδημία ευλογιάς, από την οποία προσβλήθηκαν μόνο οι Τούρκοι και μάλιστα πέθαναν αρκετοί, ενώ οι Ρεθεμνιώτες Χριστιανοί έκαναν λιτανεία με την εικόνα της Αγίας και σώθηκαν. Μέσα στον πανικό τους οι Τούρκοι από το θαύμα που συνέβη πρόσφεραν στην Αγία λάδι και διάφορα άλλα αντικείμενα. Έτσι σταμάτησε η αρρώστια και κανένας από τους Τούρκους δεν προσβλήθηκε. Η Αγία Βαρβάρα από τότε μέχρι σήμερα αγαπητή σ’ όλους τους Ρεθεμνιώτες, και θεωρείτε και ως Αγία <<Ρεθεμνιώτισσα>>. Το μόνο που έμεινε τότε την εποχή εκείνη ήταν να ξαναχτιστεί ο ναός της, αλλά στα θεμέλια του παλιού ναού ο Τούρκος ιδιοκτήτης Αλή Τσιτσεκάκης ήθελε να χτίσει χαμάμ (δημόσιο λουτρό). Πείστηκε από τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους να πουλήσει στη χριστιανική κοινότητα αντί 53000 γροσίων το χώρο για να χτιστεί η εκκλησία, με εισφορές των κατοίκων από τον πρωτομάστορα Αντώνη Γυπαράκη την περίοδο 1885 – 1886. Οι τοιχογραφίες ανήκουν στον τότε Επίσκοπο Ρεθύμνης Ιερόθεο Μπραουδάκη (1890) και η περίφημη εικόνα της Αγίας που είναι μέχρι σήμερα στο μεγάλο προσκυνητάρι του ναού από τον Αντώνιο Βεβελάκη το 1894. Ο ναός παραχωρήθηκε την περίοδο από το 1898 μέχρι το 1907 στους Ρώσους για την εκτέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων, μάλιστα αφιέρωσαν στο ναό και το μεσαίο πολυέλαιο που υπάρχει μέχρι σήμερα σε ένδειξη παντοτινής φιλίας μεταξύ των δύο Ορθόδοξων λαών Ελλήνων και Ρώσων. Ο ρυθμός του ναού είναι σταυροειδής με υψηλόκορμο τρούλο με πολλά γοτθικά στοιχεία. Τα εγκαίνια έγιναν στις 25 Μαΐου 1886, ενώ στις 4 Δεκεμβρίου του 1885 την ημέρα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας τελεστηκε μεγάλη αρχιερατική θεία λειτουργία, όταν ακόμα δεν είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες αποπεράτωσης του ναού, χοροστατούντος του τότε Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Ιερόθεου Μπραουδάκη.
Γιώργος Λινοξυλάκης
Πηγές: Αγία Βαρβάρα η Μεγαλομάρτυς, εκδόσεις Σαΐτης
Λευτέρη Κρυοβρυσανάκη, Πανόραμα Ρεθύμνου εκδ. 2006
Το άρθρο αφιερώνεται σ’ όλους τους απανταχού Ρεθεμνιώτες, εύχομαι χρόνια πολλά και η χάρη της Αγίας μας να μας προστατεύει.
